Προ ολίγων ωρών δόθηκε στη δημοσιότητα το προσχέδιο νόμου για τη λειτουργία των πανεπιστημίων ή μάλλον παρουσιάστηκαν οι κύριοι άξονές του και άνοιξε η διαβούλευση. Θα μπορούσε, επομένως, κάποιος να με κατηγορήσει ότι προτρέχω να εκφράσω άποψη επ’ αυτού. Όμως, η έναρξη ασχολίας μου με το μεγάλο αυτό κεφάλαιο ανάγεται στο 1992, όταν κλήθηκα να συμμετάσχω στην «Επιτροπή Σουφλιά» μαζί με τους Μ. Σταθόπουλο, Ν. Αλιβιζάτο, Π. Παυόλουλο, Α. Τρακατέλη, , Π. Γέμπτο, Γ. Κουμάντο, Θ. Τάσιο κ.α., που είχε ως αποτέλεσμα το νόμο 2083/1992. Το ίδιο συνέβη το 2006 με την Επιτροπή Γιαννάκου, που οδήγησε στο νόμο 3549/2007, ενώ συμμετείχα στις συζητήσεις και διαβουλεύσεις, που οδήγησαν στο νόμο Διαμαντοπούλου, 4009/2011. Τέλος, από το 2016 έως σήμερα ασχολήθηκα επισταμένως με το θέμα της επαναφοράς του νόμου Διαμαντοπούλου με τις απαραίτητες βελτιώσεις από τη σημερινή κυβέρνηση.
Αυτή ήταν εξ άλλου και η προγραμματική υπόσχεση του πρωθυπουργού τον Ιούλιο 2019, η οποία θα έπρεπε να είχε υλοποιηθεί εντός του πρώτου έτους της διακυβέρνησης, ώστε να είχε αρχίσει η υλοποίησή του και να έχουμε ήδη τα πρώτα αποτελέσματα. Όμως, οι συγκυρίες και τα απρόβλεπτα γεγονότα (εισβολή στον Έβρο και στο Αν. Αιγαίο, πανδημία και αναστολή της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας, ενεργειακή κρίση και συνέπειες πολέμου) έφεραν την κυβέρνηση μετά από τρία χρόνια στα πρόθυρα της υλοποίησης της προγραμματικής της δέσμευσης.
Οφείλουμε, όμως, να δεχθούμε ότι τα βήματα, που έχουν γίνει μέχρι σήμερα στο χώρο της εκπαίδευσης είναι μεγάλα και σημαντικά. Σταχυολογώ την εφαρμογή της Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής στα πανεπιστήμια, ένα μέτρο αξιοκρατικό, την ενίσχυση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης & Κατάρτισης, την αλλαγή δεκάδων προγραμμάτων σπουδών και την θεσμοθέτηση των ΟΠΠΙ. Όπως θα πρέπει να δεχθούμε τις θετικές ρυθμίσεις, που περιλαμβάνονται στο προσχέδιο. Τέτοιες είναι
- Τα διπλά προπτυχιακά πτυχία μεταξύ πανεπιστημιακών τμημάτων
- Η δυνατότητα επιλογής μαθημάτων άλλων τμημάτων
- Το Ελληνικό Erasmus, που προβλέπει την κινητικότητα φοιτητών μεταξύ Ελληνικών πανεπιστημίων
- Τα επαγγελματικά διδακτορικά.
Αντιθέτως, θεωρώ ότι η δυνατότητα οργάνωσης προγραμμάτων εφαρμοσμένων επιστημών διάρκειας 3,5 ετών (σε σύγκριση με τα 5 έτη που διαρκούν οι σπουδές στα Τμήματα μηχανικών και γεωπονίας, είναι ένας τρόπος υπεκφυγής για την επανίδρυση των ΤΕΙ, τα οποία καταργήθηκαν και εντάχθηκαν στα πανεπιστήμια ακρίτως από τον ΣΥΡΙΖΑ.
