Η τέχνη, όπως και η επιστήμη, έχει απίστευτη επίδραση στον κόσμο. Μια τεχνολογία, το Ίντερνετ, η τυπογραφία, η πυρηνική ενέργεια μετασχημάτισαν τον κόσμο με ραγδαίο τρόπο. Παράλληλα, έργα τέχνης διαμορφώνουν αξίες, πρότυπα στο παρόν, βοηθούν να δούμε τον κόσμο με άλλη ματιά, αμφισβητώντας τα στερεότυπα, δημιουργούν εικόνες από μελλοντικούς κόσμους που θέλουμε να φτιάξουμε ή να αποφύγουμε.
Σήμερα, σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από πρωτοφανείς προκλήσεις, η συμπόρευση τέχνης και επιστήμης αναδύεται ως μία ελπιδοφόρα εναλλακτική, σπάζοντας τα σιλό και τελικά προτείνοντας ριζοσπαστικές λύσεις συμβάλλοντας καθοριστικά στην αντιμετώπιση προκλήσεων, από την κλιματική αλλαγή έως τη δημόσια υγεία.
Η τέχνη και η επιστήμη, φαινομενικά ανόμοιες, είναι συνυφασμένες με ένα κοινό νήμα –την αναζήτηση της κατανόησης. Η επιστήμη εξιχνιάζει τα μυστήρια του σύμπαντος, ενώ η τέχνη τα ερμηνεύει και τους δίνει νόημα, συναίσθημα και έκφραση. Η συγχώνευση αυτών των πεδίων έχει ως αποτέλεσμα έναν εμπλουτιστικό διάλογο, που προάγει τη δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη και την εισαγωγή μιας διαφορετικής προσέγγισης στην επίλυση προβλημάτων.
Η BioArti, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της συνεργασίας, θολώνοντας τα όρια μεταξύ βιοεπιστημών και τέχνης. Ο Eduardo Kac χρησιμοποίησε τη γενετική μηχανική για να δημιουργήσει διαγονιδιακά έργα τέχνης, αναδεικνύοντας ηθικούς προβληματισμούς στη βιοτεχνολογία. Στο αμφιλεγόμενο έργο του «GFP Bunny»(παρακάτω εικόνα), ο Kac εισήγαγε μια φθορίζουσα πράσινη πρωτεΐνη στο γονιδίωμα ενός κουνελιού, προκαλώντας συζητήσεις σχετικά με τη γενετική τροποποίηση και τα δικαιώματα των ζώων.
GFP Bunny
Με μια διαφορετική προσέγγιση ο Olafur Eliasson «Ice Watch» (παρακάτω εικόνα) εμφάνισε λιωμένα παγόβουνα από τη Γροιλανδία σε δημόσιους χώρους, οπτικοποιώντας τις απτές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η ενστικτώδης εμπειρία ώθησε τους θεατές να προβληματιστούν σχετικά με το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, ενισχύοντας την αίσθηση ευθύνης και επείγουσας ανάγκης να αναλάβουμε δράση για μια παγκόσμια πρόκληση που έφτασε πλέον στο κατώφλι μας.
Ice Watch, 2014, Bankside, outside Tate Modern, London, 2018 (Photo: Charlie Forgham-Bailey)
Πέρα από το ρόλο της τέχνης στην κατεύθυνση της ευαισθητοποίησης και της ανάδειξης προβληματισμών σε θέματα που σχετίζονται με μια σειρά από τεχνολογικές εξελίξεις ή προκλήσεις, η τέχνη μπορεί να στηρίξει την ανάπτυξη καινοτομίας.
Στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, η ενσωμάτωση της τέχνης και της επιστήμης μέσω της εικονικής πραγματικότητας (VR) έχει ανοίξει νέους δρόμους για θεραπευτικές παρεμβάσεις. Η πλατφόρμα VR της Invivo, που αναπτύχθηκε σε συνεργασία με καλλιτέχνες και επαγγελματίες του τομέα της υγείας, προσφέρει καθηλωτικές εμπειρίες για ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία ψυχικής υγείας. Πλοηγούμενοι μέσα σε ηρεμιστικά τοπία, οι ασθενείς μπορούν να εξερευνήσουν την ενσυνειδητότητα και να επιτύχουν τη μείωση του στρες, αναδεικνύοντας τις δυνατότητες αυτής της διεπιστημονικής προσέγγισης για την ενίσχυση της ευεξίας.
Αντίστοιχα, η Μαριεντίνα Γκότση, καθηγήτρια τεχνών στο South California University (USC), έστησε μία ερευνητική μονάδα, το Creative Media and Behavioral Health Center ii, η οποία εστιάζει στη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών στους ασθενείς και την εκπαίδευση του ιατρικού προσωπικού με χρήση τεχνολογιών εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας. To MOMus επίσης συνεργάζεται με τη συγκεκριμένη ομάδα του USC και το Θεαγένειο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, για μία δράση όπου θα συνδυάζει τέχνη και τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας και θα επικεντρώνεται στην ψυχική υγεία των ογκολογικών ασθενών.
