Εκτός της αισθητικής τέρψης και της πνευματικής ανάτασης που προσφέρει η τέχνη, το ερώτημα περί αυτής –και του ορισμού της – έχει διαφορετικές απαντήσεις καθότι δεν ενέχεται καθολική υποκειμενικότητα ούτε για την τέχνη αλλά ούτε για κάθε δημιούργημά της. Σήμερα, το ερώτημα που αναδύεται, είναι κατά πόσον έργα που έχουν δημιουργηθεί με Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να θεωρηθούν ότι εδράζονται στην τέχνη – εάν, επίκειται, δηλαδή, ένας επαναπροσδιορισμός του ορισμού της τέχνης.
Η σκέψη ανατρέχει στις αρχές του 20ου αιώνα οπότε και ο Marcel Duchamp (1887-1968) πρότεινε να θεωρηθεί τέχνη ένα πορσελάνινο ουρητήριο, εκθέτοντάς το στη Νέα Υόρκη και φέροντας αναστάτωση στον κόσμο της τέχνης. Είχε υποστηρίξει ότι, οτιδήποτε θα μπορούσε να θεωρηθεί τέχνη, αν το επέλεγε ο καλλιτέχνης και το χαρακτήριζε ως τέτοιο. Επρόκειτο δε, για μια βαθιά επαναστατική σκέψη που αμφισβήτησε τις προηγούμενες αντιλήψεις για την τέχνη ως όμορφη, τεχνικά επιδέξια και συναισθηματική.
Με τον ίδιο τρόπο, τα έργα τέχνης που δημιουργούνται με Τεχνητή Νοημοσύνη διαταράσσουν τα αποδεκτά πρότυπα του κόσμου της τέχνης. Όπως υποστηρίζει στο BBC Culture η καθηγήτρια Φιλοσοφίας, Alice Helliwell από το Northeastern University του Λονδίνου, «αν μπορούμε να θεωρήσουμε ριζοσπαστικά και αποκλίνοντα έργα όπως το ουρητήριο του Duchamp και το κρεβάτι της Tracey Emin ως πραγματική τέχνη, πώς μπορεί να απορριφθεί κάτι που δημιουργήθηκε από έναν αλγόριθμο; Εξάλλου, και τα δύο ήταν αμφιλεγόμενα την εποχή τους και περιέχουν αντικείμενα που τεχνικά δεν έχουν δημιουργηθεί από το χέρι ενός ‘''καλλιτέχνη''».
«Ιστορικά, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον ορισμό της τέχνης έχει μετατοπιστεί», αναφέρει η Heliwell και συνεχίζει: «είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί ένα ουρητήριο μπορεί να είναι τέχνη, αλλά η τέχνη που δημιουργήθηκε από έναν γενεσιουργό αλγόριθμο δεν θα μπορούσε να είναι».
Υπενθυμίζεται ότι, καθ' όλη τη διάρκεια της Ιστορίας της Τέχνης, κάθε ριζοσπαστικό καλλιτεχνικό κίνημα ήταν στενά συνδεδεμένο με το πολιτιστικό πνεύμα της εποχής, μια αντανάκλαση των ανησυχιών και των προβληματισμών της κοινωνίας, όπως ο Turner και τα βιομηχανικά τοπία του, η επιμονή του Da Vinci με την επιστήμη και τα μαθηματικά.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν διαφέρει, κι αυτό αναφέρουν ως βασικό λόγο για την ύπαρξη της Ai-Da – του πρώτου ανθρωποειδούς ρομπότ-καλλιτέχνη στον κόσμο – οι δημιουργοί του. Καθότι, είναι η προσωποποίηση ενός από τους σημερινούς φόβους της σύγχρονης κοινωνίας: η άνοδος των αλγόριθμων Τεχνητής Νοημοσύνης που «αρπάζουν» θέσεις εργασίας και η πιθανή κυριαρχία των ρομπότ.
Πηγή: Shutterstock
Στο σημείο αυτό, θα μπορούσε να λεχθεί ότι τεχνολογικές «επαναστάσεις» όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν χρειάζεται να σημαίνουν το «τέλος της τέχνης», όπως πολλοί φοβούνται. Αντίθετα, «μπορούν να βοηθήσουν στην έναρξη μιας καλλιτεχνικής μεταμόρφωσης και να οδηγήσουν το κοινό σε διαφορετικούς τρόπους θέασης και δημιουργίας», όπως υποστηρίζει ο Marcus du Sautoy, μαθηματικός στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συγγραφέας του βιβλίου «The Creativity Code: Art and Innovation in the Age of AI».
Όπως ο du Sautoy επεξηγεί: «Οι άνθρωποι είναι εξίσου επιρρεπείς στο να συμπεριφέρονται σαν μηχανές, να επαναλαμβάνουν παλιές συμπεριφορές και να εγκλωβίζονται σε κανόνες, όπως ένας ζωγράφος ή ένας μουσικός που έχει εγκλωβιστεί σε ένα συγκεκριμένο στυλ. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να μας βοηθήσει να σταματήσουμε να συμπεριφερόμαστε σαν μηχανές... και να μας ωθήσει να γίνουμε ξανά δημιουργικοί ως άνθρωποι.