Παρά το γεγονός ότι πολλά από τα σημεία της παρουσίασης είναι σημαντικά, ενώ άλλα δεν ικανοποιούν τις προσδοκίες μας και επειδή δεν έχουμε στη διάθεσή μας το όλο προσχέδιο, θα αναφέρω τους πυλώνες του νόμου 4009/2011, την επαναφορά των οποίων θεωρώ αδήριτη ανάγκη για την αναβάθμιση των πανεπιστημίων. Είναι οι πυλώνες, που ατόνησαν μετά το 2012 και καταργήθηκαν από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ το 2015. Ιδιαίτερα στον υπ’ αριθμόν 1 πυλώνα, αναφέρω τη μορφή στην οποία πρέπει να επανέλθει η συγκρότηση και οι ευθύνες του Συμβουλίου Ιδρύματος. Διότι το νομοσχέδιο, που υποβλήθηκε στη Βουλή τον Μάϊο 2011 τροποποιήθηκε, προκειμένου να γίνει αποδεκτό και από την ΝΔ, ώστε να συγκεντρώσει τους 255 θετικούς ψήφους, ενώ για αυτό που σήμερα παρουσιάστηκε, δηλώνω τη διαφωνία μου.
- Τα Συμβούλια Ιδρυμάτων, τα οποία καταργήθηκαν από τον ΣΥΡΙΖΑ και δεν επανήλθαν. Είναι εκείνα, που προσήλκυσαν άτομα εγνωσμένης ακαδημαϊκής και επαγγελματικής αξίας, και τα οποία είχαν την ευθύνη του ελέγχου των πράξεων της Συγκλήτου και του πρύτανη, την επιλογή των υποψηφίων πρυτάνεων και κοσμητόρων, βάσει ακαδημαϊκών κριτηρίων, το σχεδιασμό της ανάπτυξης του ιδρύματος, την προσέλκυση πόρων και δωρεών και την επιλογή του ΔΣ του ν.π.ι.δ., το οποίο θα διαχειριζόταν την έρευνα, την περιουσία και την αξιοποίηση της έρευνας και της καινοτομίας. Ο πρύτανης και οι κοσμήτορες των σχολών θα πρέπει να εκλέγονται, μετά από εισήγηση ειδικής επιτροπής, από το Συμβούλιο, προκειμένου να μην υπάρχουν δεσμεύσεις απέναντι σε ομάδες και συντεχνίες. Όμως, ο πρύτανης δεν πρέπει να είναι μέλος του Συμβουλίου, αφού δεν είναι δυνατόν το όργανο που ελέγχεται (πρύτανης) να είναι μέλος του ελέγχοντος οργάνου (Συμβούλιο).
- Ο περιορισμός της διάρκειας φοίτησης των σπουδαστών και ο έλεγχος της ακαδημαϊκής προόδου, προκειμένου να συνεχισθεί η φοίτηση. Το τελευταίο δεν αναφέρεται καν στο προσχέδιο. Τα πανεπιστήμια θα πρέπει να ωθούν τους φοιτητές, που αδυνατούν να παρακολουθήσουν προγράμματα πανεπιστημιακού επιπέδου να συνεχίζουν σε επαγγελματικές σχολές.
- Η πρόληψη της υβριδικής αναπαραγωγής των καθηγητών. Ένας απόφοιτος του πανεπιστημίου Χ δεν μπορούσε να εκλεγεί σε οιανδήποτε θέση διδάσκοντος στο ίδιο ίδρυμα, πριν παρέλθουν τουλάχιστον τρία χρόνια θητείας σε άλλο ισότιμο ίδρυμα. Είναι θλιβερό να βλέπεις τμήματα πανεπιστημίων να αποτελούνται κατά πλειοψηφία από αποφοίτους τους, οι οποίοι ουδέποτε σπούδασαν, δίδαξαν ή ερεύνησαν σε άλλο ίδρυμα (η γνωστή ως υβριδική αναπαραγωγή).
- Η ίδρυση επιχορηγούμενων εδρών και καθηγητικών θέσεων (endowed chairs), ώστε ιδιώτες δωρητές ή μεγάλες επιχειρήσεις να χρηματοδοτούν θέσεις με συγκεκριμένη αποστολή και γνωστικό αντικείμενο.