Τα θετικά αποτελέσματα από τη συνεργασία τέχνης και «σκληρής» επιστήμης έχουν οδηγήσει σε μια σειρά από πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην ευρύτερη καλλιέργεια της σχέσης τέχνης-επιστήμης. Το ArtSciLabiii στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, στο Ντάλας, είναι αφιερωμένο ακριβώς στην υποστήριξη ερευνητικών έργων που βασιζόμενα στη συνεργασία τέχνης και επιστήμης, στοχεύουν στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων και την προώθηση της γνώσης.
Μια άλλη πρωτοβουλία, το Leonardo/ISASTiv συνδέει καλλιτέχνες, επιστήμονες και μελετητές, προωθώντας διεπιστημονικά έργα και διάλογο. Πολύ σημαντικό, ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα τρέχει σε συνεργασία με το Arizona State University (ASU), το οποίο βαθμολογείται ως πρώτο στην παραγωγή καινοτομίας για 9ο συνεχόμενο έτος, ψηλότερα από το MIT και το Standford. Κατά πολλούς οι επιδόσεις του ASU στην καινοτομία οφείλονται εν μέρει στην οριζόντια εισαγωγή της τέχνης σε όλα τα πανεπιστημιακά του προγράμματα.
Στην άλλη μεριά του ατλαντικού, το CERN φιλοξενεί το Collide Residency Program, προσκαλώντας, από το 2012, καλλιτέχνες να συνεργαστούν με επιστήμονες, εξερευνώντας τα όρια της φυσικής και της καλλιτεχνικής έκφρασης. Το πρόγραμμα προωθεί τη δημιουργική ανταλλαγή ιδεών, από όπου προκύπτουν έργα τέχνης εμπνευσμένα από επιστημονικές έννοιες, που ξετυλίγουν την πολυπλοκότητα του σύμπαντος με οπτικά ελκυστικούς τρόπους.
Προσπαθώντας να ενισχύσει τέτοιες συνεργασίες, το JRC makers-in-residence programme, προσκαλεί εικαστικούς σε δεκαήμερα προγράμματα στην Ispra της Ιταλίας. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους, οι εικαστικοί καλούνται να παράγουν ένα απτό αποτέλεσμα, είτε πρόκειται για ένα εργαστήριο, ένα πρωτότυπο, ένα έργο τέχνης ή μια έκθεση.
Ένα από τα πιο επιτυχημένα προγράμματα στην Ευρώπη, που τρέχει σε συνεργασία με την ARS ELECTRONICA, είναι το STARTSv. Το πρόγραμμα, που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υλοποιεί έργα σε όλη την Ευρώπη, με στόχο την παραγωγή καινοτομίας για την αντιμετώπιση των προκλήσεων (τοπικών ή παγκόσμιων) μέσω της τέχνης. Για παράδειγμα, το έργο Geo-Llum επιδιώκει να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο του δημόσιου φωτισμού σε πράσινες αστικές περιοχές μέσα από μια συμβιωτική σχέση μεταξύ του τεχνητού και του φυσικού κόσμου, εστιάζοντας σε μια βαθύτερη κατανόηση της κοινότητας των μικροοργανισμών (παρακάτω εικόνα).
Geo-Llum (Credit: Samira Benini Allaouat)
Η σύγκλιση της τέχνης και της επιστήμης δεν είναι απλώς μια συναρπαστική τάση, αλλά μια αναγκαία ένωση, ιδίως για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προκλήσεων που διαμορφώνουν τον κόσμο μας. Η συνεργασία μεταξύ των δύο τομέων εμπλουτίζει τις προοπτικές μας, ενθαρρύνοντας ολιστικές λύσεις και προωθώντας μια βαθύτερη κατανόηση του κόσμου γύρω μας. Μέσα από πρωτοβουλίες όπως το παράδειγμα του προγράμματος South California University, γινόμαστε μάρτυρες του απτού αντίκτυπου αυτής της συνέργειας, εμπνέοντας ελπίδα για ένα αρμονικό και βιώσιμο μέλλον.
Αν και είναι αδύνατο να γνωρίζουμε ποια μορφή θα πάρει η τέχνη στο μέλλον, μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι οι καλλιτέχνες είναι απαραίτητοι. H εγγενής ανάγκη της τέχνης να διερευνά την αβεβαιότητα, καθώς και τους περιορισμούς της ανθρώπου σε έναν ολοένα και πιο πολύπλοκο κόσμο, την καθιστά ανεκτίμητη για την αντιμετώπιση και την κατανόηση των αλληλένδετων προκλήσεων της εποχής μας.
Η Τέχνη αν και δεν θα μας δώσει οριστικές απαντήσεις, θα μας βοηθήσει να διατυπώσουμε τις σωστές ερωτήσεις.
* Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, Έδρα UNESCO on Futures Research | Πρόεδρος ΔΣ MOMus
