O Αριστοτέλης μας είχε προειδοποιήσει: «Οι συμφορές ενώνουν τους ανθρώπους». Καμμία έκπληξις που βγήκε αληθινός. Εάν κοιτάξει κανείς στο - όχι και τόσο μακρινό παρελθόν – μόλις στο 1950, γρήγορα αντιλαμβάνεται πως αυτή την εποχή η γονατισμένη Ευρώπη περισυλλέγει ό,τι απέμεινε από τα ερείπια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, θρηνώντας παράλληλα τα εκατομμύρια θύματά της.
Ήταν εμφανές ότι η ειρήνη και η σταθερότητα δεν είναι κάτι δεδομένο αλλά ζητούμενο και απολύτως αναγκαίο. Θα πρέπει ενδεικτικά να σημειωθεί εδώ ότι, τις χειρότερες συνέπειες της Κατοχής τις γνώρισαν η Ελλάδα, η Πολωνία, η Γαλλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και τα κατεχόμενα της Σοβιετικής Ένωσης. Το 1944 οι φόροι – ειδικά στη Γαλλία - που επέβαλε ο κατακτητής ανήλθαν στο 1/3 της συνολικής παραγωγή της χώρας. Στην Ελλάδα τα χρόνια της Κατοχής η καθημερινή ποσότητα τροφής την οποία λάμβανε η πλειοψηφία των κατοίκων κυμαίνονταν από 600 έως 800 θερμίδες (!).
Το τέλος του πολέμου βρήκε τους ανθρώπους σε μια κατάσταση εξάντλησης και ανέχειας με ασύγκριτα πιο σοβαρό πρόβλημα τη γενική αποδιοργάνωση και αναστάτωση της παραγωγικής δραστηριότητας. Ακόμη και το 1948, η παγκόσμια παραγωγή τροφίμων ήταν περίπου 7% κάτω από το προπολεμικό επίπεδό της, ενώ την ίδια περίοδο αυξανόταν ο παγκόσμιος πληθυσμός.
Στις 9 Μαΐου 1950, το άλλοτε γνωστό μέλος της Γαλλικής αντίστασης ονόματι Ρομπέρ Σουμάν δεν διστάζει να γνωστοποιήσει το όραμά του για την Ευρώπη. Σε συνεργασία με τον Ζαν Μονέ συνέταξε το γνωστό «σχέδιο Σουμάν», με το οποίο πρότεινε τον κοινό έλεγχο των σημαντικότερων υλικών για τη βιομηχανία εξοπλισμών∙ καθώς θεωρούσαν πως καμμία χώρα δεν θα μπορούσε να ξανακηρύξει πόλεμο, εάν δεν είχε τον έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα.
«Η Ευρώπη» είπε «δεν θα δημιουργηθεί δια μιας, ούτε σε ένα συνολικό οικοδόμημα: θα διαμορφωθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που θα δημιουργήσουν πρώτα μια πραγματική αλληλεγγύη».
Ο Σουμάν έζησε τη φρίκη του πολέμου όχι ως παρατηρητής, αλλά «από μέσα». Στη διάρκεια της Κατοχής φυλακίστηκε από τους ναζί και γι’αυτόν αφού κατάφερε να συνέλθει από τον καταθλιπτικό βραχνά των Γερμανών κατακτητών και να αναπνεύσει ελεύθερα: «η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διατηρηθεί αν δεν αναληφθούν δημιουργικές προσπάθειες ανάλογες των κινδύνων που την απειλούν».
Το όραμά του πέτυχε. Η ΕΚΑΧ έγινε πραγματικότητα. Με ιδρυτικά μέλη τη Γαλλία, τη Δυτική Γερμανία, την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο, ήταν ο πρώτος θεσμός που τελικά μετεξελίχθηκε στη σημερινή «Ευρωπαϊκή Ένωση».
Σήμερα, 74 χρόνια μετά, όπου φωνές εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για το έργο της Ένωσης, υποτιμώντας συνολικά την οντότητά της, θα έχει -ίσως- νόημα σίγουρα όχι μία αντιπαράθεση για το εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτιμάται ως καλό ή κακό πράγμα, αλλά πόσο δίκιο είχε ο Σουμάν και ποσό σοφό θα ήταν -ψηφοφόροι και πολιτικοί- να κρατήσουμε στη σκέψη μας τις βασικές αξίες του. Παρόλο που δεν σπουδαιολογούμε το γεγονός ότι η δική του αφετηρία και η διαδρομή δεν έχει κανένα απολύτως κοινό με την αφετηρία και διαδρομή των σημερινών ευρωπαίων επικεφαλής, αλλά ούτε και με των ψηφοφόρων. Από το 1945 οι Ευρωπαίοι ζούμε με ειρήνη.
Ο Ρομπέρ Σουμάν (1886-1963) έδρασε ως μέλος της Γαλλικής αντίστασης κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και συνελήφθη και φυλακίστηκε από τους ναζί. Είχε δραστηριοποιηθεί στην πολιτική πριν από τον πόλεμο ως μέλος του γαλλικού κοινοβουλίου. Μετά τον πόλεμο, κατείχε μια σειρά υψηλόβαθμων θέσεων στη Γαλλία και, τελικά, συνέταξε τη «Διακήρυξη Σουμάν» για να ενώσει την Ευρώπη και να αποτρέψει περαιτέρω πολέμους.
Ζωή και χρόνοι
Γεννημένος στο Λουξεμβούργο ως Γερμανός υπήκοος, ο Σουμάν έγινε Γάλλος όταν το 1919 η Αλσατία-Λορένη, όπου ζούσε, επιστράφηκε στη Γαλλία. Κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, ο Γάλλος εξόριστος ηγέτης Σαρλ ντε Γκολ ζήτησε από τον Σουμάν να μεταβεί στο Λονδίνο για να υπηρετήσει στην κυβέρνησή του.
Μετά τον πόλεμο, επέστρεψε στην εθνική πολιτική σε μια σειρά ανώτατων θέσεων και έγινε βασικός διαπραγματευτής σημαντικών συνθηκών και πρωτοβουλιών όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Σχέδιο Μάρσαλ και το ΝΑΤΟ — με στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας στο πλαίσιο της δυτικής συμμαχίας και τη συνένωση της Ευρώπης.
Πηγές:
- Derek H. Aldcroft, Η Ευρωπαϊκή Οικονομία 1914 – 2000, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2007, Αθήνα.
- Τάκης Αναστόπουλος, Η καρδιά της Ευρώπης. Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκδόσεις Εστία, 2021.