- Οι διακριτές ακαδημαϊκές βαθμίδες Πανεπιστημίων και ΤΕΙ. Η πελατειακού χαρακτήρα ανακήρυξη όλων των ΤΕΙ σε πανεπιστήμια (νόμος Γαβρόγλου 4559/2018), παραμένει ως έχει και ουδείς τολμά να την θίξει. Έτσι, υποβαθμισμένα τμήματα, που έπρεπε να έχουν ενταχθεί στην διετή Επαγγελματική Εκπαίδευση, σήμερα αποτελούν πανεπιστημιακά τμήματα με τετραετείς σπουδές, ενώ η χώρα στερείται Τεχνικής και Επαγγελματικής Εκπαίδευσης. Η δε πρόθεση του υπουργείου παιδείας να διατηρήσει αυτή την κατάσταση, οργανώνοντας μέσα στα πανεπιστήμια σχολές τεχνολογικών εφαρμογών τετραετούς φοίτησης θα αποτελέσει παγκόσμια αντιακαδημαϊκή πρωτοτυπία.
- Το άρθρο 8, ν.4009/2011, το οποίο προέβλεπε (α) ότι όλα τα τμήματα της ίδιας σχολής λειτουργούν στην ίδια πόλη, προκειμένου να αποφεύγονται επαναλήψεις κοινών μαθημάτων, εργαστηρίων και βιβλιοθηκών, και (β) ότι με ΠΔ και κατόπιν εισήγησης της τότε ΑΔΙΠ θα υπήρχε συγχώνευση και κατάργηση τμημάτων και ΑΕΙ. Το εν λόγω πρόβλημα έχει γίνει ακόμη πιο σοβαρό μετά την ένταξη δεκάδων διάσπαρτων τμημάτων ΤΕΙ στα πανεπιστήμια.
Το άρθρο 58, βάσει του οποίου ιδρύεται ν.π.ι.δ. για τη διαχείριση της περιουσίας του ιδρύματος, των ερευνητικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων και την αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με την ίδρυση νεοφυών επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. Το ν.π.ι.δ. θα διοικείται από Δ.Σ. που θα ορίζει το Συμβούλιο Ιδρύματος.
Η ίδρυση της Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών, η οποία προβλεπόταν από το νόμο 4009 και η οποία αποσκοπούσε στην οργάνωση μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών από διαφορετικά τμήματα και διαφορετικές σχολές, δεν αναφέρεται πλέον στο προσχέδιο νόμου.
Όσον αφορά στο ενιαίο ψηφοδέλτιο για την εκλογή αντιπροσώπων των φοιτητών στα όργανα, το οποίο εισηγείται το προσχέδιο, αυτό ήταν ένα επίτευγμα του ν. 4009/2011 και το οποίο δεν έχει καταργηθεί από τον κ. Γαβρόγλου. Είναι, επομένως, θετική η συνέχιση αυτής της πρακτικής. Το ίδιο ισχύει και για τον Εκτελεστικό Διευθυντή. Ο νόμος 3549/2007 προέβλεπε την προκήρυξη της θέσης του Προϊσταμένου Γραμματείας, ο οποίος είχε θητεία και μπορούσε να μην είναι υπάλληλος του πανεπιστημίου.
Τέλος, επειδή με το θέμα του πλαισίου λειτουργίας των πανεπιστημίων ασχολούμαι από το 2007, διαπιστώνω ότι όλες οι απόψεις μου έχουν κατατεθεί και καταγραφεί κατ’ επανάληψη. Θέλω να ελπίζω ότι είναι η τελευταία φορά, που ασχολούμαι με αυτό το κεφάλαιο και ότι η κυβέρνηση θα αντιληφθεί εγκαίρως ότι με τις συνεχείς αναβολές κατάθεσης του «βελτιωμένου νόμου 4009» χάνει σε αξιοπιστία. Θα ολοκληρώσω (θέλω να πιστεύω την τελευταία παρέμβασή μου επί του θέματος), τονίζοντας ότι «ο ελεγχόμενος δεν μπορεί να είναι μέλος του ελέγχοντος οργάνου».
