Μια συνάντηση του Λόρδου Βύρωνα με τον Καμύ και τον Εμπειρίκο τι θα σήμαινε σήμερα; Κι ο λόγος τους θα έβρισκε απήχηση στον σημερινό Ευρωπαίο; Σ’ αυτήν τη φανταστική συνομιλία, ο Γιάννης Ψυχοπαίδης αυθαιρετεί, βάζοντας όχι μόνο χρώμα, αλλά κάνοντας τους τρεις συνομιλητές συγκαιρινούς του και μάλιστα, συλλειτουργούς. Με τους ποιητές άλλωστε, ο σημαντικός δημιουργός έχει ασχοληθεί συστηματικά, αφιερώνοντας ολόκληρες ενότητες που έγιναν οργανικό κομμάτι της δουλειάς του.
Ο ζωγράφος, χρόνια τώρα, μετουσιώνει τον ποιητικό λόγο σε αξία ζωγραφική. Όχι εικόνα μιας επεξηγηματικής μεταγραφής, αλλά εικόνα δική του, μιας καινούριας οπτικής που μπορεί να ιδωθεί ως ποίηση. Το κάνει στο τελαρωμένο έργο, το κάνει και στο χαρτί μιας έκδοσης, δημιουργώντας «έργα τέχνης-βιβλία» (artist’s books) που φιλοτέχνησε σε βάθος τεσσάρων δεκαετιών ως τις μέρες μας (1979-2023).
Ο Ψυχοπαίδης είναι από τους πρώτους Έλληνες καλλιτέχνες που παρουσίασαν στην Ελλάδα, τη Γερμανία, το Βέλγιο και την Ιταλία artist’s books. Παράλληλα με την τεράστια εικαστική του διαδρομή και την εικονογράφηση πλήθους λογοτεχνικών και ποιητικών έργων που κυκλοφορούν σε περιορισμένο αριθμό ειδικές εκδόσεις, ο ζωγράφος εμπνεύστηκε και από τη δομή των leporello.
Τα leporello προσφέρονται για μια εκτεταμένη αφηγηματική διήγηση, για να αναπτύξει εικονογραφικά αγαπημένα του θέματα. Σ’ αυτές τις επιφάνειες ενσωματώνει με τις εικαστικές του επεμβάσεις συλλογισμούς, απόψεις, αμφισβητήσεις και άλλους συνειρμούς της κριτικής του σκέψης πάνω σε κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Επίσης, φιλοτεχνεί και ένα μεγάλο αριθμό πολυμορφικών έργων-βιβλίων, που δεν έχουν ποτέ παρουσιαστεί στο κοινό.
Γιάννης Ψυχοπαίδης, «Signals»
Όλα αυτά τα παρουσιάζει συγκεντρωμένα στην Ελληνοαμερικανική Ένωση (Μασσαλίας 22) σε επιμέλεια της Λουΐζας Καραπιδάκη. Η ιστορικός τέχνης μας έχει χαρίσει λαμπρές εκθέσεις με βιβλία τέχνης από μεγάλα ονόματα της εγχώριας καλλιτεχνικής σκηνής. Ειδικά για την τελευταία παρουσίαση του Ψυχοπαίδη με αναδρομικό χαρακτήρα, σημειώνει: «Τα artist’s books είναι μια κατηγορία τέχνης, ένα αυτόνομο είδος και κυρίως μια ακόμη μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης και εικαστικού πειραματισμού, όπως είναι οι περφόρμανς ή οι εικαστικές εγκαταστάσεις.
» Ένα artist’s book είναι ένα έργο εικαστικής τέχνης και συνάμα συλλεκτικό αντικείμενο με αποκλειστικό δημιουργό τον ίδιο τον καλλιτέχνη, αντίθετα με ένα βιβλίο τέχνης, ένα εικονογραφημένο βιβλίο, μία βιβλιοφιλική έκδοση ή ένα καλλιτεχνικό βιβλίο, όπου δημιουργοί μπορεί να είναι πολλοί άνθρωποι διαφορετικών ειδικοτήτων: ο καλλιτέχνης, ο συγγραφέας, ο ποιητής, ο βιβλιοδέτης, ο γραφίστας, ο τυπογράφος κ.ά.
» Τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής μανιέρας του Ψυχοπαίδη παραμένουν αναλλοίωτα στα artist’s books με τις οργανωμένες ρεαλιστικές αναφορές μιας αποσπασματικής απόδοσης να παραπέμπουν σε μια ιδιότυπη πνευματικότητα με διαλογιστικές προεκτάσεις».
Γιάννης Ψυχοπαίδης, «Αλεξάνδρεια» (2018, επιζωγραφισμένη χαρακτική)
Για τη σχέση του με το βιβλίο και τους μεγάλους ποιητές, μου είχε πει παλιότερα ο ζωγράφος: «Ήμουν μέσα στο βιβλίο, με έναν τρόπο, που δεν ήταν κατά κανέναν τρόπο πιεστικός. Το σπίτι ήταν γεμάτο βιβλιοθήκες κι ανακαλύπταμε όλους αυτούς τους θησαυρούς, χωρίς κάποιος να μας κατευθύνει. Και μόνο το παράδειγμα των γονιών μου και του κύκλου τους που είχαν μεγάλη αγάπη για τα γράμματα, στάθηκε καθοριστικό. Ο πατέρας μου, δικηγόρος στο επάγγελμα, και η μητέρα δασκάλα στο Μαράσλειο είχαν από πολύ μικροί ζυμωθεί μέσα στο κλίμα της γενιάς του ’30.
» Η ποίηση βέβαια από τα εφηβικά χρόνια είχε τον πρώτο ρόλο, όχι μόνο στην οικογένεια, αλλά συνολικά στη γενιά μας. Ζήσαμε δηλαδή τους ποιητές με τρόπο ουσιαστικό, καθώς στάθηκαν φάροι πορείας. Ήδη, από τα γυμνασιακά μου χρόνια, μεγαλώσαμε σε ένα κλίμα γενικής αμφισβήτησης, με το αίτημα της αλλαγής της κοινωνίας, έστω και με οδυνηρό τρόπο, και με το αίσθημα ότι είσαι μέρος ενός κύκλου της ιστορίας που μπορείς να τον διαμορφώσεις.
Ήταν ζωντανή η έννοια και η δυναμική της συλλογικότητας, μιας κοινωνίας νέων που μπορεί να επιβάλλει καινούργιους κανόνες. Κι αυτό το αίσθημα έκανε τόσο τη λογοτεχνία όσο και την ποίηση να είναι στην πρώτη γραμμή. Μας διαμόρφωσαν δηλαδή τα πράγματα που είχαν να κάνουν με τους ποιητές, από τον Σεφέρη, τον Ελύτη, το Ρίτσο, τους μεγάλους κλασικούς, αλλά και τους σύγχρονους, όπως ο Λειβαδίτης, ο Γκάτσος κ.α. Εύλογα, λοιπόν, η σχέση αυτή μετεξελίχθηκε σε διάλογο της ζωγραφικής με την ποίηση.
Γιάννης Ψυχοπαίδης, «Αλεξάνδρεια» (2018, επιζωγραφισμένη χαρακτική)
Γιάννης Ψυχοπαίδης: Artist’s books 1979-2023. Γκαλερί Ελληνοαμερικανικής Ένωσης (Μασσαλίας 22, Αθήνα), από 14 Νοεμβρίου – 22 Δεκεμβρίου 2023. Δευτέρα – Παρασκευή: 12:00 – 20:00, Σάββατο: 10:00 – 14:00, Κυριακή κλειστά. Είσοδος ελεύθερη
Κεντρική φωτ.: O Γιάννης Ψυχοπαίδης στο εργαστήριό του @Γιώργος Μυλωνάς
