Από την Αννίτα Αποστολάκη
Στην κεραμική δίνει βάρος φέτος το φθινόπωρο το Μουσείο Μπενάκη, με τρεις εκθέσεις που διαρκούν έως τις 19 Νοεμβρίου και παρουσιάζουν κεραμικές δημιουργίες από τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους: το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης παρουσιάζει έκθεση με κεραμικά Ιζνίκ του 16ου αιώνα από τη συλλογή του, σε διάλογο με τα κεραμικά του εργαστηρίου «ΙΚΑΡΟΣ» που εκτίθενται στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού στο Κολωνάκι. Κεραμικές είναι και οι γλυπτικές δημιουργίες της Μαρίτσας Τραυλού που παρουσιάζονται στο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς, αποκαλύπτοντας τη διαχρονική πορεία και χρήση αυτού του μέσου στην καλλιτεχνική δημιουργία.
Αριστουργήματα ισλαμικής κεραμικής
Η σημασία των κεραμικών που φτιάχνονταν στην πόλη Ιζνίκ της Μ. Ασίας δεν είναι ευρέως γνωστή στην Ελλάδα. Με την ευκαιρία της έκθεσης «ICARO – ΙΚΑΡΟΣ. Το εργαστήριο κεραμικών της Ρόδου, 1928-1988» που λαμβάνει χώρα την ίδια χρονική περίοδο στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού, το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης παρουσιάζει στην έκθεση «Η μαγεία των κεραμικών Ιζνίκ» αγγεία με τα χαρακτηριστικά φωτεινά χρώματα και ζωντανά σχέδια της τεχνικής Ιζνίκ. Τα φυτικά μοτίβα ήταν το πιο προσφιλές ζωγραφικό θέμα στην επί το πλείστον ανεικονική ισλαμική τέχνη: το 16ο αιώνα, όμως, οι τεχνίτες στο Ιζνίκ άρχισαν να τα ζωγραφίζουν με πιο έντονα χρώματα και λιγότερο γραμμικό τρόπο, αγκαλιάζοντας περισσότερο τη φόρμα του αγγείου. Η καινοτομία, η εκλέπτυνση και η ποιότητα στην κεραμική παραγωγή και την εφυάλωση έχουν κάνει τα κεραμικά Ιζνίκ του 16ου αιώνα, τόσο τα αγγεία όσο και τα πλακίδια, ανάρπαστα από τους συλλέκτες, φτάνοντας πολλές φορές σε εξαψήφιο αριθμό στις δημοπρασίες. Είμαστε πολύ τυχεροί, λοιπόν, που ο Αντώνης Μπενάκης είχε τέτοια αγάπη για την ισλαμική τέχνη και μέσα από την πλούσια συλλογή του και τις σπάνιες εκδόσεις του μπορούμε να μάθουμε πώς εκτιμήθηκε και αναβιώθηκε αυτή η τεχνοτροπία στην Ελλάδα, αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη και την Τουρκία.
Κεραμικά ΙΚΑΡΟΣ: Τα ροδίτικα Ιζνίκ
Το ενδιαφέρον είναι ότι κεραμικά Ιζνίκ που βρέθηκαν σε ανασκαφές στη Λίνδο της Ρόδου κατά το 19ο αιώνα, μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα θεωρούνταν «ροδιακά» ή «λινδιακά». Θέλοντας να εκμεταλλευτούν την εκτίμηση για την κεραμική παραγωγή της περιοχής, το 1928 οι Ιταλοί, -υπό τη διοίκηση των οποίων ήταν τότε τα Δωδεκάνησα-, αποφάσισαν να ιδρύσουν την εταιρεία Industria Ceramiche Artistiche Rodio Orientali (I.C.A.R.O.), για να παράξουν καλλιτεχνικά αντίγραφα των «λινδιακών» κεραμικών Ιζνίκ. Από την αρχή της ίδρυσής της έως την ανάληψη της διοίκησης από τoν Κωνσταντίνο Χατζηκωνσταντή, ο οποίος έγινε βασικός μέτοχος το 1946, και τη μετονομασία της σε ΙΚΑΡΟΣ, η εταιρεία αποτέλεσε τον κύριο μοχλό για την ανάδειξη της Ρόδου σε κέντρο κεραμικής παραγωγής.
