Το ψιλόβροχο συνοδεύει τη διαδρομή μας από το κέντρο της Θεσσαλονίκης προς το Γυάλινο Περίπτερο «Κήπος Γλυπτών» (Παραλία) όπου παρουσιάζεται ένα από τα έργα της κεντρικής έκθεσης, «Being as Communion», της 8ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της πόλης υπό τη γενική θεματική «Γεωκουλτούρα». Προβλέψιμη ή μη, η καιρική συνθήκη δεν παύει να είναι μεταβαλλόμενη, συνώνυμη ενός ρέοντος κόσμου.
Σε έναν τέτοιο κόσμο, ρευστών καταστάσεων συμπεριλαμβανομένων των κάθε είδους αλλαγών στο πλαίσιο της ύπαρξής μας –κλιματικών, γεωπολιτικών, ηθικών, μεταξύ άλλων– τείνει κάτι να είναι κάποιας βαρύτητας που δεν θα παρασυρθεί; Κατ’ επέκταση, υπάρχουν μηχανισμοί άμυνας, μπορούμε να συνυπάρξουμε με τρόπο τέτοιο, ώστε να μείνουμε όσο το δυνατόν ακέραιοι μπροστά στον καταιγισμό καταστροφικών προβλέψεων και την αβεβαιότητα του αύριο;
Άποψη του Κήπου των Γλυπτών. Στο βάθος το Γυάλινο Περίπτερο. Πηγή: Facebook / Ο Κήπος Των Γλυπτών
Η συνύπαρξη φαίνεται να αποτελεί μια διέξοδο· είναι ένα από τα ζητήματα (σ.σ η συνύπαρξη) που θέτει η έκθεση, η οποία αναστοχάζεται τη ζωή και την ύπαρξη ως κοινωνία. Με τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες να οραματίζονται νέες μορφές ύπαρξης και διαδικασίες ζωής, διευρύνοντας την κατανόηση του κόσμου και αφυπνίζοντας την περιβαλλοντική μας συνείδηση.
Σε αυτό το πλαίσιο, η συνύπαρξη αφορά στους ανθρώπους δίπλα μας, τα ζώα, τα δάση, τη γη, το παρελθόν και τους νεκρούς καθότι αποτελούν μέρος της άλλοτε ζωής μας. Όπως και η συνύπαρξη με τις γενιές που θα ακολουθήσουν –άλλωστε, ο μίτος της ζωής συνεχίζει να ξετυλίγεται.
Συνύπαρξη με τη φύση
Τη συνύπαρξη με τη φύση και την αδήριτη ανάγκη της παρουσίας μας στους κόλπους της, μας υπενθυμίζει η εγκατάσταση εντός του Γυάλινου Περιπτέρου. Εισερχόμαστε αφότου βγάλουμε τα παπούτσια μας (κατόπιν υπόδειξης της επιμελήτριας της έκθεσης, Μαρίας - Θάλειας Καρρά).
Η ψύχρα του ξύλινου πατώματος συνομιλεί με εκείνη της βροχής, ώσπου καθόμαστε στα μαξιλαράκια που βρίσκονται στο πάτωμα για να παρατηρήσουμε τα σχέδια που είναι τοποθετημένα, διακεκομμένα, στα χαμηλά τραπεζάκια.
Άποψη από την εγκατάσταση @ Νεκταρία Μαραγιάννη
Τα σχέδια είναι του Zheng Bo (γενν. 1974), φέρουν τον τίτλο «Drawing Life» και απεικονίζουν κλαδιά που διαπλέκονται σαν μια άλλη χορογραφία μορφών, με άλλοτε πυκνές και άλλοτε αραιές φυλλωσιές, αλλά και μοτίβα από φτέρες.
Ο καλλιτέχνης τα είχε ζωγραφίσει κατά τις περιηγήσεις του σε λόφο στο νησί Lantau (Χονγκ Κονγκ) και επιθυμία του είναι οι επισκέπτες του Γυάλινου Περιπτέρου να κάθονται στα μαξιλαράκια και να τα παρατηρούν· διότι, η διαδικασία της θέασης αντανακλά την ένταση και τη διαλεκτική σχέση που βιώνει ο καλλιτέχνης κατά τη δημιουργική διαδικασία, διευκρινίζει στη δημοσιογραφική ομάδα η Μαρία - Θάλεια Καρρά.
Zheng Bo, «Drawing Life» (Grain Rain), 2020. Μολύβι σε χαρτί. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνηκαι της γκαλερί Kiang Malingue, Χονγκ Κονγκ. Πηγή: MOMus
Στον αμφιβληστροειδή μας, τα σχέδια του Zheng Boν απεικονίζουν στοιχεία που μας περιβάλλουν, τη φύση που προσφέρει νηνεμία και μας επιτρέπει να ακούσουμε τους παλμούς της και να συνειδητοποιήσουμε ότι η ύπαρξή της συμβαδίζει με τη δική μας.
