Η ενιαία αγορά είναι το θεμελιώδες πεδίο επί του οποίου οικοδομήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στα χρόνια που μεσολάβησαν παρά τις μικρές και τις παγκόσμιες κρίσεις, όπως η πανδημία του COVID-19, με λάθη, παραλήψεις και καθυστερήσεις, η πολιτική ηγεσία της ΕΕ πέτυχε τελικά συμφωνίες για εργαλεία που πλέον ανήκουν στο θεσμικό και πολιτικό οπλοστάσιο της Ένωσης. Η χρήση των εν λόγω εργαλείων αποδείχθηκε αποτελεσματική απέναντι στα προβλήματα που προορίζονταν να αντιμετωπίσουν.
Από το whatever it takes του Ντράγκι που οδήγησε σε φθηνό χρήμα την περίοδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης, μέχρι την κοινή προμήθεια των εμβολίων και τον κοινό δανεισμό που οδήγησε στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ο γνώμονας είναι σταθερός: Η συντονισμένη δράση της μεγαλύτερης ενιαίας αγοράς στον κόσμο προστατεύει αποτελεσματικά τους πολίτες και τις οικονομίες των κρατών-μελών της ΕΕ.
Στην περίπτωση της ενεργειακής κρίσης η ευρωπαϊκή απάντηση έρχεται με το σταγονόμετρο. Οι αιτίες είναι πολλές αλλά δύο εμφανίζονται ως κύριες:
- Το ενεργειακό μείγμα είναι αρμοδιότητα των κρατών-μελών των οποίων τα συμφέροντα στην προμήθεια ενέργειας δεν ταυτίζονται, αντιθέτως σε πολλές περιπτώσεις είναι αντικρουόμενα.
- Η παρέμβαση στην αγορά δεν είναι αποδεκτή ειδικά από τις ισχυρές οικονομίες που έχουν μακροχρόνια συμβόλαια προμήθειας ενέργειας, κυρίως φυσικού αερίου, και ελπίζουν πως η αγορά θα ομαλοποιηθεί. Το βέβαιο είναι πως σε καμία περίπτωση χώρες όπως η Γερμανία και η Ολλανδία δεν είναι έτοιμες να απεμπολήσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα και να δεχθούν να αγοράζουμε φυσικό αέριο και οι 27 με την ίδια ανώτατη τιμή.
Όσο οι διαφωνίες επί του πλαφόν στο σύνολο του εισαγόμενου φυσικού αερίου έμεναν στο πολιτικό επίπεδο, η σύγκρουση εντός της ΕΕ μεταξύ των χωρών που θέλουν παρέμβαση και εκείνων που την αποκλείουν, αν μη τι άλλο γινόταν με όρους ευρωπαϊκής συνύπαρξης. Από την ώρα όμως που η Γερμανία ανακοίνωσε πακέτο στήριξης 200 δισ. με δανεισμό για να αντιμετωπίσει την ενεργειακή κρίση, κανένας δεν είναι διατεθειμένος να κρατήσει τα προσχήματα.
Η σύγκρουση λαμβάνει πλέον χαρακτηριστικά υπαρξιακού διλήμματος: Η ΕΕ θα δράσει ως ενιαία αγορά ή ο καθένας και τα όπλα του; Ιδού τα πιο σημαντικά βήματα που προετοιμάζονται θεσμικά στις Βρυξέλλες, τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν και ο χρόνος που χρειάζεται για την υλοποίηση τους.
-Η αναγγελία της Ούρσουλα Φον ντερ Λαινεν στην ολομέλεια μας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο για επιβολή πλαφόν στο φυσικό αέριο που δεν θα απειλεί την ασφάλεια των προμηθειών, απαιτεί ΟΜΟΦΩΝΙΑ από τα κράτη-μέλη στη λήψη της απόφασης. Όσο η Γερμανία αντιλαμβάνεται την ενεργειακή κρίση ως ευκαιρία να διατηρήσει και να αυξήσει την ισχύ της εντός ΕΕ, η λήψη αυτής της απόφασης θα αναβάλλεται. Το κόστος μεταφέρεται στους καταναλωτές που είναι ξανά επιρρεπείς στις σειρήνες του λαϊκισμού που υπόσχεται μαγικές λύσεις από εξορύξεις υδρονανθράκων εδώ και τώρα, μέχρι εθνικοποιήσεις της ηλεκτροπαραγωγής με τα λεφτά των φορολογουμένων.
- Η πλατφόρμα για κοινές εθελοντικές παραγγελίες φυσικού αερίου από τα κράτη μέλη είναι το μοναδικό ως τώρα συγκεκριμένο εργαλείο συλλογικής δράσης για την αντιμετώπιση της κρίσης. Εφόσον λειτουργήσει θα ενεργοποιήσει τη δυνατότητα της ενιαίας αγοράς να διαπραγματεύεται με τους προμηθευτές της.
-Οι διμερείς συμφωνίες της ΕΕ ξεχωριστά με τον κάθε προμηθευτή φυσικού αερίου ώστε να περιοριστεί το κόστος της προμήθειας, φαίνεται πως αποτελούν μεταβατική λύση που μπορεί να ενεργοποιηθεί άμεσα. «Διαφορετικά διαπραγματευόμαστε με τη Νορβηγία που στέλνει κυρίως αέριο στην ΕΕ και διαφορετικά με τις ΗΠΑ που το LNG το οποίο παράγει διατίθεται στην παγκόσμια αγορά» είναι η συμπυκνωμένη άποψη της Κομισιόν ενόψει της νέας πρότασης. Η ΕΕ έχει συγκροτήσει ως τώρα task force με τη Νορβηγία για να εξετάσει το θέμα.
