Δυναμική και ατρόμητη η Ειρήνη Παπά (1926-2022) σαν την ακούγαμε να μιλά, να αφηγείται και να υποδύεται με τη μοναδική της χροιά και τις εκφραστικές της κινήσεις, αλλά εκείνη φοβόταν, φοβόταν τα γηρατειά και το θάνατο.
Ενίοτε σαρκαζόταν: «Θα’ ρθει ο Χάρος να με πάρει κι εγώ θα τον αναγκάσω να κάνουμε ''μπρα-ντε-φερ''», και αφότου αποσύρθηκε από την υποκριτική, είχε εξομολογηθεί: «Έδωσα μια παράσταση. Τώρα τελείωσα. Ήρθε η ώρα ν' αποσυρθώ… Να' χετε υπόψη σας μόνο ότι το χειροκρότημα δεν ακούγεται εδώ μέσα και δεν με αφορά πλέον». Με τα λόγια αυτά –τρόπον τινά προφητικά– είχε ολοκληρωθεί μία συνέντευξη που είχε δώσει στον Βασίλη Καββαθά και περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Ειρήνη. Η απεσταλμένη των Θεών».
Τα λόγια αυτά ανακαλούμε με αφορμή τη συμπλήρωση, στις 14 Σεπτεμβρίου 2023, ενός χρόνου από το θάνατό της, σε ηλικία 96 ετών, στον τόπο όπου γεννήθηκε, το Χιλιομόδι Κορινθίας. Πλήρης ημερών με μια ζωή γεμάτη θέατρο και κινηματογράφο, συνεντεύξεις και ταξίδια, υποκλίσεις και χειροκροτήματα, χαρές και εντάσεις, ποιήματα τα οποία ποτέ δεν εξέδωσε, και κλάματα· «δεν είμαι ποιήτρια εγώ. Τα έγραψα γιατί, ξέρεις, καμιά φορά κλαις, κλαις, κλαις, και δεν φτάνει. Θες κι άλλο, θες κι άλλο. Κι ο καθένας βρίσκει έναν τρόπο… Η ποίηση, έτσι συμπυκνωμένη, λέει με δύο λόγια αυτό που θες να πεις με οκτακόσια κλάματα» είχε πει στον κ. Καββαθά.
Η Ειρήνη Παπά ακολουθείται από ένα σμήνος λευκών περιστεριών καθώς επισκέπτεται το ελληνικό χωριό Κανάκι, 18 Μαρτίου 1961. Πηγή: AP Photo/ Kurt Hilliges
Συνδέουμε το ηχόχρωμα της φωνής της με την ποιητική της ιδιότητα, την ικανότητά της να ψέλνει –είχε εμφανισθεί στον Πάπα ως ψάλλουσα. Απολαμβάνουμε να την ακούμε να αφηγείται «Το Χάραμα» και άλλα αποσπάσματα από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» μελοποιημένους από τον Γιάννη Μαρκόπουλο, σε ποίηση Διονυσίου Σολωμού, και θαυμάζουμε την ειλικρίνειά της.
«Κόρη του θυμού» χαρακτήριζε τον εαυτό της. «Γυναίκα ανεμοστρόβιλος με ανυπότακτη ελληνική καρδιά» την είχε χαρακτηρίσει ο Γκάμπριελ Γκαρσία Μάρκες, «ένα πανέμορφο πλάσμα με ένα απλό μακρύ φόρεμα, όλο πτυχώσεις, που κινιόταν με μεγαλοπρέπεια και συνάμα απλότητα. Σαν να ζωντάνεψε μια Καρυάτιδα» την είχε περιγράψει ο Αλέκος Σακελλάριος αφότου την είχε δει να περπατά στο Σύνταγμα.
Το έντονο βλέμμα της και οι καθαρές γραμμές του προσώπου της παρέπεμπαν στα χαρακτηριστικά μιας Καρυάτιδας, μιας Καρυάτιδας που λάτρεψε τα «όχι» τα οποία είπε και την καθόρισαν, παίζοντας με τους δικούς της όρους και δίχως παραχωρήσεις. Μιας Καρυάτιδας που θαύμαζε την αρχαία ελληνική γραμματεία, την οποία διδάχθηκε από μικρή, θεωρούσε κεφάλαιο της χώρας και «βαριά βιομηχανία μας».