Τα κλαδιά των δέντρων που σχεδίασε βγαίνουν νοητά από τα όρια των σελίδων Α4, συνομιλούν με τη βροχή και τη θάλασσα που ξανοίγεται στο βάθος, μπροστά μας. Τα κλαδιά «αγγίζονται» και εμπλέκονται, υπό μία άλλη οπτική είναι χέρια που αγκαλιάζονται. Με τη σειρά της, η αγκαλιά –συνώνυμη της αποδοχής, ενίοτε θέτει τη συνύπαρξη– δημιουργεί(ται από) συναισθήματα.
«Κέντρο ερευνών για τον προσδιορισμό της ευτυχίας»
Η αγκαλιά περιλαμβάνεται στο πιο συναισθηματικό –κατ’ εμάς– έργο της έκθεσης. Είναι των Θανάση Χονδρού (γενν. 1953) και Αλεξάνδρας Κατσιάνη (γενν. 1954), τιτλοφορείται «Κέντρο ερευνών για τον προσδιορισμό της ευτυχίας» και πρόκειται για σειρά έργων στο πλαίσιο εγκατάστασης, που φιλοξενείται στο Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης - Βίλα Καπαντζή.
Θανάσης Χονδρός-Αλεξάνδρα Κατσιάνη, ΜΙΕΤ-Βίλα Καπαντζή. Πηγή: MOMus
Καθημερινές συμπεριφορές οικειότητας και αγάπης αποτυπώνονται –μεταξύ άλλων– σε ένα βίντεο όπου οι Χονδρός και Κατσιάνη ανταλλάσσουν φιλί διαρκείας ενώ κινούνται στους ρυθμούς της μουσικής (ακούμε τη μουσική αφότου βάλουμε τα ακουστικά). Ταυτόχρονα, βάφουν τις πλάτες του άλλου προσώπου, κρατώντας, πίσω από την αγκαλιά, κουτί μπογιάς και πινέλο. Η γυναίκα βάφει με μεγάλες μπλε πινελιές το ένδυμα, στην πλάτη του αγαπημένου της, εκείνος χρησιμοποιεί κόκκινο χρώμα για το ένδυμα που «τυλίγει» την πλάτη της αγαπημένης του.
Η αγάπη χρωματίζει τον κόσμο μας, θα έλεγε κανείς. «Αγαπιόμαστε» διαβάζουμε στο κάτω μέρος αυτοκόλλητου που έχει ανατυπωθεί και καλύπτει την έκταση ενός τοίχου – το εν λόγω αυτοκόλλητο είχε ανατυπωθεί και κολληθεί μαζικά στους δρόμους της Θεσσαλονίκης την Πρωτοχρονιά του 1984. Απεικονίζονται οι ίδιοι.
Απευθείας από τον τοίχο της κουζίνας τους έρχεται και τοποθετείται στο κέντρο του τοίχου, μία εγκατάσταση με 36 κουτάλια: αγκαλιάζουν το ένα το άλλο και όλα μαζί μια μερίδα καστανής ζάχαρης.
Άποψη από την εγκατάσταση @ Νεκταρία Μαραγιάννη
Αντικριστά, μια φωτεινή neon επιγραφή μας καλεί να απαντήσουμε στην ερώτησή τους ή να την απευθύνουμε εμείς όπου επιθυμούμε: «θέλεις να γίνω οικογένειά σου;». Η απάντηση ενίοτε μεταβάλει την οπτική μας στη ζωή, τους μηχανισμούς που αναπτύσσουμε. Η αγάπη περιλαμβάνει και περιλαμβάνεται στην (συν)ύπαρξη, διότι είναι κάτι που επιλέγουμε να κάνουμε.
«Being as Communion»
Θα μπορούμε να λεχθεί ότι φύση και αγάπη προσφέρουν κάτι κοινό στον ψυχικό μας κόσμο: ευφορία και ανάταση. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, η φύση και η αγάπη ανιχνεύονται στα έργα (παλαιότερες και νέες παραγωγές) της έκθεσης. Εκείνα που οραματίζονται οι 28 συμμετέχοντες καλλιτέχνες είναι πολλαπλές μορφές οργάνωσης, διαβίωσης και αγάπης στο πλαίσιο επανεξέτασης της ίδιας της ζωής ως κοινωνία· επανεξέταση στις βάσεις της συνέργειας, της συνύπαρξης, της κατανόησης, της ευχαρίστησης, της φροντίδας, μεταξύ άλλων.
Όλα αυτά, σε πολλούς χώρους καθότι «η έκθεση είναι εξωστρεφής και πολυπολική», δηλαδή δεν έχει ένα συγκεκριμένο «κέντρο» αλλά παρουσιάζεται σε πολλά μέρη, όπως μας τονίζει η επιμελήτρια της έκθεσης.