-Το νέο μοντέλο τιμολόγησης ηλεκτρισμού μακράς πνοής έρχεται μετά από εξαγγελίες για αποσύζευξη (decoupling) της τιμής του φυσικού αερίου από τον ηλεκτρισμό από τον περασμένο Νοέμβριο. Ως τώρα γινόταν συζήτηση για μια σύντομη παρέμβαση στο μοντέλο τιμολόγησης του ηλεκτρισμού, όπως είναι το πλαφόν στο φυσικό αέριο που προορίζεται για ηλεκτροπαραγωγή, πρόταση την οποία επανέφερε η Φον ντερ Λαινεν στο Στρασβούργο. Πλέον οι συνθήκες έχουν ωριμάσει για μια δομική αλλαγή στο μοντέλο τιμολόγησης του ηλεκτρισμού που θα χρειαστεί χρόνο και θα προχωρήσει στη βάση της μελέτης επιπτώσεων που θα παρουσιάσει η Κομισιόν στο τέλος του έτους.
-Η αλλαγή της τιμής αναφοράς, αντί του TTF, για το φυσικό αέριο μέσω μιας συμπληρωματικής τιμής (complimentary benchmark) εξαγγέλθηκε επίσης από την Κομισιόν, έστω και με καθυστέρηση. Χρειάστηκε το σαμποτάζ στους αγωγούς North Stream 1 και 2 που δεν μεταφέρουν πλέον ούτε ένα κυβικό φυσικό αέριο στην ΕΕ, για να φανεί το μέγεθος της στρέβλωσης στην αγορά του TTF. Την ημέρα που έγινε γνωστό το σαμποτάζ χωρίς καμία φυσική επίπτωση στις παραδόσεις φυσικού αερίου, η τιμή αναφοράς εκτοξεύτηκε 12,5% επιπλέον.
-Η ενίσχυση με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση και επιτάχυνση της εγκατάστασης ανανεώσιμων πηγών στα κράτη μέλη. Τα «go to areas» στα οποία θα ακολουθούνται διαδικασίες fast-track για την εγκατάσταση ανανεώσιμων αποτελούν το νέο μεγάλο στοίχημα για τη μετεξέλιξη του ενεργειακού μας μείγματος με ταυτόχρονη μείωση των τιμών ενέργειας.
Η ευρωπαϊκή απάντηση στην ενεργειακή κρίση αποτελεί πλέον αδήριτη ανάγκη για να συνεχίσει η ΕΕ να διαδραματίζει το ρόλο της ως ισχυρότερη ενιαία αγορά του κόσμου. Τα κράτη μέλη με πρώτη αναλογικά με το ΑΕΠ την Ελλάδα, υποστηρίζουν τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Ωστόσο, οι δυνάμεις τους είναι σαφώς πεπερασμένες και το πρόβλημα παγκόσμιας κλίμακας για να αντιμετωπισθεί από τον εθνικό προϋπολογισμό.
Ταυτόχρονα η εξοικονόμηση ενέργειας αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να περάσουμε αδιατάρακτα το χειμώνα. Πέρα από τα υποχρεωτικά μέτρα στο δημόσιο τομέα, η ευθύνη του ιδιωτικού τομέα και του καθενός από εμάς ως πολίτη είναι μεγάλη. Το παράδειγμα του Εμπορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης που περιορίζει το ωράριο λειτουργίας δείχνει πως έχουμε στη διάθεσή μας εργαλεία ευελιξίας, ώστε να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί.
Μέχρι να προχωρήσουν όλα τα βήματα για την ευρωπαϊκή λύση οφείλουμε να φροντίσουμε τα του οίκου μας. Η ασφάλεια προμηθειών και η αδιατάρακτη παροχή ενέργειας στους προστατευμένους καταναλωτές, νοικοκυριά, σχολεία, νοσοκομεία, είναι δύο πολύ σημαντικές προϋποθέσεις που η Ελλάδα πληροί. Κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί ωστόσο ότι κάτι ανάλογο συμβαίνει σε όλη την υπόλοιπη ΕΕ. Η ευρωπαϊκή λύση είναι απαραίτητη για να μην γίνει η κρίση θρυαλλίδα στα θεμέλια της συνοχής των κοινωνιών μας και τελικά του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
ΥΓ: Οι συνάδελφοι ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ απείχαν χθες στην ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο από την ψηφοφορία της ενιαίας διακομματικής πρότασης για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών ενέργειας στην ΕΕ. Δεν είναι η πρώτη φορά που αποφεύγουν να αναλάβουν την ευθύνη. Το ίδιο έπραξαν και με τον κλιματικό νόμο. Στην ΕΕ αρκούνται στη θέση του επιβάτη, στο πίσω κάθισμα, γιατί όσοι οδηγούν οφείλουν να αποφασίζουν σε ποια κατεύθυνση θα κινηθούν, συχνά εν μέσω καταιγίδας…
*Η Μαρία Σπυράκη είναι ευρωβουλευτής ΝΔ-ΕΛΚ , Συμπρόεδρος του Intergroup για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και την Κλιματική Αλλαγή.
