Η ποιήτρια Ανίς Κολτζ έφυγε από τη ζωή τον Μάρτιο σε ηλικία 94 χρόνων. Την πολυβραβευμένη Λουξεμβουγιανή σύστησαν στα ελληνικά γράμματα οι εκδόσεις «Στερέωμα» με «Το αλλού των λέξεων», σε μετάφραση Μαρίας Παπαδήμα. Μια άλλη «μετάφραση», αυτή τη φορά ζωγραφική, επιχείρησε στο βιβλίο κι ο Στέφανος Ρόκος. Παίρνοντας στα χέρια του την ποίηση της Κολτζ, ο 46χρονος δημιουργός «γράφει» μια σειρά ισοδύναμων ποιημάτων στη δική του γλώσσα.
Ο ζωγράφος, διατηρώντας το προσωπικό του, αναγνωρίσιμο ύφος, μια φόρμα – για να χρησιμοποιήσουμε όρους συγγραφικούς – που τον έχει καθιερώσει στη συνείδηση φιλότεχνων και συναδέλφων, χρωματίζει το συναίσθημα από το πρωτότυπο της ποιήτριας. Όσοι χάρηκαν την τελευταία του δουλειά στην γκαλερί «Ζουμπουλάκη» (Οι Δύο Ναοί, Μάρτιος 2022), πρόκειται να αναγνωρίσουν στο βιβλίο, το στοιχείο της πυκνής λιτότητας που τον γοητεύει, ευθέως συντονισμένο με την αυστηρότητα των λέξεων που χρειάζεται το ποιητικό έργο.
Το έργο του Ρόκου ταξίδεψε στη γενέτειρα της ποιήτριας και σε ειδική εκδήλωση που οργάνωσε για την έκδοση το Κέντρο Λογοτεχνίας του Λουξεμβούργου και η Ελληνική Πρεσβεία, βγήκε από τη διάσταση του βιβλίου για να παρουσιαστεί στο κοινό της ευρωπαϊκής πρωτεύουσας.
Από την παρουσίαση του βιβλίου της Ανίς Κολτζ, στις 4 Οκτωβρίου 2023, στο Εθνικό Κέντρο Λογοτεχνίας του Λουξεμβούργου
Δεν έχουν συχνά την ευκαιρία οι Έλληνες ζωγράφοι να δείξουν τη δουλειά τους έξω από τα στενά σύνορα της εγχώριας σκηνής. Όταν μάλιστα γίνεται στην καρδιά του ευρωπαϊκού κόσμου, το γεγονός έχει ειδικό βάρος όχι μόνο για τον καλλιτέχνη, αλλά συνολικά, για την κοινότητα των εικαστικών μας. Στην περίπτωση, δε, του Ρόκου έχει και το στοιχείο μιας συνέχειας, καθώς στους Κήπους του Λουξεμβούργου εκτίθεται μόνιμα μνημειακό έργο του πατέρα του, δασκάλου της γλυπτικής, Κυριάκου Ρόκου.
Από τα εγκαίνια της έκθεσης του Στέφανου Ρόκου, στις 4 Οκτωβρίου 2023, στο Εθνικό Κέντρο Λογοτεχνίας του Λουξεμβούργου
Για τον τρόπο «γραφής» των έργων, αλλά και για τη συνομιλία του με την Κολτζ, ο Στέφανος Ρόκος εξηγεί:
«Το καλοκαίρι του 2020 και εν μέσω πανδημίας, ο Νίκος Ζόμπολας επικοινώνησε μαζί μου και μου ζήτησε να γνωριστούμε και να συζητήσουμε από κοντά την πιθανότητα συνεργασίας για την πρώτη έκδοση μεταφρασμένων ποιημάτων της Λουξεμβουργιανής ποιήτριας Anise Koltz στην ελληνική γλώσσα. Η συνάντηση έγινε στο εργαστήριό μου στην Αθήνα, και παρότι η πρόταση να δημιουργήσω ζωγραφικά έργα εμπνευσμένα από την ποίηση της Koltz μού φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα, κρατούσα κάποιες επιφυλάξεις, καθώς δεν είχε περάσει πολύς καιρός από την παρουσίαση του προσωπικού μου πρότζεκτ που αφορούσε τη σχέση της ζωγραφικής μου με την ποίηση και τη μουσική του Nick Cave και των Bad Seeds.