Vessel (Navine G. Dossos and James Bridle), «Super Kiosk» (2023) Ευγενική παραχώρηση των καλλιτεχνών. Πηγή: MOMus
Οι χώροι MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Πολυχώρος Πολιτισμού Ισλαχανέ, Επταπύργιο, Γενί Τζαμί, Κήποι του Πασά, Γυάλινο περίπτερο «Κήπου Γλυπτών» (Παραλία) και κτίριο Μ2 του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, όπου φιλοξενείται η έκθεση, αν και διαφέρουν μεταξύ τους αποτελούν –εν προκειμένω– μέλη της καλλιτεχνικής «οικογένειας» της «Being as Communion» καλωσορίζοντας το κοινό σε διάφορες και κρίσιμες περιόδους της συμπρωτεύουσας· μιας πόλης με ιστορία 3.000 ετών –ελληνιστική, ρωμαϊκή-βυζαντινή, οθωμανική, σύγχρονη– με όλες τις στιγμές δόξας και τις αποτυχίες της. Επιτρέποντάς μας να αποκτήσουμε μια ευρύτερη σύλληψη του χρόνου.
Στα νεκροταφεία και τις οικίες του 4ου έως του 2ου αιώνα π.Χ. μας καλεί να περιηγηθούμε μέσα από τον ηχητικό της περίπατο «Το μαύρο των οστών», η Φοίβη Γιαννίση, αναφερόμενη στη συνύπαρξη ζωής και θανάτου.
Τη δική της αυτόνομη δομή για τσάι που χρησιμοποιεί συστήματα ηλιακής αφαλάτωσης, φυτικού και ορυκτού φιλτραρίσματος νερού και παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας μας παρουσιάζει η κολεκτίβα Vessel, υπό το σκεπτικό ότι «η κλιματική αλλαγή/κρίση είναι κάτι τόσο μεγάλο που δεν μπορεί να λυθεί. Γι’ αυτό και προτείνει μικρο-λύσεις, όπως η συγκεκριμένη εγκατάσταση, το ''Super Kiosk''’», όπως διευκρινίζει η επιμελήτρια της έκθεσης.
Λεπτομέρεια από το εσωτερικό της εγκατάστασης «Super Kiosk» της κολεκτίβας Vessel @ Νεκταρία Μαραγιάννη
Toν αμφιβληστροειδή μας μαγνητίζουν και τα έργα της χαράκτριας Βάσως Κατράκη (1914-1988): τα βότσαλα, οι ξύλινες μήτρες με αναπαραστάσεις του Αιτωλικού, δίπλα στις οποίες παρουσιάζονται φωτογραφίες του Αιτωλικού, τότε και σήμερα, ώστε να γίνει διακριτή η αλλαγή που έχει υποστεί το περιβάλλον με την πάροδο του χρόνου.
Μήτρες και φωτογραφίες παρουσιάζονται στο πλαίσιο εγκατάστασης στο MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, όπου ο Γιάννης Παπαδόπουλος (γενν. 1975) συνδιαλέγεται με το έργο της Κατράκη, και εργάζεται με τις πρακτικές της χαρακτικής και της τυπογραφίας, θεωρώντας τες ως πολιτισμικό συμβάν.
Βάσω Κατράκη, «Μνήμη Ελή» (1974, Λίθινη μήτρα). Συλλογή οικογένειας Μαριάννας Κατράκη Δεσποτίδη. Φωτογραφία: MIET / Αρχείο Βάσως Κατράκη. Ευγενική παραχώρηση του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης. Πηγή: MOMus
Πρόκειται για ορισμένα μόνο από τα έργα που συνθέτουν την έκθεση. Όσο για τον τίτλο της, «Being as Communion», είναι δανεισμένος από το έργο του θεολόγου και Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη, κατά κόσμον Ιωάννη Ζηζιούλα (Κοζάνη, 1931-Αθήνα, 2023).
Και όπως διερωτάται η επιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία - Θάλεια Καρρά, στο επιμελητικό της κείμενο: «(…) Ίσως να είναι ήδη πολύ αργά, και να έχουμε ήδη αποτύχει παντοιοτρόπως, όμως ακόμα και σε αυτή την παύση που κυοφορεί δυνατότητες (…) Σε ποιες ιστορίες θα ανατρέξουμε, όμως, για να ξαναμάθουμε, να ξανασκεφτούμε, να αρχίσουμε εκ νέου τις κοινές ζωές μας; (…)».
*Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 21 Μαΐου 2023.
Συμμετέχουν οι καλλιτέχνες/ιδες: Jumana Emil Abboud, Πάκυ Βλασσοπούλου, Gianfranco Baruchello, Campus Νovel, Aslı Çavuşoğlu, Φοίβη Γιαννίση, COYOTE, Cevdet Erek, Zheng Bo, Piero Gilardi, Sky Hopinka, Akira Ikezoe, Βάσω Κατράκη, Jumana Manna, Ahmed Morsi, Hira Nabi, Abraham Onoriode Oghobase, Γιάννης Παπαδόπουλος, Alexandra Paperno, Άγγελος Πλέσσας, Iva Radivojević, Κώστας Ρουσσάκης, Corinne Silva, Πάνος Σκλαβενίτης, Agnès Varda, Ana Vaz, Vessel (Navine G. Dossos and James Bridle), Θανάσης Xονδρός & Αλεξάνδρα Κατσιάνη.
Κεντρική φωτογραφία: Άποψη από την εικαστική εγκατάσταση Γιάννη Παπαδόπουλου και Βάσως Κατράκη, MOMus-Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Πηγή: MOMus
