Μετά το κινηματογραφικό κάδρο του συμπατριώτη του Άνσελμ Κίφερ, ενός φημισμένου εικαστικού σε όλο τον κόσμο, ο Βιμ Βέντερς φιλοτεχνεί στις «Υπέροχες μέρες» το πορτρέτο ενός άσημου καθαριστή στις δημόσιες τουαλέτες του Τόκιο. Και στις δύο περιπτώσεις ο σκηνοθέτης δείχνει ότι σέβεται τους βαθείς γνώστες, τους αληθινά δασκάλους.
Στον Βερολινέζο «Άνσελμ», πέρα από τις κοινές καταβολές, τις παραστάσεις που γνώρισαν οι δυο μεγαλώνοντας στη μεταπολεμική Γερμανία, ο κινηματογραφιστής μοιράζεται την ίδια πίστη με τον καλλιτέχνη: στην ιστορία του ανθρώπου, και ιδίως σε αυτό που ονομάζουμε «ιστορία των συνειδητοποιήσεων», βρίσκεται ορυχείο αληθειών, προσδιοριστικών για την ερμηνεία του ανθρώπου. Στον Ιάπωνα Χιραγιάμα, που οι μέρες μοιάζουν πανομοιότυπες μες στη ρουτίνα της καθημερινότητας, τι είδε ο δυτικός Βέντερς;
Από την παλιότερη φιλμογραφία, με πιο χαρακτηριστικά τα «φτερά του έρωτα» και την «Αλίκη στις πόλεις», ο σκηνοθέτης δεν το κρύβει πως λατρεύει να ονειροπολεί. Στους κήπους του Τόκιο ο Γερμανός μοιράζεται στο φακό αυτό που οι Ιάπωνες έχουν βαφτίσει komorebi. Ο ήρωάς του απαθανατίζει το φως σε μια παλιά φωτογραφική κάμερα όπως ξεπροβάλλει από τις φυλλωσιές των δέντρων. Πρόκειται για το παιχνίδισμα του ήλιου με τον άνεμο μέσα από μεσολάβηση των δέντρων, ένα αίσθημα πληρότητας που δεν εξηγείται με λόγια.
Από την ταινία «Υπέροχες μέρες» του Βιμ Βέντερς. Πηγή φωτ.: Facebook/ Insomniart
Την ίδια πληρότητα ο Χιραγιάμα γνωρίζει στην εργασία, στα διαβάσματα και τη μουσική. Βρίσκει νόημα στη ζωή και, χωρίς να ορίζει προϋποθέσεις, διδάσκει. Για τον δυτικό, η μόρφωση είναι ένα σκαλοπάτι μπροστά σε ερωτήματα που θέλουν να δώσουν νόημα στην ύπαρξη – του κόσμου και του μακράν αυτού – με την πεποίθηση ότι η μόρφωση είναι πλούτος. Τι είναι όμως η μόρφωση; Ερώτημα στο οποίο ο 78χρονος Βέντερς μας απαντά στρέφοντας το βλέμμα στην Ανατολή: η μόρφωση είναι τρόπος του ζην. Όσο τον μοιράζεσαι, σημαίνει πως έχεις. Όταν πάψεις να ξέρεις αν έχεις, τότε είσαι.
Ένα γερός γνώστης του Ζεν περιγράφει: αν ψάχνεις να εξηγήσεις κάτι στην ψυχή σου, πρέπει να καταλάβεις ότι όσο ρωτάς ανεβαίνεις μια σκάλα. Κάθε σκαλί προσποιείται πως είναι το οριστικό, η απάντηση. Μέχρι που φθάνεις στην ψυχαναλυτική ερμηνεία. Αν σου αρκεί αυτή, φύγε. Αλλιώς, συνέχισε. Φθάνεις σε άλλες ερμηνείες, που φωνάζουν ότι έφτασες. Συνέχισε. Εσύ πρέπει να συνεχίζεις να ανεβαίνεις, κι ας κουράζεσαι, κι ας λαχανιάζεις. Κάποια στιγμή, θα νιώσεις αμφιβολία αν υπάρχει πράγματι τελευταίο σκαλί, δηλαδή ξεκάθαρη απάντηση στο ερώτημα. Συνέχισε. Θα αναρωτηθείς και τι θα βγει κι αν μάθεις την απάντηση;
Συνέχισε. Κάποιος περαστικός θα σε διακόψει ρωτώντας σε αν πηγαίνεις στα ύψη ή κατεβαίνεις. Δεν θα καταλαβαίνεις ποια η διαφορά, αλλά μην αναρωτηθείς τι ρωτάει αυτός. Συνέχισε. Έως ότου αναρωτηθείς τι ψάχνεις. Συνέχισε. Κάποιος περαστικός θα σε ρωτήσει ποια είναι η αλήθεια. Εσύ να συνεχίσεις, μη μπορώντας να απαντήσεις από πού κι ως που να ξέρεις εσύ ποια είναι η αλήθεια. Συνέχισε. Μια στιγμή θα δεις ανθρώπους γύρω σου, όμοιους με πεινασμένα πουλιά, με ανοιχτό από την πείνα το στόμα να περιμένουν να τους πεις τι κατάλαβες. Εσύ θα κοιτάξεις γύρω σου και θ’ αναρωτηθείς αν και γιατί όφειλες να ξέρεις τι θα πεις. Και δεν θα ξέρεις ούτε θα σ΄ ενδιαφέρει αν συνεχίζεις. Τότε, τίποτε. Αυτό είναι το ζεν (που κινεζικά σημαίνει ακριβώς τίποτε).
Κλείνοντας το σημείωμα, στρέφω το βλέμμα σε έναν δικό μας δάσκαλο, τον Χρόνη Μπότσογλου («έφυγε» τέτοιες μέρες το 2022). Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) τιμά τον ζωγράφο στο κτίριο του Ιδρύματος στον Ταύρο, με δωρεάν προβολή του ντοκιμαντέρ «Χρόνης Μπότσογλου: Ήμουν κι εγώ εκεί και με φίλεψαν ένα πιάτο με φακή…» (Δευτέρα 11/3 στις 18:30). Η μεγάλη αρετή της ταινίας που υπογράφει ο Φρέντυ Βιανέλλης, είναι ότι κινηματογραφεί τον Μπότσογλου μεγάλο στα χρόνια, λίγο προτού αρρωστήσει. Ένας Χρόνης χωρίς απωθημένα ή επιθυμίες, που μπροστά στην κάμερα δεν έχει ανάγκη ν’ αποδείξει τίποτε.
Κεντρική φωτ.: Από την ταινία «Υπέροχες μέρες» του Βιμ Βέντερς. Πηγή φωτ.: Facebook/ Roxie Theater