Το ίδιο καλοκαίρι, διαβάζοντας μια συλλογή της Anise Koltz στα Γαλλικά, συνειδητοποίησα ότι η ποίησή της και ο τρόπος με τον οποίο προσέγγιζε ορισμένα θέματα με ενδιέφεραν εξαιρετικά και δημιουργούσαν εικόνες που θεματικά και αισθητικά αφορούσαν τη ζωγραφική μου. Διέκρινα ένα είδος γυναικείας ευαισθησίας που χρειαζόμουν να αναδείξω στα έργα μου, και μάλιστα από μια ώριμη γυναίκα, η οποία τη στιγμή που διάβαζα τις σκέψεις της διένυε το 92ο έτος της ζωής της.
Σιγά σιγά, ψάχνοντας περισσότερες πληροφορίες και γνωρίζοντάς την καλύτερα μέσω του έργου της, η επιθυμία μου να συνδεθώ μαζί της εντάθηκε για δύο κυρίως λόγους: Ο πρώτος ήταν η καθαρή ποίησή της. Το σύνολο του έργου της είχε την ποιότητα του κλασικού, και η ματιά της ήταν τόσο προσωπική, που με προκαλούσε να εισχωρήσω στη ζωή της και να ζήσω τις εμπειρίες της.
Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι θα ήθελα να ακούσω τη γνώμη της για το έργο μου. Για το έργο ενός Έλληνα εικαστικού, μικρότερου από τα μισά της χρόνια, για τον οποίον η ίδια δεν γνώριζε απολύτως τίποτα και που εισέβαλλε ξαφνικά στις προσωπικές της ιστορίες με εικόνες δικές του και εργαλεία του τις δικές της λέξεις. Ανυπομονούσα να αρχίσω και να ολοκληρώσω τα έργα μου για να τα δει και να μου μιλήσει γι’ αυτά με τον λιτό, αυστηρό και χωρίς υπαινιγμούς τρόπο που μιλάει για τη ζωή και τον θάνατο στην ποίησή της. Να με ανυψώσει ή να με διαλύσει, όπως έκανε στο «Κάτω από το κρεβάτι»:
Στον θάνατό μου
θα είμαι μόνη
και κάτω από το κρεβάτι
τα παπούτσια μου ξεστρατισμένα
Έργο του Στέφανου Ρόκου
Είχα την ανάγκη της γνώμης της. Ίσως να είχα την ανάγκη να ακούσω μόνο τη δική της γνώμη και κανενός άλλου, και αυτό μου προξένησε ένα επιπλέον άγχος, γιατί στην ηλικία της έφυγαν από τη ζωή οι γιαγιάδες μου. Ήμουν έτοιμος για κάθε κριτική και ένιωθα τον χρόνο να με πιέζει πάρα πολύ.
Τα έργα μου δημιουργήθηκαν με έναν παράδοξο τρόπο: Πριν καν γίνει η οριστική διαλογή των ποιημάτων της για την έκδοση, τύπωσα σε δεκάδες σελίδες το μεταφρασμένο ή μη υλικό, και διαβάζοντάς το ξανά και ξανά κρατούσα σημειώσεις με λέξεις, φράσεις, εικόνες και συναισθήματα από όλα της τα ποιήματα.
Οι εικόνες που έφτιαξα –εκτός από μία– αφορούν όλα της τα ποιήματα και όχι κάποιο συγκεκριμένο. Εμπεριέχουν στοιχεία από την περιγραφή των δικών της παραστάσεων, ακόμα και από ποιήματα που δεν συμπεριλήφθηκαν τελικά στην συλλογή, και αυτό το θεωρώ μια προσωπική μου επιτυχία: Τα εικαστικά που γεννήθηκαν από τα ποιήματά της δεν είναι η εικονογράφηση κάποιων από αυτά. Πηγάζουν από το κυρίαρχο αίσθημα που διαμορφώθηκε μέσα μου μετά από καιρό. Και αυτό με την προσωπική μου γραμμή, χωρίς να υπολογίζω αν οι θαυμαστές του έργου της συμφωνήσουν με τη γραφή μου.
Έργο του Στέφανου Ρόκου
Δυστυχώς, δεν πρόλαβα να ακούσω τη γνώμη τής Anise Koltz, γιατί ο χρόνος τρέχει ακόμα πιο γρήγορα απ’ όσο νομίζουμε – το ίδιο συνέβη και με τις γιαγιάδες μου, που είχαν πολλά ακόμα πράγματα να δουν, μιας και τίποτα δεν είναι αρκετό. Όμως τελικά αναζήτησα τη γνώμη των παλιών και νέων θαυμαστών της, γιατί υπάρχει πάντα αυτή η δημιουργική ανασφάλεια σε κάθε καινούργιο βήμα, και χαίρομαι όταν λένε ότι έφτιαξα δικά μου έργα. Δεν είναι εύκολο να φτιάξεις απλώς δικά σου έργα από ένα εκπληκτικό υλικό ζωής ενός σπουδαίου καλλιτέχνη».