Μπορεί η τεχνολογία να μας απελευθερώσει από «δημιουργικούς κανόνες»; Το BBC Culture φέρνει ως παράδειγμα την εφεύρεση της φωτογραφίας, το 1800. Τότε, ορισμένοι καλλιτέχνες είχαν δει τη φωτογραφική μηχανή ως το αντίθετο του καλλιτέχνη και τις φωτογραφίες ως «αντίπαλο» του καλλιτεχνικού κατεστημένου. Μόνο που η φωτογραφία δεν αντικατέστησε τη ζωγραφική όπως φοβούνταν, αλλά έγινε καταλύτης στην ανάπτυξη του πειραματικού κινήματος της μοντέρνας τέχνης του 20ού αιώνα, καθώς οι καλλιτέχνες απομακρύνθηκαν από τον ρεαλισμό προς την αφαίρεση – μια στροφή που άνοιξε τον δρόμο για τη σύγχρονη τέχνη του σήμερα.
Η Ai-Da
Βρισκόμενη στο σαλόνι ενός αρχοντικού σπιτιού στο Οξφορντσάιρ, στη Νοτιοανατολική Αγγλία, η Ai-Da πλησιάζει με αργές κινήσεις το πινέλο στον καμβά φιλοτεχνώντας ένα από τα πορτραίτα της. Σε αρκετά από αυτά, τα μάτια της είναι συρραμμένα. Ορισμένα άλλα έργα της αποτελούν απεικονίσεις του μαθηματικού Alan Turing (1912-1954), καθώς και πολύχρωμα πορτραίτα εμπνευσμένα από την pop-art των headliners του Glastonbury.
Πώς φιλοτεχνεί η Ai-Da; Η καλλιτεχνική της δραστηριότητα δεν βασίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα στα οποία έχει εκπαιδευτεί· χρησιμοποιεί, ακόμη, τις κάμερες στα μάτια της, οι οποίες τροφοδοτούν με νέες εικόνες τον αλγόριθμό της, δημιουργώντας έτσι νέα και μοναδικά έργα που απέχουν πολύ από το σύνολο δεδομένων που διαθέτει. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί και φιλοτεχνεί αυτοπροσωπογραφίες.
Πηγή: Shutterstock
Εάν στον ορισμό της δημιουργίας εντάσσεται η ικανότητα παραγωγής νέων, σπάνιων και όμορφων ιδεών, τα έργα που παράγονται από ρομπότ όπως η Ai-Da θα μπορούσαν να θεωρηθούν δημιουργικά, όπως υποστηρίζουν οι δημιουργοί του ανθρωποειδούς; Το κατά πόσον ένας αλγόριθμος ή ένα ρομπότ μπορεί να περιγραφεί ως δημιουργική οντότητα, ως «καλλιτέχνης» από μόνος του, όπως ένας άνθρωπος, παραμένει προς συζήτηση.
Από την άλλη, υπάρχουν καλλιτέχνες που εκλαμβάνουν την ΑΙ ως μια νέα διέξοδο για τη δική τους δημιουργικότητα - ένα νέο μέσο που μπορούν να χειριστούν όπως ένα πινέλο ή μία σπάτουλα.
«Ο κώδικας που εκτίθεται σε δεδομένα – υπάρχοντα έργα τέχνης, για παράδειγμα – είναι σε θέση να μαθαίνει, να μεταλλάσσεται και να εξελίσσεται», υπογραμμίζει ο du Sautoy και συμπληρώνει: «αυτό σημαίνει ότι ο κώδικας στο τέλος αυτής της διαδικασίας μάθησης είναι πολύ διαφορετικός από τον αρχικό κώδικα που έγραψε ο άνθρωπος. Συνεπώς, υπάρχει η πιθανότητα ο κώδικας να παράγει κάτι που... αξίζει να ονομάζεται δημιουργικότητα του κώδικα και όχι του ανθρώπου που ξεκίνησε τη διαδικασία».
Η συζήτηση δεν τελειώνει εδώ, και παρά τα όσα σημειώθηκαν, το ερώτημα ενδεχομένως να παραμένει ή να τίθεται κατά περιόδους: οι αλγόριθμοι Τεχνητής Νοημοσύνης και τα ρομπότ όπως η Ai-Da θα σημάνουν το τέλος της ανθρώπινης δημιουργικότητας ή μπορούν να αξιοποιηθούν για να αυξήσουν τις δικές μας δημιουργικές δυνατότητες; Διότι, η απάντηση διαφέρει ανάλόγως του προσώπου που τη δίνει (όπως τι είναι τέχνη για τον καθένα) και της εποχής συμπεριλαμβανομένης του σταδίου εξέλιξης της ΑΙ.
Πηγή κεντρικής φωτ.: Shutterstock
