Τις τελευταίες εβδομάδες στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ο Νίκος Σταμπολίδης και οι συνεργάτες του ήταν επί ποδός, σχεδόν ολόκληρο το 24ωρο. Από όλες τις γωνιές της Ελλάδας αλλά και από το εξωτερικό κατέφθαναν διαρκώς αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης για την έκθεση «Κάλλος. Η υπέρτατη ομορφιά», η οποία πρόκειται να εγκαινιαστεί στις 29 του μηνός και θα λειτουργεί μέχρι τον Ιανουάριο.
Έτσι, η κεφαλή της Σφίγγας από τον τύμβο Καστά στην Αμφίπολη, που βγαίνει για πρώτη φορά από το τοπικό μουσείο, το άγαλμα της Λάκαινας από την έπαυλη του Ηρώδη στην Εύα Λουκούς Κυνουρίας, ένας έρωτας τοξότης από τη Βενετία, αντάμωσαν στο Μουσείο με άλλα αγάλματα και έργα τέχνης μοναδικής ομορφιάς.
Η κεφαλή της Σφίγγας είχε αποκοπεί σε κάποια φάση του ταφικού μνημείου στον Καστά. Εντοπίσθηκε κάτω από το κατώφλι του τελευταίου χώρου. Ο αρχιτέκτονας της ανασκαφής Μιχάλης Λεφαντζής, που εποπτεύει τις εργασίες αποκατάστασης του μνημείου, έχει πει ότι η κεφαλή του συγκεκριμένου αγάλματος στρεφόταν προς τον επισκέπτη. Έχουν βρεθεί επίσης τμήματα των φτερών, στην επίχωση του τύμβου.
Μέχρι στιγμής η κεφαλή είναι το μόνο μέρος του γλυπτού που έχει εκτεθεί στο Μουσείο Αμφίπολης. Η Σφίγγα μένει στο μνημείο και περιμένει την αναστήλωσή του, εξακολουθώντας να είναι ο φύλακάς του. Όταν αυτή θα ολοκληρωθεί, η κεφαλή θα επιστρέψει και εκείνη στην είσοδο του τάφου. Στην έκθεση θα ενταχθεί στην ενότητα του Δαιμονικού Κάλλους με τα μιξογενή όντα.
H «Ορχούμενη Λάκαινα» θεωρείται πρωτότυπο έργο του Καλλιμάχου, που χρονολογείται στα τέλη του 5ου αιώνα π.X. Την μετέφερε ο Ηρώδης ο Αττικός στη βίλα του, στη Λουκού Κυνουρίας, από την περιοχή της Ακρόπολης. Η έπαυλη των 20.000 τ.μ., με τις εντυπωσιακές συλλογές και την ιστορία της, ολοκληρώθηκε στα χρόνια της βασιλείας του Αδριανού (117-138 μ.Χ.), ήταν ένα τεράστιο συγκρότημα, μια πραγματική πόλη, τα δε επιμέρους κτίριά της έχουν διαταχθεί με βάση τους κυρίαρχους άξονες της ελληνορωμαϊκής πολεοδομίας, είναι δηλαδή ορθογώνια και ανεπτυγμένα αξονικά. Μοιάζει με τη βίλα του Αδριανού στο Τίβολι.
Ακολουθώντας μακρές στοές με κιονοστοιχίες, ψηφιδωτά και αγάλματα, ο επισκέπτης πορεύεται παράλληλα προς τη ροή ενός τεχνητού ποταμού που περικλείει μια νησίδα που επικοινωνούσε με γεφυράκια. Το όλο έχει μορφή ελληνικού γυμνασίου. Ο περίπατος καταλήγει σε μια μεγάλη εξέδρα, μια πρόσοψη στολισμένη με αριστουργήματα ελληνικής πλαστικής, όπως οι ορχούμενες Λάκαινες του Καλλιμάχου, πρωτότυπο έργο του 5ου αιώνα π.X. και πορτρέτα Ρωμαίων αυτοκρατόρων, όπως του Σεπτίμιου Σεβήρου και του Μάρκου Αυρηλίου, μαζί με τα πορτρέτα του γενεαλογικού δένδρου του Ηρώδη.
