«Δεν είμαι μια τραγουδίστρια που παίζει, αλλά μια ηθοποιός που τραγουδά» φέρεται να είχε πει η Μαρία Κάλλας (1923-1977). Το όνομά της έφτασε σε κάθε γωνιά του κόσμου, εκείνη θεωρούσε και ονόμαζε πρώτη της καριέρα εκείνη στην Αθήνα, στη διάρκεια του πολέμου. «Εκεί ασκήθηκα, εκεί απέκτησα τις σκηνικές εμπειρίες μου» είχε δηλώσει. Κι έφτασε το πλήρωμα του χρόνου η Αθήνα να την τιμήσει, να της προφέρει ένα μουσείο.
Αναφέρομαι στο Μουσείο Μαρία Κάλλας, το πρώτο μουσείο στον κόσμο αφιερωμένο στην Ελληνίδα σοπράνο που καθόρισε την όπερα του 20ου αιώνα. Το μουσείο ανοίγει σήμερα, 26 Οκτωβρίου, τις πόρτες του στο κοινό, στην «καρδιά» της Αθήνας, σε νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Μητροπόλεως 44. Τα δε θυρανοίξια του, συμπίπτουν με τη συμπλήρωση 100 χρόνων, το 2023, από τη γέννησή της – υπενθυμίζω ότι έχουν ενταχθεί στον κατάλογο επετείων της UNESCO για το 2023, ενώ οργανισμοί όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή και το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έχουν εκκινήσει επετειακή σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσουν τη μεγάλη ντίβα της όπερας.
Μία γνωριμία με αυτή προφέρει και το Μουσείο Μαρία Κάλλας, το οποίο παραδίδει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων ώστε να αποτελέσει σταθερό σημείο πολιτιστικής αναφοράς για τα επόμενα χρόνια. Ο νέος μουσειακός οργανισμός φωτίζει την καριέρα και την προσωπικότητα της Κάλλας, πέρα από τους μύθους που καλλιεργήθηκαν γι' αυτήν, με στόχο να εμπνεύσει, να ψυχαγωγήσει και να αναδείξει τα στοιχεία της τεχνικής της που την έκαναν μοναδική.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Η ιδιαιτερότητα του εν λόγω μουσείου έγκειται στη μουσειακή του πρόταση η οποία απέχει από την πεπατημένη, με τέσσερα στούντιο στον 2ο όροφο του μουσείου που αναφέρονται σε κομβικές στιγμές της καριέρας της και πολλά εκθέματα (κείμενα, αντικείμενα, βίντεο και σπάνια ηχητικά στιγμιότυπα) στον 1ο όροφο που συμπληρώνουν στοιχεία για την καταγωγή, την προσωπικότητα και τη μουσική πορεία της Κάλλας· από το ξεκίνημά της, τα χρόνια της στην Ελλάδα, τη διεθνή καριέρα και τους μεγάλους ρόλους, μέχρι την κοσμική της ζωή, την προσωπικότητά της, τους ανθρώπους της ζωής της, αλλά και την κληρονομιά που άφησε.
Το μουσείο αναδεικνύει τα τρία στοιχεία που συνέβαλαν ώστε η Κάλλας να γίνει μύθος – η μουσική, η ερμηνεία της (φωνή της) και η εργατικότητά της – στους χώρους του συνδυάζονται η τεχνολογία, τα αντικείμενα που αποκτούν πλέον χαρακτήρα κειμηλίων καθώς και η βιωματική εμπειρία διότι υπάρχουν λεζάντες που προτρέπουν το κοινό να αγγίζει, να βάλει τα ακουστικά και να ακούσει ηχογραφήσεις της Κάλλας ενώ ερμηνεύει άριες της όπερας. Το κοινό μπορεί επίσης να τραβήξει προς τα έξω τα συρτάρια με τις προθήκες, σαν να ανακαλύπτει κάτι νέο αλλά και να ξετυλίγει, νοητά, στιγμές από τη ζωή της Κάλλας.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Ποιο είναι το κοινό στο οποίο απευθύνεται το Μουσείο Μαρία Κάλλας; «Στους θαυμαστές της (σ.σ. Μαρίας Κάλλας), στους θαυμαστές της όπερας αλλά και σε όλους», όπως ειπώθηκε κατά τη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε το μεσημέρι της Τετάρτης 25ης Οκτωβρίου στο μουσείο, παρουσία του Δημάρχου Αθηναίων, Κώστα Μπακογιάννη, του Προέδρου της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, Κωνσταντίνου Δέδε και του Διευθύνοντα Συμβούλου Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, Κωνσταντίνου Μπιζάνη.