Η έκθεση «ICARO – ΙΚΑΡΟΣ. Το εργαστήριο κεραμικών της Ρόδου, 1928-1988» στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού παρουσιάζει κεραμικά από την εις βάθος έρευνα και συλλογή του κ. Γιάννου Ιωαννίδη, τα οποία αποκαλύπτουν το εύρος της παραγωγής της εταιρείας. Αυτή περιελάμβανε μεγάλη ποικιλία αντικειμένων, όπως διακοσμητικά πιάτα, κανάτια, σερβίτσια, συνθέσεις με πλακάκια, ζωόμορφα κεραμικά καθώς και είδη καθημερινής χρήσης γνωστά για τα όμορφα σχέδια και τα λαμπερά τους χρώματα. Το απόγειο της εταιρείας ΙΚΑΡΟΣ τοποθετείται στις δεκαετίες του '50 και του '60: αυτό το χρονικό διάστημα ήρθαν στην εταιρεία καλλιτέχνες και προσέφεραν νέες ιδέες για τα σχήματα και τη διακόσμησή τους, όπως ο Αθανάσιος (Νάσος) Μυλωνάς και μετέπειτα ο Γεράσιμος (Μάκης) Βλάχος, οδηγώντας σε αύξηση των παραγγελιών και εξαγωγές σε ΗΠΑ, Καναδά, Αγγλία, Ισπανία, Αυστραλία και Ινδονησία. Στην πορεία, πολλοί τεχνίτες που εργάζονταν στην ΙΚΑΡΟΣ αποφάσισαν να ανοίξουν τα δικά τους εργαστήρια παραγωγής κεραμικών -κάποιοι από τους οποίους το έκαναν με μεγάλη επιτυχία. Παρά τη συστηματοποίηση της παραγωγής για να ανταπεξέλθει η εταιρεία στον ανταγωνισμό, ήδη τη δεκαετία του ''70 γίνεται προφανές ότι η ποιότητα των κεραμικών της φθίνει και το 1988 η ΙΚΑΡΟΣ κλείνει οριστικά τις πόρτες της.
Πιάτο με υπογραφή ΙΚΑΡΟΣ Ρόδος της πρώτης ελληνικής περιόδου (περ. 1950-55)
Ανάμεσα στα πιο γνωστά κεραμικά που παρήγαγε η ΙΚΑΡΟΣ είναι τα αγγεία και σκεύη που η διακόσμησή τους αντιγράφει σε μεγάλο βαθμό το πλούσιο ρεπερτόριο της παραγωγής του Ιζνίκ, με φυτικά μοτίβα με τουλίπες, υάκινθους, τριαντάφυλλα και γαρύφαλλα, καθώς και παραστάσεις διάφορων τύπων καραβιών και πουλιών. Το εντυπωσιακό στοιχείο της συγκεκριμένης έκθεσης είναι η παρουσίαση των πιάτων σε σειρές πάνω στον τοίχο -με τον ίδιο τρόπο δηλαδή που τα τοποθετούσαν εκείνη την εποχή στα επαρχιακά σπίτια. Όπως μας εξήγησε η επιμελήτρια Μίνα Μωραΐτου, αυτή η τοποθέτηση δεν είναι τυχαία: εκτός από «τρόπαια» που αποκάλυπταν μια κάποια οικονομική ευμάρεια, τα πιάτα τοποθετούναν έτσι για αισθητικούς λόγους, ώστε να κρύψουν τους γυμνούς τοίχους του σπιτιού.
Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στα λευκά κεραμικά με τα πολύ μικρά διακοσμητικά στοιχεία που δημιουργήθηκαν τη δεκαετία του 1930 για το ξενοδοχείο Grande Albergo delle Rose, ένα εντυπωσιακό ξενοδοχείο στη Ρόδο που στο παρελθόν έχει φιλοξενήσει μεγάλες προσωπικότητες, όπως οι Ελευθέριος Βενιζέλος, Αριστοτέλης Ωνάσης, Μαρία Κάλλας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, Γεώργιος Παπανδρέου και Winston Churchill. Από εκείνη τη δεκαετία ξεχωρίζουν, επίσης, οι κεραμικές φιγούρες με τις παραδοσιακές ελληνικές φορεσιές: μια καινοτομία της ICARO εκείνη την εποχή, η οποία αντιγράφηκε εκτενέστατα. Το ίδιο θα λέγαμε και για τα σετ ποτού που δημιουργήθηκαν για την Ποτοποιία Τριανταφύλλου στη δεκαετία του 1950, άλλα με παραδοσιακά μοτίβα και άλλα έντονα μοντέρνα που θα μπορούσαν να φιγουράρουν σε οποιοδήποτε περιοδικό design της εποχής, δείχνοντας τη συνέχεια στην κεραμική παραγωγή.
© Μαρίτσα Τραυλού & Μουσείο Μπενάκη
Η κεραμική στη σύγχρονη τέχνη
Ένα πολύ καλό παράδειγμα αυτής της συνέχειας της κεραμικής στη σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή μας παρουσιάζει η πρώτη αναδρομική έκθεση της Μαρίτσας Τραυλού, με τίτλο «Κεραμική Γλυπτική 1990-2017», στο παράρτημα του Μουσείου Μπενάκη στην οδό Πειραιώς. Η έκθεση περιλαμβάνει πεντακόσιες περίπου πολύχρωμες γλυπτικές συνθέσεις που σκιαγραφούν τους πειραματισμούς της εικαστικού με τις φόρμες, τις τεχνικές και τα υλικά στο χώρο της κεραμικής τα τελευταία τριάντα χρόνια. Όπως μας αποκαλύπτουν τα τρισδιάστατα κεραμικά «Ψάρια», όπως και οι υποβλητικοί «Αχινοί», κυρίως από πορσελάνη αλλά και γκρε (stoneware), οι δημιουργίες της καλλιτέχνιδας είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την οπτική πραγματικότητα και τον κόσμο της θάλασσας. Μέσα από τη δυνατή αίσθηση της υφής και του χρώματός τους, τα έργα της Τραυλού μεταδίδουν μια αίσθηση έντασης και πάθους, εκφράζοντας το μεγαλείο και τη χαρά της ζωής.
