Έχω στο νου μου τους μελετητές της γλώσσας ως τρόπον τινά αρχαιολόγους –ακάματους– που αναζητούν το βάθος του αντικειμένου τους και καταγράφοντάς το αποτυπώνουν μια πτυχή της Ιστορίας. Αυτοί οι μελετητές θα μπορούσαν να παρομοιαστούν με ολόκληρες πόλεις ή χώρες μιας και η τρυφερή χειρονομία της αναζήτησής τους έχει καταγράψει την επίδραση του Χρόνου επάνω σε έναν «ζωντανό οργανισμό»: τη γλώσσα. Δίνω έμφαση στη γλώσσα –το λόγο– λόγω της ατελούς ταυτότητάς της αλλά και της εξουσίας που διαθέτει. Κι ως αρχαιολόγο των λέξεων ταυτίζω τον μελετητή της ελληνικής γλώσσας, Μάριο Βίττι (1926-2023), που «έφυγε» από τη ζωή στις 14 Φεβρουαρίου 2023.
«Η φυσική απόσταση από την Ελλάδα, με την οποία γράφω, ορισμένες φορές με κάνει να φοβάμαι ότι μπορεί και να λαθέψω», συνήθιζε να λέει ο Ιταλός ερευνητής της νέας ελληνικής γλώσσας, και να δηλώνει ότι, «στην πραγματικότητα, είμαι ένας παραγωγικός τεμπέλης». Σαφώς, η χρήση του επιθέτου προ του (μη κυριολεκτικής σημασίας) ουσιαστικού, αντικατοπτρίζει το σύνολο του έργου του: παραγωγικότητα. Ενώ, με τον χαρακτηρισμό αυτό που έδωσε στον εαυτό του – θα μπορούσε να λεχθεί ότι – μοιράστηκε μία προσωπική εικόνα της δουλειάς του: τον ίδιο να στέκεται επάνω από τις λέξεις να τις μελετά επί λεπτών και ωρών, μία εργασία μοναχική και κοπιώδης.
Σαν δεν αναφερόταν στη γλώσσα, καταπιανόταν με καθετί, με διδαχές και διαπιστώσεις: «οι επιλογές που κάνει ένας άνθρωπος βασίζονται σ' εκείνα που έχει μάθει και σ' εκείνα που έχει δουλέψει μέσα του και ψυχολογικά τον τραβούν», όπως είχε πει σε μία από τις συνεντεύξεις που είχε παραχωρήσει. Στον ελεύθερο χρόνο του φωτογράφιζε, κι εκείνες οι φωτογραφίες ήταν επίσης γεμάτες λέξεις και εμπλουτίζονταν από εκείνες όσων έβλεπαν τις φωτογραφίες του. Ξέγνοιαστες στιγμές πολλές φορές των γραμμάτων, είχαν εκτεθεί ακόμη και σε πανεπιστημιακές αίθουσες στο πλαίσιο φιλολογικών συνεδρίων.
Ο Μάριο Βίττι. Πηγή φωτ.: Μουσείο Μπενάκη
Δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς την αγάπη του Βίττι για την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Με μητέρα Ελληνίδα, μεγαλωμένος στην ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης, πήρε στη νέα του πατρίδα του, την Ιταλία, αποσκευή του την Ελλάδα και αναδείχθηκε ο κορυφαίος ερευνητής της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μεταξύ άλλων, του χρωστάμε το παλαιότερο κειμένου του σύγχρονου Ελληνικού Θεάτρου, το θρησκευτικό δράμα «Ευγένα», το βιβλίο του ανώνυμου Έλληνα συγγραφέα «Η Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι», τις μελέτες του για το έργο του Κάλβου αλλά και της γενιάς του ’30.
Φίλος των Γιώργου Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη, έγινε ο κορυφαίος πρεσβευτής της ιστορίας της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, στο εξωτερικό. Μεταφράζοντας Οδυσσέα Ελύτη και άλλους μεγάλους ποιητές μας, απέδειξε ότι η βαθύτερη απόδοση του νοήματος των έργων τους είναι μια μοναδική μείξη που γεννιέται από τη γνώση της γλώσσας, αλλά και την κατανόηση του βαθύτερου, καινοτόμου συχνά, μηνύματος των στίχων τους.
Παρά τον πανδαμάτορα χρόνο «γλύπτη των ανθρώπων παράφορο» (Οδ. Ελύτης), ο ακούραστος αρχαιολόγος των ελληνικών λέξεων, ο Βίττι, συνέχισε να μελετά την ελληνική γλώσσα έως το τέλος της ζωής του, κάνοντας την παρουσία του με δημοσιεύματα και με συμμετοχές σε επιστημονικούς τόμους και συνέδρια, με συνεντεύξεις και επανεκδόσεις των έργων του. Τελευταία επιστημονική του δραστηριότητα υπήρξε η συμμετοχή του στην Επιστημονική Επιτροπή της έκδοσης «Ανδρέας Κάλβος. Έργα και Αλληλογραφία», η οποία πραγματοποιήθηκε από το Μουσείο Μπενάκη, κατά το διάστημα 2014-2021.