Όσο για τον εκπληκτικό έρωτα από τη Βενετία, είναι ένα υπέροχο γλυπτό του 1ου μ.Χ. αιώνα. Πρόκειται για ένα από τα αρχαία που έρχονται από μουσεία της Ιταλίας, χάρη στην ιδιαίτερη σχέση και τη μακροχρόνια συνεργασία που έχει ο κ. Σταμπολίδης με τους επικεφαλής τους.
«Αντί για τον «Θάνατο στη Βενετία» του Βισκόντι, εμείς έχουμε αυτόν τον υπέροχο μαρμάρινο Έρωτα που απεικονίζει το κάλλος στην υπέρτατη μορφή του», όπως λέει ο Νίκος Σταμπολίδης. Έναν όμορφο, γυμνό έφηβο με φτερά, που κρατά το τόξο του για να τοξεύσει, όπως τον θέλει η μυθολογία.
Η γεμάτη ομορφιά έκθεση, με την οποία θα αποχαιρετίσει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης ο Νίκος Σταμπολίδης, είναι ήδη έτοιμη και ο καθηγητής φροντίζει τώρα τις τελευταίες λεπτομέρειες. Ταυτοχρόνως, ασκεί τα καθήκοντά του στη νέα του θέση, του γενικού διευθυντή στο Μουσείο Ακρόπολης. Και η τελευταία αυτή έκθεση θα έχει όλα τα χαρακτηριστικά των εκθέσεων στις οποίες ο Ν. Σταμπολίδης, ως διευθυντής του ΜΚΤ, μας είχε συνηθίσει: στέρεο κεντρικό πυρήνα, σύνθεση αμέτρητων ιστοριών, παρουσίαση σπουδαίων εκθεμάτων από το εξωτερικό. Με δυο λόγια, το κύκνειο άσμα του αναμένεται να είναι αριστουργηματικό.
Θα παρουσιασθεί και στα δύο κτίρια του Μουσείου κυκλαδικής Τέχνης, δηλαδή και στην πτέρυγα της οδού Νεοφύτου Δούκα και στο Μέγαρο Σταθάτου. Προβλέπεται na εκτεθούν διακόσια εβδομήντα τρία αρχαία έργα, αρμοδιότητας των Εφορειών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιολογικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, καθώς και δεκαεπτά έργα από Μουσεία της Ιταλίας και του Βατικανού
Η αρχαία ελληνική λέξη «Κάλλος» σημαίνει «ομορφιά» και συσχετίζεται τόσο με το γυναικείο όσο και με το ανδρικό φύλο, σύμφωνα με το σκεπτικό του διοργανωτή της, όπως παρουσιάστηκε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό συμβούλιο. Ωστόσο, η έννοια του «Κάλλους» στην υπέρτατη διάστασή της, δεν είναι απλώς μια λέξη που παραπέμπει μόνο στη σωματική ομορφιά. Είναι ένα ιδεώδες που αναπτύχθηκε στην αρχαία ελληνική σκέψη, εκφράστηκε μέσα από τα ποιήματα των επικών (8ος αι. π.Χ.) και λυρικών (7ος - 6ος αι. π.Χ.) ποιητών και αποκρυσταλλώθηκε σταδιακά στα κείμενα των φιλοσόφων του 5ου/4ου αι. π.Χ. και εξής, οι οποίοι αναφέρθηκαν σε αυτό ως συνδυασμό της φυσικής εμφάνισης και των αρετών της ψυχής. Σε αυτή τη διάσταση του «Κάλλους» επικεντρώνεται και η έκθεση, επιχειρώντας να παρουσιάσει τις διάφορες πτυχές του ιδεώδους αυτού στην καθημερινή ζωή και τη φιλοσοφική σκέψη της αρχαίας Ελλάδας.