Η Ειρήνη Παπά καθώς δίνει συνέντευξη Tύπου σε ξενοδοχείο στη Ρώμη, Ιταλία, 19 Ιουλίου 1967. Πηγή: AP Photo
Οι αρχαίες τραγωδίες ήταν εξάλλου εκείνες που την έκαναν γνωστή στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ήδη από τα πρώτα της βήματα, στη «Μήδεια» και την «Ηλέκτρα». Σε αυτούς και σε δεκάδες ακόμη ρόλους της, υποδύθηκε κάτι οικείο, την ίδια· «αυτό που ήθελα πάντα είναι να παίζω εμένα, δηλαδή την ανεξάρτητη αγωνίστρια. Ποτέ δε θέλησα να παίξω αισθησιακούς ρόλους ή ρόλους επιθυμητών γυναικών». Και όταν αποφάσισε να πάψει να ερμηνεύει τέτοιους ρόλους (σ.σ αρχαίας τραγωδίας), το έκανε «διότι η τραγωδία συνεπάγεται μια τεράστια ευθύνη. Και ο φόβος ότι θα μπορούσα να μην ανταπεξέλθω, θα με έκανε να νιώσω πολύ άσχημα», είχε δηλώσει στην εφημερίδα «Αβενίρε» της Ρώμης.
Η λιτή, δωρική της μορφή εμφανίζεται σε περισσότερες από 80 ταινίες, με συμπρωταγωνιστές όπως οι Μάρλον Μπράντο –«το μεγάλο πάθος της ζωής μου» όπως τον είχε χαρακτηρίσει– Ιβ Μοντάν, Γκρέγκορι Πεκ, Άντονι Κουίν, Ρίτσαρντ Μπάρτον, Τζαν Μαρία Βολοντέ, Τζέιμς Κάγκνεϊ.
Η Ειρήνη Παπά που παίζει στην ιταλική ταινία «Christo si e Fermato a Eboli» (Ο Χριστός σταμάτησε στην Έμπολι) μιλά στις 5 Νοεμβρίου 1979 στις Κάννες της Γαλλίας. Αριστερά είναι ο Ελβετός ηθοποιός Francois Simon, που επίσης παίζει στην ταινία. Πηγή: AP Photo
Τη θυμόμαστε σε ταινίες όπως «Τα κανόνια του Ναβαρόνε» (1961) του Τζέι Λι Τόμσον, «Ηλέκτρα» (1962) και «Αλέξης Ζορμπάς» (1964) του Μιχάλη Κακογιάννη, «Ζ» (1969) του Κώστα Γαβρά, μεταξύ άλλων, όπως και στις «Ωδές» του Βαγγέλη Παπαθανασίου, καταφέρνοντας έτσι να διαδώσει τον ελληνικό ήχο σε όλο τον κόσμο.
«Γυναίκα της Ευρώπης» (2000) είναι ένας από τους τίτλους με τους οποίους είχε τιμηθεί, είχε αποσπάσει και τον Χρυσό Λέοντα Μπιενάλε του Θεάτρου της Βενετίας (2009), αλλά «η φήμη τίποτα δεν μου 'δωσε. Αντίθετα, έχει διαλύσει την προσωπική ζωή μου».
Οι τίτλοι συνεχίστηκαν, ομοίως και οι χαρακτηρισμοί, αλλά δεν αρκούν για να περιγράψουν τη ζωή ενός ανθρώπου. Γνωρίζουμε ότι τα τελευταία χρόνια της ζωής της είχε αρχίσει να χάνει σταδιακά κάθε επαφή με το περιβάλλον, και όλα αυτά τα οποία είχε αγαπήσει, ερμηνεύει, για τα οποία είχε υποκλιθεί, χειροκροτηθεί και τιμηθεί, είχαν αρχίσει να σβήνουν από τη μνήμη της. Με την παρακαταθήκη που άφησε, κρατά σε εμάς, τη δική της παρουσία και συμβολή, ζωντανή.
Κεντρική φωτ.: Το πορτραίτο της Ειρήνης Παπά απεικονίζεται στο Χόλιγουντ της Καλιφόρνια, ΗΠΑ, τον Οκτώβριο του 1955, όπου έκανε το ντεμπούτο της στην οθόνη με την ταινία «Tribute To A Bad Man». Πηγή: ΑP Photo