«Η Αθήνα όφειλε την τιμή στη θρυλική Divina», υπογράμμισε ο Κώστας Μπακογιάννης για τον νέα μουσειακό οργανισμό της πόλης. Το έργο της δημιουργίας του είχε αναλάβει να το υλοποιήσει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, που από το 2000 κατέχει και διατηρεί την αρχική συλλογή του Δήμου Αθηναίων με αντικείμενα που ανήκουν στη μεγάλη ντίβα.
Τα πρώτα αντικείμενα της συλλογής του Μουσείου αποκτήθηκαν από τον Δήμο Αθηναίων το 2000 με τη συμμετοχή του σε διεθνή πλειστηριασμό στο Παρίσι. Στη συνέχεια, η συλλογή εμπλουτίστηκε με δωρεές αντικειμένων που ανήκαν ή αναφέρονται στη Μαρία Κάλλας, από πολλούς φορείς και ιδιώτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Όσο για το κόστος δημιουργίας του Μουσείου, μαζί με τις μελέτες, ανήλθε στα 1,5 εκατομμύρια ευρώ, όπως έγινε γνωστό κατά τη συνέντευξη Τύπου.
Τα στούντιο για την Κάλλας
Το καλωσόρισμα για το κοινό προτείνεται από το Μουσείο να γίνει από τον 2ο όροφο, εκκινώντας από τη φωνή της La Divina σε τρεις από τους πιο εμβληματικούς ρόλους της καριέρας της.
«Αρκεί να την ακούσεις μία φορά για να μην την ξεχάσεις ποτέ» διαβάζω τη φράση του τενόρου Τζουζέπε ντι Στέφανο και ανοίγω την πόρτα που με εισάγει στο πρώτο από τα τέσσερα στούντιο. Με καλωσορίζει το ηχητικό απόσπασμα της άριας «Casta Diva» από την όπερα «Νόρμα» του Μπελίνι· η συγκεκριμένη ερμηνεία είναι στο Λονδίνο, το 1952, όσο για το σκηνικό, παραπέμπει στο δάσος στο οποίο η Νόρμα τραγουδά την ωδή στη Σελήνη, και την οποία μπορούμε να θυμηθούμε (σ.σ την ωδή) στο παρακάτω βίντεο.
Το δεύτερο στούντιο ντύνει ηχητικά η άρια «Vissi d’ arte» από την όπερα «Τόσκα» του Πουτσίνι, από την ερμηνεία της Κάλλας επίσης στο Λονδίνο, το 1964. Η σκηνογραφική επιμέλεια του δωματίου με την κόκκινη μοκέτα και τις βελούδινες κόκκινες κουρτίνες (βλ. παρακάτω) παραπέμπει στην εν λόγω παράσταση.
Λήψη από το δεύτερο δωμάτιο του 2ου ορόφου του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Στο τρίτο στούντιο ηχεί η άρια «Sempre Libera» από την όπερα «Τραβιάτα» του Βέρντι κατά την ερμηνεία της Κάλλας στη Λισαβόνα το 1958, και στο τέταρτο η Κάλλας που παραδίδει σειρά μαθημάτων στην περίφημη Juilliard School της Νέας Υόρκης.
