Πριν λίγες μέρες στους κινηματογράφους των ΗΠΑ ξεκίνησε η προβολή του ιστορικού δράματος Reagan (2024) που αφορά τη ζωή και το έργο του 40ου προέδρου των ΗΠΑ, Ρόναλντ Ρίγκαν. Όταν πληροφορήθηκα για την κυκλοφορία της ταινίας θυμήθηκα μια συζήτηση που είχα με έναν φιλελεύθερο φίλο, ο οποίος μου είπε ότι ο οικονομικός φιλελευθερισμός στην Ελλάδα πρέπει να απομακρυνθεί από το παρελθόν και να σταματήσει να κοιτάζει προς ηγέτες όπως ο Ρίγκαν και η Θάτσερ.
«Πρέπει να γίνουμε πιο σύγχρονοι», μου είπε. Προβληματίστηκα είναι η αλήθεια για το κατά πόσο είχε δίκιο ο φίλος μου και εξέτασα το ζήτημα σοβαρά. Κατέληξα στο ότι για να πούμε ότι όντως είναι ξεπερασμένοι από την εποχή μας, θα πρέπει το πολιτικό τους στίγμα να μην παραμένει επίκαιρο, οι ιδέες τους να έχουν ακυρωθεί από το πέρασμα του χρόνου, και οι αξίες τους να είναι ξεπερασμένες.
Ο Ρόναλντ Ρίγκαν και η Μάργκαρετ Θάτσερ δεν ήταν απλά πολιτικοί της εποχής τους, αλλά βαθιά ιδεολογικοί ηγέτες που υποστήριζαν τις θεμελιώδεις αξίες της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας. Πίστευαν ακράδαντα στην ατομική ελευθερία, την ελεύθερη αγορά και το κράτος δικαίου. Αυτές οι αρχές είναι που έσωσαν τον ελεύθερο κόσμο κατά τον 20ό αιώνα από με τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και τον Ψυχρό Πόλεμο.
Επειδή όμως το τέλος της ιστορίας που προέβλεψε ο Φουκουγιάμα στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 δεν ήρθε ποτέ, οι σταθερές αυτές αξίες σήμερα αντιμετωπίζουν νέους εχθρούς με πολύ πιο σύγχρονα και απειλητικά όπλα. Η στιβαρή υπεράσπιση της δυτικού τύπου δημοκρατίας που προσέφεραν οι Ρίγκαν και Θάτσερ είναι κάτι που ομολογουμένως λείπει σήμερα από τον κόσμο και ιδιαίτερα στις δύο όχθες του Ατλαντικού.
Όμως, οι αξίες αυτές δεν απειλούνται μόνο από εξωτερικούς εχθρούς. Δοκιμάζονται και στο εσωτερικό των ΗΠΑ και της ΕΕ, μέσα από τα πολιτιστικά και οικονομικά διλήμματα της εποχής μας. Από τη μια πλευρά, οι πολιτισμικοί πόλεμοι καθιστούν και πάλι επίκαιρη τη σύγκρουση της κλασικής φιλελεύθερης παράδοσης των ατομικών δικαιωμάτων με τον κολεκτιβισμό. Απλά, ενώ τη δεκαετία του 80 και του 90 οι εχθροί της φιλελεύθερης παράδοσης προέτειναν την ταξική συνείδηση ως εναλλακτικό αφήγημα, σήμερα - μέσω της κριτικής θεωρίας - έχουν επεκτείνει το συγκρουσιακό πεδίο σε οτιδήποτε αφορά το χρώμα, τη φυλή, το έθνος, την καταγωγή, τη σεξουαλικότητα, το φύλο κλπ.
Από την άλλη πλευρά, νέες οικονομικές θεωρίες, όπως η Μοντέρνα Νομισματική Θεωρία (MMT), προτείνουν - με νέο περιτύλιγμα - την κρατική παρέμβαση και τα τεράστια ελλείμματα, ενώ οι πολιτικές της ελεύθερης αγοράς, που προωθούσαν οι δύο ηγέτες, εστιάζουν στη μείωση της φορολογίας, την επιχειρηματικότητα και την ελεύθερη αγορά ως κινητήριες δυνάμεις της ανάπτυξης.
Σε μια εποχή που οι πολιτικές ενισχύουν τη σύγχυση και την αβεβαιότητα, η κληρονομιά της Θάτσερ και του Ρίγκαν παραμένει φάρος σταθερότητας. Οι πολιτικές τους δεν προωθούσαν τη σύγκρουση, αλλά την οικονομική ευημερία μέσα από λιγότερη κρατική παρέμβαση και την ενίσχυση της ελευθερίας του ατόμου. Αν δεχθούμε ότι το αίτημα αυτό είτε έχει επιτευχθεί είτε είναι πλέον άκαιρο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι όντως οι ιδέες του Ρίγκαν και της Θάτσερ ανήκουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Δεν αισθάνομαι όμως ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει ούτε κατ’ελάχιστον.
Στο πλαίσιο αυτό, αξίζει να θυμηθούμε τη ρήση του 30ου προέδρου των ΗΠΑ Calvin Coolidge στην 150ή επέτειο της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ: μετά την εγκαθίδρυση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και των ατομικών δικαιωμάτων, κάθε περαιτέρω “πρόοδος” μπορεί μόνο να σημαίνει επιστροφή σε πρότερες καταπιεστικές μορφές διακυβέρνησης. Με άλλα λόγια, η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι η κορυφή της ανθρώπινης προόδου. Όλες οι νέες εναλλακτικές που αναδύονται σήμερα – είτε στον οικονομικό είτε στον πολιτιστικό τομέα – δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια επιστροφή στο δεσποτισμό, την καταπίεση και την εξάρτηση από το κράτος.
Η κληρονομιά των Ρίγκαν και Θάτσερ δεν είναι απλά μια νοσταλγία του παρελθόντος. Είναι ένα μοντέλο που πρέπει να επανεξεταστεί σήμερα. Σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητα, οι αρχές της ατομικής ελευθερίας, της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της ελεύθερης αγοράς παραμένουν η μόνη αξιόπιστη πορεία προς τα εμπρός.
