Ποιες οι πτυχές του λαϊκισμού και πώς αποτυπώνονται μέσα από τη φωτογραφία και το βίντεο; Ποιοι οι συμβολισμοί και ποιες οι ιστορίες που ξεδιπλώνονται σε κάθε έργο; Ερωτήματα σαν αυτά διερευνώνται στην κεντρική έκθεση της Thessaloniki PhotoBiennale 2023 του MOMus με τίτλο «Το φάντασμα του λαού»που αποτελεί τη διεθνή, πρωτότυπη παραγωγή της φετινής διοργάνωσης, η δε κεντρική θεματική της εφετινής PhotoBiennale είναι ο λαϊκισμός.
Το ενδιαφέρον για τη φωτογραφική απαθανάτιση του λαϊκισμού έγκειται στην πραγματικότητα ότι το φωτογραφικό μέσο υπήρξε εκ γενετής στενά συνυφασμένο με την πολιτική και τη μαζική συμμετοχή. Ενώ, στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής διερεύνησης, έχει πάρει πολλές διαφορετικές μορφές, όπως τεκμηριωτική, επιτελεστική, σατιρική και εννοιολογική.
Αυτές εντοπίζονται και στην κεντρική έκθεση της Thessaloniki PhtoΒiennale 2023 «Το φάντασμα του λαού», τα δε ζητήματα προσεγγίζονται με εμφανώς διαφορετικούς, ενίοτε επικαλυπτόμενους, τρόπους – ας μη λησμονούμε ότι έκαστος καλλιτέχνης αποτυπώνει την πραγματικότητα με τη δική του, διαφορετική ματιά.
Όπως το MOMus αναφέρει, «ορισμένοι καταγράφουν τους λαϊκιστές ηγέτες και τους οπαδούς τους και όσους, αντίθετα, αναδεικνύονται εχθροί για τα λαϊκά ή λαϊκιστικά κινήματα· ορισμένοι εισφέρουν σατιρικές απόψεις της γελοιότητας που εμφανίζουν οι απολυταρχικοί ηγέτες και το πολιτικό παραλήρημα που γεννούν· άλλοι κάνουν επιτελέσεις λαϊκισμού ή ακτιβιστικό έργο αλληλεγγύης σε κινήματα διαμαρτυρίας».
Στις φωτογραφίες που το MOMus έχει δημοσιεύσει, παρατηρούμε ένα μέλος της φυλής αυτοχθόνων Xakriabá στη Βραζιλία να κρατά μια φωτογραφική μηχανή και να την προτάσσει ως άλλο βέλος (κεντρική φωτ.), ενώ ένα ζευγάρι φωτογραφίζεται στην παραλία της Κοπακαμπάνα φορώντας στολές αστροναυτών, σε ένα σκωπτικό σχολιασμό της ανάγκης και της επιταγής να κυκλοφορούν ασφαλείς στην πόλη τους την περίοδο της πανδημίας.
Lauren Greenfield, «Walt Disney World», Ορλάντο, Φλόριντα, 2013. Από τη σειρά «Generation Wealth». Πηγή φωτ.: MOMus
Παραμορφωμένα πορτρέτα πολιτικών ηγετών και άδεια κοινοβουλευτικά έδρανα συνυπάρχουν με φωτογραφίες από οικογένειες Ρομά, την παραδοξότητα της αμερικανικής κοινωνίας και τις επιπτώσεις του Brexit στην καθημερινότητα των απλών πολιτών.
Γκροτέσκ φωτογραφίες από το αδυσώπητο κυνήγι για τον μυθικό πλούτο και την επίδειξή του «συνομιλούν» με ιστορικές φωτογραφίες από τα οδοφράγματα του Μάη του ’68 στο Παρίσι, σκηνές διαμαρτυρίας και διαδηλώσεις από την Ουγγαρία, την Αθήνα, την Ινδία, την Αυστρία και το Ρίο Ντε Τζανέιρο και στιγμιότυπα που καταγράφουν τη ραγδαία άνοδο λαϊκιστικών κομμάτων και ακροδεξιών κινημάτων διεθνώς.
Σκοπεύω να αναφερθώ περαιτέρω στην έκθεση και τη Thessaloniki PhotoBiennale 2023 σε επόμενο σημείωμα, αφότου επισκεφτώ τις εκθέσεις που πραγματοποιούνται στους χώρους του MOMus, στο πλαίσιο της διοργάνωσης.
Σχετικά με το «Το φάντασμα του λαού», συγκροτείται σε τέσσερις κύριες, αλληλένδετες ενότητες. Οι δυο πρώτες παρουσιάζονται στο MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α’, λιμάνι Θεσσαλονίκης): από αυτές η πρώτη αφορά στην αμφισβητούμενη αναπαράσταση της κυρίαρχης πολιτικής, ειδικά όταν βρίσκεται σε κρίση, η δεύτερη εστιάζει στους λαϊκιστές ηγέτες και τους οπαδούς τους.
Σε αμφότερες τις ενότητες που παρουσιάζονται στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Αποθήκη Β1, λιμάνι Θεσσαλονίκης), η πρώτη αφορά όσους αποκλείονται από την κατηγορία του «λαού» και το πώς φρουρούνται τα όρια αυτής της κατηγορίας και η δεύτερη επικεντρώνεται στη λαϊκιστική διαμαρτυρία και από τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος.
Craig Ames, «Canto VI: Κατοικία των Αβάπτιστων Ψυχών». Από τη σειρά «Η Κολασμένη Διαίρεση, 2019/2023». Πηγή φωτ.: MOMus
Την έκθεση «Το φάντασμα του λαού» επιμελείται η ιστορικός της τέχνης και θεωρητικός της φωτογραφίας, Julian Stallabrass, και οι 25 μετέχοντες φωτογράφοι και καλλιτέχνες από χώρες όπως η Βραζιλία, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Ινδία, η Ιταλία, οι Φιλιππίνες, η Πολωνία, η Ουκρανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ. Εγκαινιάστηκε (20/10) από τον υφυπουργό Πολιτισμού, Χρίστο Δήμα, και θα διαρκέσει έως τις 11 Φεβρουαρίου 2024.
Στην έκθεση εκτίθενται έργα των καλλιτεχνών Bani Abidi, Craig Ames, The Archive of Public Protests (A-P-P), Βαγγέλη Βλάχου, Kimberly dela Cruz, Disnovation.org, Ana Carolina Fernandes, Joan Fontcuberta και Pilar Rosado, Lauren Greenfield, Edgar Kanaykõ Xakriabá, Κώστα Καψιάνη, Uta Kögelsberger, Christian Lutz, MacDonaldStrand, Daniel Mayrit, Δημήτρη Μιχαλάκη, Boris Mikhailov, Rafal Milach, Sinna Nasseri, Paolo Pellegrin, Wolfgang Scheppe, Prarthna Singh, Στέφανο Τσιβόπουλο, Dougie Wallace και Carey Young.
Κεντρική φωτ.: Edgar Kanaykõ Xakriabá, «Η κάμερα ως βέλος και τόξο, εργαλείο αντίστασης και μάχης», 2017. Από τη σειρά «Ethnovision: η ματιά των ιθαγενών μέσα από τον φακό». Πηγή φωτ.: MOMus