Γνωριμία με την Κάλλας
Οι εμφανίσεις της Κάλλας είναι ως επί το πλείστον γνωστές για τους φιλότεχνους, στιγμιότυπα της ζωής και της καριέρας της ξετυλίγονται στον 1ο όροφο του Μουσείου, σε μία πιο ουσιαστική γνωριμία με την καλλιτέχνη. Η γνωριμία αυτή κατηγοριοποιείται σε μικρές θεματικές όπως «Καριέρα στην Ελλάδα», «Η Κάλλας και η μόδα», «Τέχνη, τεχνική και επαγγελματισμός», «Οι δασκάλες της» (Μαρία Τριβέλλα και Ελβίρα ντε Ιδάλγο), «Ο μέντορας μαέστρος Tullio Serafin», «Διεθνής καριέρα», «Κοσμική ζωή», «Μεγάλοι ρόλοι».
Κάθε μία διανθίζεται με τεκμήρια και φράσεις. Αναφέρω την άποψη του μέντορά της, Τούλιο Σεραφίν, για την Κάλλας: «Αυτή η γυναίκα είναι σε θέση να τραγουδήσει όλα όσα έχουν γραφτεί για γυναικεία φωνή» και της Κάλλας για τον ίδιο (σε βίντεο) «αυτό που έμαθα από τον Σεραφίν είναι ότι πρέπει να υπηρετείς τη μουσική γιατί η μουσική είναι απέραντη».
Από την ενότητα «Η Κάλλας και η μόδα». Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Παρατηρώ εκθέματα όπως την αφίσα της «Νόρμα» στην Επίδαυρο με πρωταγωνίστρια την Κάλλας, αντικείμενα όπως τη φωτογραφία της Ελβίρα ντε Ιδάλγο με ιδιόχειρη αφιέρωση στην Κάλλας, που την είχε πάντα επάνω στο πιάνο της (δωρεά Κωσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού), το πρακτικό εξετάσεων τάξης της Μαρίας Τριβέλλα στο Εθνικό Ωδείο το έτος 1937-38 (δάνειο Εθνικού Ωδείου), παρτιτούρες, σημειώσεις της Κάλλας, τα γυαλιά οράσεώς της (δάνειο από τον Νίκο Χαραλαμπόπουλο).
Παρτιτούρες, σημειωματάριο και γυαλιά οράσεως της Μαρίας Κάλλας. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Η ματιά μου καθρεπτίζεται σε έναν ασημένιο καθρέπτη πίσω από προθήκη. «Είναι ο καθρέπτης από τις παραστάσεις της όπερας ''Τραβιάτα'' στη Σκάλα του Μιλάνου και δωρήθηκε στην Κάλλας από το θέατρο. Στην κορυφή του είναι χαραγμένη η ημερομηνία: 28-05-1955» μου διευκρινίζει η μουσειολόγος - επικοινωνιολόγος Νιόβη Ανδριώτη συμπληρώνοντας τη μετέπειτα λειτουργία του καθρέπτη: «τον είχε στο σαλόνι της, στο σπίτι της στο Παρίσι, και σε αυτόν έκανε το μακιγιάζ της».
Ασημένιος καθρέπτης από τις παραστάσεις της όπερας «Τραβιάτα» στη Σκάλα του Μιλάνου. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Δίπλα στον καθρέπτη ένα στιλέτο από την παράσταση «Νόρμα» στην Επίδαυρο, το 1960, στη διπλανή προθήκη (βλ. παρακάτω φωτ.) δύο κοστούμια από ίδια παράσταση, περούκα από την παράσταση της «Μήδειας» στην Επίδαυρο και μία σπάνια έκδοση της παρτιτούρας της «Μήδειας» σε σμίκρυνση καθώς και μία αφίσα της παράστασης («Μήδεια»).
Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Αναφέρω δύο ακόμη φράσεις στις οποίες στάθηκα, διότι οι φράσεις είναι αυτές που απομένουν για τα πρόσωπα αλλά και από τα ίδια τα πρόσωπα και μας δίνουν στιγμές και ουσία για τη ζωή τους σαν αυτά έχουν «φύγει». «Τι είναι άραγε εκείνο που έχει χαρίσει στην Κάλλας τον τίτλο της πρώτης σήμερα τραγουδίστριας στον κόσμο; Η φωνή της, απαντούμε εύκολα. Όχι, δεν είναι αυτό, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τραγουδά, η μουσικότητά της… κάθε της φράση, κάθε της νότα έχει έκφραση. Το τραγούδι της Κάλλας [είναι] … ένα μεγάλο μουσικό μάθημα», είχε σημειώσει ο μουσικολόγος και κριτικός τέχνης, Φοίβος Ανωγειανάκης.
Η ίδια είχε υπογραμμίσει ότι «η φωνή δεν είναι μόνο νότες και τίποτε άλλο. Είναι χρώματα, με τη φωνή ζωγραφίζει κανείς, … μου χρειάζονται όλα τα χρώματα για να εκφράσω όλα τα συναισθήματα. Αλλά χρειάζομαι πολύ πίστη, πολύ ένστικτο και πολλή σιγουριά».
Η φωνή της την καθόρισε και αποκαλύπτει την ταυτότητά της. Εξ ου –θα έλεγα– και τα ηχητικά αποσπάσματα στους χώρους του μουσείου, τα ακουστικά, η αναπαραγωγή ηχογραφήσεων με χρήση QR code. Τα απτά αντικείμενα στην προκειμένη πλαισιώνουν την προσωπικότητα και το χαρακτήρα της διακριτής της φωνής.
Αλέκος Φασιανός, «Η Μαρία Κάλλας» (ζωγραφική σε χαρτί), δωρεά του καλλιτέχνη. Το έργο εκτίθεται στον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Νεκταρία Μαραγιάννη
Το κοινό μπορεί να επισκεφτεί το Μουσείο Μαρία Κάλλας από σήμερα, 26 Οκτωβρίου. Μεταξύ 26 και 29 Οκτωβρίου, το μουσείο θα λειτουργεί με ελεύθερη είσοδο με απαραίτητη κράτηση μέσω του more.com και επίδειξη του μηδενικού εισιτηρίου στο χώρο του Μουσείου για επικύρωση.
Η συλλογή
Μετά το 2000 οπότε και άρχισε να δημιουργείται η συλλογή του Δήμου Αθηναίων με αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας προερχόμενα από διεθνή πλειστηριασμό στο Παρίσι, η συλλογή έχει εμπλουτιστεί με δωρεές αντικειμένων από αρκετούς φορείς και ιδιώτες, όπως ο Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας και το ζεύγος Κωνσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού, με κειμήλια που ανήκαν ή αναφέρονται στη Μαρία Κάλλας, αλλά και με αντικείμενα που προέκυψαν από χρησιδανεισμό, με αποτέλεσμα να αριθμεί σήμερα περί τα 1000 τεκμήρια.
Υπενθυμίζω ότι τον Οκτώβριο του 2022, στη Μουσική Βιβλιοθήκη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, το ζεύγος Κωνσταντίνου και Βικτωρίας Πυλαρινού (Προέδρου και Μέλους αντίστοιχα του Σωματείου Υποτροφιών Μαρία Κάλλας) είχε δωρίσει 50 αντικείμενα της Μαρίας Κάλλας από την προσωπική τους συλλογή. Και τον Σεπτέμβριο του 2023 ο Ελληνικός Σύλλογος Μαρία Κάλλας δώρισε στο Δήμο Αθηναίων σημαντικά κειμήλια που είχε στη κατοχή του.
