Παραλληλίζουμε την καλλιτεχνική δημιουργία με την εγκυμοσύνη και τον τοκετό: έως την τελική δημιουργία του έργου ο καλλιτέχνης κυοφορεί την ιδέα και στο τελικό στάδιο γεννιέται το έργο. Σε αμφότερες περιπτώσεις υπάρχει πόνος και συγκίνηση, καθώς και ευφορία αντικρίζοντας το έργο/ βρέφος. Ενώ, μοναδική είναι η στιγμή της καταγραφής του τοκετού, στην προκειμένη της κινηματογράφησης της γέννησης ενός μωρού και υπό τη ματιά γυναίκας σκηνοθέτη.
Αναφερόμαστε στην ταινία της Ουγγαρέζας σκηνοθέτη Μάρτα Μέσαρος (γενν. 1931), με τίτλο «Εννέα Μήνες» (1976) – την πρώτη ταινία στην ιστορία του κινηματογράφου που απεικονίζει τη γέννηση ενός μωρού. Την κινηματογράφηση του τοκετού της επέτρεψε για χάρη της ταινίας η ηθοποιός Λίλι Μονόρι που ήταν έγκυος κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Μόνο που η καταγραφή της πραγματικής και τρυφερής εκείνης σκηνής -της γέννησης του γιου της Μονόρι- προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στην Ουγγαρία αλλά κέρδισε τη διεθνή γνώμη.
Από την ταινία «Εννέα Μήνες». Πηγή: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Η γυναίκα ηρωίδα τίθεται στο επίκεντρο της προκειμένης ταινίας, η ηρωΐδα καλείται κατά την εγκυμοσύνη της να αντιμετωπίσει την πατριαρχική πραγματικότητα στο πρόσωπο της οικογένειας του συντρόφου της, της πραγματικότητας που θέλει υπό τον έλεγχό της τις γυναίκες.
Γυναίκες ηρωίδες συναντάμε στο σύνολο του κινηματογραφικού έργου της Μάρτα Μέσαρος που αριθμεί περισσότερα από 50 χρόνια. «Αφηγούμαι κοινότυπες ιστορίες με πρωταγωνίστριες γυναίκες. Δείχνω τα πράγματα από μια γυναικεία σκοπιά» όπως είχε τονίσει η ίδια.
«Το να θέλει μια γυναίκα να γυρίσει ταινίες ήταν ανέκδοτο. Όλοι οι άνδρες γέλαγαν μαζί μου», είχε τονίσει. Πρωτοπόρος στο ουγγρικό σινεμά ως μία από τις πρώτες γυναίκες που σκηνοθέτησαν μεγάλου μήκους ταινία μυθοπλασίας («Το κορίτσι», 1968), μία από τις σπουδαιότερες φωνές στην ιστορία του ευρωπαϊκού σινεμά και η πρώτη γυναίκα σκηνοθέτις που κέρδισε Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ Βερολίνου (1975), η 91χρονη σήμερα Μάρτα Μέσαρος θίγει στις ταινίες της έμφυλα ζητήματα που θεωρούνταν ταμπού για την εποχή με την παράλληλη εστίασή της σε ζητήματα κοινωνικού προβληματισμού μέσα από μια ανθρωποκεντρική ματιά, ασκώντας έμμεση κριτική στους μηχανισμούς λογοκρισίας και καταπίεσης του καθεστώτος.
Από την ταινία «Το κορίτσι». Πηγή: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
Στις ταινίες της διαπλέκει αυτοβιογραφικά στοιχεία με αρχειακό υλικό, όπως στην πολυβραβευμένη ημι-αυτοβιογραφική τριλογία της «Τα ημερολόγια» –εμπλέκει την προσωπική της ιστορία με την ιστορική μνήμη και τις σταλινικές εκκαθαρίσεις στην Ουγγαρία– με τις θεματικές των ταινιών της να αποτελούν η αγάπη, η ζωή και η κοινωνία. Θεματικές που εμπλέκονται.
«Η αγάπη φωτίζει την δημιουργική της έμπνευση μέσα από μία δύσκολη ζωή που περιλαμβάνει την απώλεια του πατέρα στις σταλινικές εκκαθαρίσεις, το ορφανοτροφείο και την απόφαση να ακολουθήσει την κινηματογραφική σκηνοθεσία με σπουδές στην Μόσχα, χωρίς ποτέ να χάσει την αισιοδοξία και την δίψα της να χαρεί την ζωή» αναφέρει –μεταξύ άλλων– στο σημείωμά της η πρόεδρος της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, Μαρία Κομνηνού.
Συνολικά στο έργο της, προσθέτει η κα. Κομνηνού, η Μέσαρος «διαμορφώνει μια προσωπική γραφή με αφηγήσεις που χαρακτηρίζονται από ανοικτή πλοκή, μινιμαλιστικό διάλογο και ύφος που συνδυάζει την αδρότητα του ντοκιμαντέρ με την ελευθερία της Νουβέλ Βάγκ. Η ερμηνεία της για το προσωπικό που γίνεται πολιτικό αποκαλύπτει τις βαθιές συγκρούσεις που διαπερνούν την ουγγρική κοινωνία: τη γυναικεία καταπίεση, την παντοδύναμη γραφειοκρατία, τον αλκοολισμό, την αδυναμία ενσωμάτωσης των παιδιών που είχαν σταλεί σε ορφανοτροφεία, τις ανισότητες ανάμεσα στα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο».
Αξίζει η παρακολούθηση ταινιών της από τους κινηματογραφόφιλους και τη δυνατότητα αυτή δίνει -στην Αθήνα- η Ταινιοθήκη της Ελλάδος όπου και πραγματοποιείται (19-24 Ιανουαρίου) το αφιέρωμα «Μάρτα Μέσαρος: Η γυναίκα στο επίκεντρο της Ιστορίας» που περιλαμβάνει την προβολή 12 μεγάλου μήκους ταινιών μυθοπλασίας και ενός μικρού μήκους ντοκιμαντέρ της καταξιωμένης δημιουργού.
Η αφίσα του αφιερώματος
Το αφιέρωμα συνδιοργανώνεται από την Ταινιοθήκη της Θεσσαλονίκης, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και το Εθνικό Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Ουγγαρίας -Κινηματογραφικό Αρχείο (National Film Institute, Hungary - Film Archive), με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ουγγαρίας στην Αθήνα.
Θα πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, με προσκεκλημένο τον Γκιόργκι Ράντουλι, διευθυντή του Εθνικού Κινηματογραφικού Ινστιτούτου της Ουγγαρίας, ο οποίος θα επισκεφθεί και τις δύο πόλεις για να προλογίσει και να μιλήσει στο κοινό για το έργο και την προσωπικότητα της Μάρτα Μέσαρος. Θα παρευρεθεί στην Ταινιοθήκη στις 21 και 22 Ιανουαρίου, τις προβολές στην Ταινιοθήκη προλογίζουν σημαντικές γυναίκες δημιουργοί, ηθοποιοί και κριτικοί κινηματογράφου.
Ταινιοθήκη της Ελλάδος - Ιερά Οδός 48 & Μεγάλου Αλεξάνδρου 134-136, Κεραμεικός, 2103609695 - 2103612046
Αναλυτικά, το πρόγραμμα του κινηματογραφικού αφιερώματος, στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, εδώ.
* Κεντρική φωτογραφία: Η Μάρτα Μέσαρος. Πηγή: Ταινιοθήκη της Ελλάδος