Ακολουθώντας τη ροή της έκθεσης και των ενοτήτων της, όπως αυτές αναπτύσσονται στην πτέρυγα της οδού Νεοφύτου Δούκα, και έπειτα από μια εισαγωγή στην έννοια του «Κάλλους» και στις διάφορες εκφάνσεις της, παρουσιάζονται οι μέθοδοι και τα υλικά μέσα για την απόκτησή του αναφορικά με το σώμα, η διαδικασία, δηλαδή, του καλλωπισμού σε όλα της τα στάδια, με βάση την ομηρική περιγραφή για τον καλλωπισμό της Ήρας στο Ξ της Ιλιάδος (λουτρό, χρήση αρωμάτων και αλοιφών, περιποίηση προσώπου και σώματος, κόμμωση, κόσμηση).
Ακολουθούν οι «Καλοί και Καλαί της αρχαιότητας», ο έπαινος, δηλαδή, της φυσικής ομορφιάς νέων, ανδρών και γυναικών, της καθημερινής ζωής στην αρχαία Ελλάδα από τους συγχρόνους τους, μέσα από επιγραφές χαραγμένες επάνω σε αγγεία ή γραμμένες με χρώμα επάνω σε λίθινα αρχιτεκτονικά μέλη κλπ.
Την επόμενη ενότητα, που είναι αφιερωμένη στο «Κάλλος θνητών», πλαισιώνουν μυθικές, αλλά και υπαρκτές μορφές της αρχαιότητας, γνωστές για τη φυσική ομορφιά τους, όπως ο Άδωνις και η Ωραία Ελένη, αλλά και ο Μέγας Αλέξανδρος, μαζί με ανώνυμους θνητούς της καθημερινής ζωής.
Οι επόμενες ενότητες, του «Αθλητικού» και του «Ηρωικού κάλλους», αναφέρονται στα πρότυπα σωματικού σε συνδυασμό με το ψυχικό κάλλος κατά την αρχαιότητα, ενώ το πρώτο τμήμα της έκθεσης στην πτέρυγα της Νεοφύτου Δούκα κλείνει με τους «Ωραίους Άωρους»: «Ωραίοι» (<ώρα) είναι οι νέοι που βρίσκονται στην ώρα τους, στο αποκορύφωμα της νεότητάς τους, και «άωροι» αυτοί που η μοίρα τούς πήρε πριν φτάσουν στο σημείο αυτό της ζωής τους.
Το δεύτερο τμήμα, το οποίο αναπτύσσεται στο Μέγαρο Σταθάτου, ξεκινά με το «Αρχαϊκό και Κλασσικό/Ελληνιστικό κάλλος», όπου παρουσιάζεται η απόδοση της ανθρώπινης μορφής αλλά και του ήθους της μέσα από μια σειρά έργων εξαιρετικής τέχνης, κυρίως γλυπτών, των αντίστοιχων περιόδων.
Οι «Αρπαγές κάλλους και συνευρέσεις» είναι το θέμα της επόμενης ενότητας, καθώς η έλξη από την ομορφιά των ωραίων ανθρώπων οδηγεί θεούς και ήρωες στο να τους καταδιώξουν και να τους αρπάξουν για να συνευρεθούν μαζί τους ή να τους έχουν για πάντα δικούς τους.
Η έκθεση συνεχίζει με τα «Καλλιστεία θεοτήτων», την «Κρίση του Πάρι» για την ανάδειξη της πιο όμορφης θεάς, ενότητα που προεξαγγέλλει το «Θεϊκό κάλλος», καθώς η ομορφιά προέρχεται πάντοτε από τους θεούς, οι οποίοι την κατέχουν στον απόλυτο βαθμό.
Τέλος, το «Δαιμονικό κάλλος» αναφέρεται σε μιξογενή όντα, όπως η Σφίγγα, η Μέδουσα, η Σκύλλα, που στην αρχική τους απόδοση στην τέχνη παρουσιάζονται με άγρια και άσχημη όψη, ενώ με την πάροδο των χρόνων εξανθρωπίζονται και αποκτούν ομορφιά.