Το κτίριο
Ο λόγος για το τετραώροφο κτίριο της οδού Μητροπόλεως 44· οικοδομήθηκε κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου (σε παλαιότερο συμβόλαιο αναφέρεται το 1928) και στέγασε για μεγάλο χρονικό διάστημα (ως και τη δεκαετία του '60) το ξενοδοχείο «Royal» Γ' κατηγορίας, με 20 δωμάτια.
Το κτίριο κρίθηκε διατηρητέο, βάσει Προεδρικού Διατάγματος (ΦΕΚ 349Δ/85), ενώ είχε τροποποιηθεί γύρω στο 1950. Η αρχική φάση του κτιρίου είναι περισσότερο εμφανής στην όψη της οδού Πετράκη. Τη δεκαετία του 2010 αγοράστηκε από τον Δήμο Αθηναίων, προκειμένου να εγκατασταθούν υπηρεσίες του. Με ενέργειες της σημερινής, αλλά και της προηγούμενης δημοτικής αρχής, αποφασίστηκε το κτίριο να στεγάσει το Μουσείο Μαρία Κάλλας.
Εξωτερική όψη του Μουσείου Μαρία Κάλλας επί της οδού Μητροπόλεως 44. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Σχετικά με τη μελετητική ομάδα του Μουσείου Μαρία Κάλλας, αποτελείται από την Ανδρομάχη Γκαζή, Καθηγήτρια Μουσειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, την Ερατώ Κουτσουδάκη-Γερολύμπου, Αρχιτέκτονα-Μουσειολόγο και τον Αλέξανδρο Χαρκιολάκη, Διευθυντή του Συλλόγου Φίλων της Μουσικής.
Η ομάδα υλοποίησης του μουσείου αποτελείται από τον Κωνσταντίνο Μπιτζάνη, Διευθύνοντα Σύμβουλο Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων, τη Μαρία Φλώρου, Υπεύθυνη Τομέα Βιομηχανικού Μουσείου, τον Γρηγόρη Γαϊτανάρο, πολιτικό μηχανικό, τη Δέσποινα Ανδριοπούλου, Πολιτιστική Διαχειρίστρια -Μουσειολόγο και τη Νιόβη Ανδριώτη, Μουσειολόγο - Επικοινωνιολόγο.
Την υλοποίηση του έργου, την οργάνωση και τον συντονισμό των επιμέρους ομάδων εργασίας (μελετητικές και υλοποίησης) και την διεκπεραίωση όλων των απαραίτητων διαδικασιών και εργασιών για την παράδοσή το, έχει αναλάβει η Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, από κοινού με τη διαχείριση της λειτουργίας του νέου μουσείου για τα επόμενα πέντε έτη.
Λήψη από τον πρώτο όροφο του Μουσείου Μαρία Κάλλας. Φωτ.: Βασίλης Λαμπίρης, πηγή φωτ.: Δήμος Αθηναίων
Μουσείο Μαρία Κάλλας, Μητροπόλεως 44, 105 63, Αθήνα – τηλ. 210 4404204, [email protected]. Ωράριο λειτουργίας: 1η Απριλίου - 31η Οκτωβρίου, Τρίτη - Κυριακή: 10:00-20:00, Παρασκευή: 10:00-22:00. 1η Νοεμβρίου - 31η Μαρτίου, Τρίτη - Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή: 10:00-21:00. Κλειστά τις Δευτέρες, 25 & 26/12, 1 /1, Κυριακή & Δευτέρα του Πάσχα
Δωρεάν είσοδος στις 2/12, στις 18/05 και στις 25/09, Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Εισιτήρια στο more.com και στα ταμείο του Μουσείου.
*Το Μουσείο είναι προσβάσιμο σε ΑμεΑ.
Κεντρική φωτ.: Η Μαρία Κάλλας έξω από το Civic Opera House στο Σικάγο, 22 Ιανουαρίου 1958. Πηγή: AP Photo/Ed Maloney
