Μια πανοραμική λήψη ενός πεδίου μάχης, μετά τη μάχη, είναι αρκετή για να ταυτοποιήσει τον πόλεμο καθότι βλέπουμε ένα από τα πρόσωπά του στα αποτελέσματά του. Μεγάλες λασπώδεις εκτάσεις γης με παρόμοιο χρώμα οπλισμού, νεκρούς στρατιώτες με το πρόσωπο παραδομένο στη λάσπη και σε ρυάκια αίματος, το σώμα τρυπημένο από νέες πληγές και μπαλωμένο με προηγούμενα αυτοσχέδια ράμματα. Η γη σαν να μη μπορεί να δεχτεί άλλο αίμα και ο ουρανός μουντός, σαν να θρηνεί για όλους εκείνους των οποίων οι οικογένειες είτε έχουν ήδη θανατωθεί είτε θρηνούν το νεκρό τους απουσία σώματός του. Εκτός από την αναίρεση της ζωής, ο πόλεμος αναιρεί τις συνθήκες ενταφιασμού, φροντίδας του νεκρού, διαχείρισης του πένθους. Και όσοι ευρίσκονται στο πολεμικό μέτωπο καλούνται να ζήσουν και να πολεμήσουν σε ένα περιβάλλον όπου παραμονεύει ο θάνατος.
Μία πανοραμική λήψη ενός τέτοιου πεδίου μάχης παρατηρούμε κατά τα πρώτα λεπτά της γερμανικής ταινίας «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» (2022, Netflix), σε σκηνοθεσία του Έντουαρντ Μπέργκερ, και αναφερόμαστε στην πρόσφατη ταινία-remake, με αφορμή τη σημερινή (11η Νοεμβρίου) ημέρα μνήμης για τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τους πεσόντες κατά την τετραετή (28 Ιουλίου 1914-11 Νοεμβρίου 1918) διάρκειά του, ανάμεσα στις Δυνάμεις της Αντάντ και τις Κεντρικές Δυνάμεις.
Η ταινία εξιστορεί τα καταγεγραμμένα στο ομώνυμο βιβλίο (έκδοση 1929) του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ (1898-1970), ο οποίος είχε καταταγεί εθελοντικά και πολεμήσει στο Δυτικό Μέτωπο κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου, καταγράφοντας τη φρίκη του πολέμου. Έδωσε στο κεντρικό πρόσωπο το όνομα Πωλ Μπάουμερ, ενός 17χρονου που ψεύδεται για την ηλικία του, για να πολεμήσει και να αποκτήσει τη φήμη και τη δόξα που προπαγανδιστικά υπόσχεται η χώρα του.
Στιγμιότυπο από την ταινία «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» του Έντουαρντ Μπέργκερ. Πηγή: Twitter/ Austin Burke
Η σκηνοθετική ματιά του Έντουαρντ Μπέργκερ ακολουθεί τον Μπάουμερ στα βήματά του, σταδιακά ο ενθουσιασμός μετατρέπεται σε αποστροφή για τον πόλεμο, απόγνωση και φόβο. Ο Μεγάλος Πόλεμος συμβαδίζει με το μεγάλο φόβο και το μεγάλο φόνο, τα μάτια του Πωλ είναι εκείνα που ξεχωρίζουν από όλο του σώμα με τη δίχως όρια φρίκη που αντικρίζει η ψυχή του: ακρωτηριασμένα πόδια και πιο πέρα το υπόλοιπο σώμα, γυαλιά οράσεως που εκσφενδονίζονται λίγα μέτρα μακριά από το άτομο που χτυπήθηκε από νάρκη, τανκ να πατούν στρατιώτες, στρατιώτες να περιλούζουν με υγρό άλλον στρατιώτη έπειτα να του βάζουν φωτιά και να τον πυροβολούν ενώ κινείται φλεγόμενος.
Κυριαρχούν η άνευ ορίων βία και ωμότητα, τα χαρακώματα στο Δυτικό Μέτωπο γίνονται ανοικτοί τάφοι, ο Πωλ συνειδητοποιεί το αδιέξοδο στο οποίο έχει εμπλακεί – «δεν θα ξεφορτωθώ εύκολα δύο χρόνια με χειροβομβίδες, θα βρωμάμε μια ζωή […]. Όλα εδώ είναι πυρετός», παραδέχεται στο λοχία του.
Ο Πωλ θρηνεί για την οικογένεια και τους συντρόφους που χάθηκαν, ώσπου το χέρι του ξεσπά με βία στον εχθρό καθότι το αντίπαλο στρατόπεδο του στέρησε τους ανθρώπους που είχαν απομείνει στη ζωή του. Συσσωρευμένη οργή καθοδηγεί το οπλισμένο του χέρι, εκτονώνεται με μανία. Κοιτάζεται με τον αντίπαλό του στα μάτια: ανεξαρτήτως στολής είναι και οι δύο, δύο άνθρωποι που κλήθηκαν από τους ηγέτες τους να αλληλοσφαχτούν ανάμεσα σε ανελέητους βομβαρδισμούς και πυροβολισμούς.
Στιγμιότυπο από την ταινία «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» του Έντουαρντ Μπέργκερ. Πηγή: Twitter/ Austin Burke
Η Ιστορία έχει καταγράψει τη φρίκη του πολέμου, ο κινηματογράφος την έχει παρουσιάσει με την κάθε φορά τεχνολογία που διαθέτει· το «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» είχε μεταφερθεί στην 7η Τέχνη πρώτη φορά το 1930, από τον Λιούις Μάιλστοουν. Στην εκδοχή εκείνη και λόγω του όγκου των κινηματογραφικών μέσων, τα πλάνα είναι κυρίως πανοραμικά, υπογραμμίζοντας έτσι το μέγεθος της πολεμικής έκβασης και καταστροφής, χωρίς αυτό να συνεπάγεται την απουσία κοντινών πλάνων.
Και οι δύο κινηματογραφικές εκδοχές εστιάζουν στη φρίκη του πολέμου, στην ταινία του Έντουαρντ Μπέργκερ κυριαρχεί το βίαιο στοιχείο και η τάση υπόταξης του αντιπάλου. Η βία κυριαρχούσε και στον άλλο Μεγάλο Πόλεμο, τον Β’ (βλ. το σημείωμά «Έλα να δεις» την αλήθεια του πολέμου), βία επικρατεί σε κάθε πολεμική εμπλοκή. Η σκέψη μας πηγαίνει στον πόλεμο στην Ουκρανία, σε μια περίοδο που η βία είναι όλο και περισσότερο παρούσα και εκτός πεδίου πολεμικών συγκρούσεων.
* Κεντρική φωτογραφία: Στιγμιότυπο από την ταινία «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» του Έντουαρντ Μπέργκερ. Πηγή: Twitter/ Austin Burke