Πηγή φωτ.: Μουσείο Μπενάκη/ benaki.org/
Το Μουσείο Μπενάκη, επ ευκαιρία συμπλήρωσης ενός χρόνου από το θάνατο του Μάριο Βίττι, διοργανώνει σε συνεργασία με το Εργαστήριο Νεοελληνικών Σπουδών «Μυρσίνη Ζορμπά» / Τμήμα Ευρωπαϊκών, Αμερικανικών και Διαπολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Ρώμης Sapienza, επιστημονική ημερίδα αφιερωμένη στο έργο του σπουδαίου νεοελληνιστή. H ημερίδα φέρει τον τίτλο «Mario Vitti. Νεοελληνιστής», πραγματοποιείται το Σάββατο 17 Φεβρουαρίου στο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη επί της Πειραιώς 138, και τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας, Κατερίνας Σακελλαροπούλου.
Σκοπός των οργανωτών είναι να αποτελέσει η επιστημονική ημερίδα, από κοινού με τη σχεδιαζόμενη έκδοση των πρακτικών της, ένα σημείο αναφοράς για τη μελέτη της προσωπικότητας του Μάριο Βίττι καθώς και των διαδρομών της ελληνικής φιλολογίας στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, υπό το πρίμα των θεωρητικών και μεθοδολογικών αντιλήψεων των αρχών του 21ου αιώνα.
«Mario Vitti. Νεοελληνιστής»
Δεκαπέντε εξειδικευμένοι μελετητές της νεοελληνικής λογοτεχνίας, πανεπιστημιακοί και ερευνητές, από την Ελλάδα και την Ιταλία θα συμμετέχουν στην ημερίδα, με σκοπό να φωτίσουν –υπό το πρίσμα μιας σημερινής κριτικής αποτίμησης– κύριες πλευρές του έργου του Βίττι, αλλά και να αναδείξουν τον κομβικό του ρόλο στη διαμόρφωση της συνολικής μας εικόνας για την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας.
Η ημερίδα είναι διαρθρωμένη σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα είναι αφιερωμένη στις καίριες επιμέρους συμβολές του στη μελέτη της ελληνικής λογοτεχνίας του 19ου και του 20ου αιώνα, στο επίπεδο της ευρετικής, αλλά και της ερμηνευτικής, με αιχμές την καταλυτική συνεισφορά του στις καλβικές σπουδές, στη μελέτη του ιστορικού περιβάλλοντος και της κοινωνικής λειτουργίας της ελληνικής ηθογραφίας του 19ου αιώνα, και τέλος, στη συγκρότηση της εικόνας για τη Γενιά του Τριάντα, όπως αυτή αναδεικνύεται κυρίως μέρα από τις μονογραφίες του για το έργο δύο κορυφαίων εκπροσώπων της: του Οδυσσέα Ελύτη και του Γιώργου Σεφέρη.
Η δεύτερη ενότητα φιλοδοξεί να αναδείξει τις ιδιαιτερότητες του ιστοριογραφικού σχεδίου, τις προϋποθέσεις της ιστοριογραφικής του μεθόδου και τη σημασία της παρέμβασής του, με επικέντρωση στις διαδοχικές εκδοχές της Ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας, σε σχέση με τις αντίστοιχες προτάσεις του Κ. Θ. Δημαρά και του Λίνου Πολίτη. Επίσης, θα επιχειρηθεί να αναδειχθεί το περικείμενο μέσα στο οποίο εμφανίστηκε η ανθολογία της ελληνικής ποίησης του 20ού αιώνα που επιμελήθηκε για το ιταλικό κοινό (1957), καθώς και η σημασία της ως προδρόμου, προεργασίας και πυρήνα του συνολικού ιστοριογραφικού του σχεδίου.
Η τρίτη και τελευταία ενότητα είναι αφιερωμένη σε άλλες, παράλληλες και ίσως συμπληρωματικές δραστηριότητές του: στον καίριο ρόλο διαμεσολάβησης που έπαιξε μεταξύ του ιταλικού κοινού και της νεοελληνικής λογοτεχνίας (κυρίως, ως προς την ποίηση), στην αυτοβιογραφία του ως ένα είδος λόγου που φωτίζει την ανθρώπινη και επιστημονική διαδρομή, και στη φωτογραφία, η οποία απεικονίζει με έναν άλλον τρόπο τον κόσμο μέσα στον οποίον κινήθηκε –και εν πολλοίς, συγκρότησε– ο Βίττι: μια εικονιστική πνευματική βιογραφία του εαυτού του πρωτίστως, αλλά και μια εικονιστική απογραφή της διανόησης της Ιταλίας και της Ελλάδας με την οποία συναναστράφηκε και μέσα στην οποία διαπλάστηκε πνευματικά και ιδεολογικά.
Ο Μάριο Βίττι. Πηγή φωτ.: Μουσείο Μπενάκη
Στο πλαίσιο της ημερίδας θα πραγματοποιηθεί συζήτηση με θέμα «Ο Mario Vitti και οι νεοελληνικές σπουδές στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα: μια αποτίμηση», που επιχειρεί να αναγνώσει συνολικά την προσφορά του στην εξέλιξη των νεοελληνικών σπουδών (στο επίπεδο της κριτικής, της ερμηνείας και της σύνθεσης), κατά την εποχή που συγκροτήθηκε επιστημονικά το πεδίο της νεοελληνικής φιλολογίας, αλλά και να αναδείξει τις διόδους ή ακόμη και τα όρια της παρέμβασής του.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της Ημερίδας, θα δοθούν βεβαιώσεις συμμετοχής σε όσους φοιτητές / φοιτήτριες και εκπαιδευτικούς το επιθυμούν. Αναλυτικά το πρόγραμμα της ημερίδα εδώ.
Κεντρική φωτ.: Ο Μάριο Βίττι. Πηγή φωτ.: Facebook/ Reading Greece
