Η πρόσφατη δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη ότι «δεν υπάρχει woke ατζέντα στην Ελλάδα, όπως στις ΗΠΑ» άνοιξε ξανά τη συζήτηση για το φαινόμενο του wokeism. Αν και η Ελλάδα παραμένει πιο συντηρητική σε αρκετά θέματα, το ερώτημα που τίθεται είναι: τι πραγματικά χαρακτηρίζει ένα θέμα ως «woke»; Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που το ξεχωρίζουν από άλλες κοινωνικές ή πολιτικές στάσεις; Για να κατανοήσουμε τι είναι και τι δεν είναι «woke», μπορούμε να εντοπίσουμε τρία βασικά χαρακτηριστικά που περιγράφουν αυτό το φαινόμενο.
1. Εμμονή με τις ταυτότητες και τις μειοψηφίες
Η ουσία της woke κουλτούρας είναι η υπερβολική εστίαση στις ταυτότητες - είτε πρόκειται για φύλο, φυλή, σεξουαλικό προσανατολισμό, ή άλλες κατηγορίες που χωρίζουν την κοινωνία σε μικρές ομάδες. Όπου το φαινόμενο αυτό είναι έντονο, βλέπουμε την «τυραννία των μειοψηφιών», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο πρωθυπουργός. Οποιαδήποτε κριτική σε μια μειονότητα ή η διαφωνία με το αφήγημά της, συχνά χαρακτηρίζεται αυτόματα ως “μισαλλοδοξία” ή “φασισμός”. Αυτό το χαρακτηριστικό διαχωρίζει το woke από τη φιλελεύθερη παράδοση (κλασική και μοντέρνα), η οποία επίσης προασπίζεται τα δικαιώματα των μειονοτήτων, αλλά το κάνει με γνώμονα την ισονομία και την ελευθερία έκφρασης, χωρίς να ποινικοποιεί τις αντίθετες απόψεις.
2. Αντικατάσταση της ατομικής ευθύνης με την κουλτούρα του θύματος
Μια woke ατζέντα χαρακτηρίζεται από την τάση να αποδίδει κάθε κοινωνικό ή προσωπικό πρόβλημα σε «συστημικές αδικίες» ή «προνομιούχες ομάδες». Η προσωπική ευθύνη υποβαθμίζεται, και οι κοινωνικές σχέσεις αντιμετωπίζονται ως παιχνίδι εξουσίας ανάμεσα σε θύτες και θύματα. Αν σας θυμίζει κάτι αυτή η προσέγγιση των πραγμάτων, αυτό δεν είναι άλλο από το μαρξιστικό δίπολο μεταξύ εργατών - καπιταλιστών σε μία πιο γενικευμένη μορφή καταπιεσμένου - καταπιεστή. Αυτή η θεώρηση περί ανθρωπίνων και κοινωνικών σχέσεων είναι εξαιρετικά προβληματική διότι ενθαρρύνει μια παθητική στάση απέναντι στις προκλήσεις, αντικαθιστώντας τη συλλογική προσπάθεια και την προσωπική πρωτοβουλία με συνεχείς απαιτήσεις για «διόρθωση αδικιών». Αντίθετα, μη-woke προσεγγίσεις ενθαρρύνουν την αυτοβελτίωση και την ενδυνάμωση, όχι μόνο την επίκληση εξωτερικών παραγόντων.
3. Προώθηση ιδεολογικής ομοιομορφίας μέσω λογοκρισίας και της κουλτούρας ακύρωσης (cancel culture)
Ένα τρίτο βασικό χαρακτηριστικό του wokeism είναι η καταστολή της ελευθερίας έκφρασης και η επιβολή ιδεολογικής ορθότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, τα πανεπιστήμια, τα μέσα ενημέρωσης, και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετατρέπονται σε εργαλεία για τη φίμωση «ενοχλητικών» φωνών.
Μάλιστα, επειδή η συγκεκριμένη φιλοσοφία βασίζεται στην υπόθεση ότι η ρητορική μίσους αποτελεί πράξη βίας, αιτιολογεί την καταστολή των «ενοχλητικών» απόψεων ακόμα και με βία ή οικονομική καταστροφή (πχ. Απόλυση από την εργασία λόγω παρεξηγήσιμων αναρτήσεων στα κοινωνικά δίκτυα). Η λογοκρισία και η «κουλτούρα της ακύρωσης» (cancel culture) που προωθείται από τη woke κουλτούρα, αντιβαίνει στις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας και του διαλόγου. Το δικαίωμα της διαφωνίας είναι η βάση της δημοκρατίας, και όταν αυτό θυσιάζεται στον βωμό της «ασφάλειας» και της πολιτικής ορθότητας, η κοινωνία μας αποδυναμώνεται.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη διαφορά, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η προάσπιση δικαιωμάτων ή η ευαισθησία σε κοινωνικά ζητήματα δεν είναι από μόνη της «woke». Η κατάργηση των θεσμικών διακρίσεων, η καταπολέμηση του ρατσισμού και του σεξισμού, και η δημιουργία μιας κοινωνίας που σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι αξίες που μοιράζονται πολλές φιλελεύθερες δημοκρατίες. Η διαφορά έγκειται στη μέθοδο. Αντί να στηρίζεται σε διάλογο, ατομική ευθύνη και ελευθερία, η woke κουλτούρα προσπαθεί να επιβάλει τη δική της ατζέντα μέσα από καταναγκαστικά μέσα, στιγματισμό, και πολώσεις.
Η Ελλάδα, όπως δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης, δεν αντιμετωπίζει ακόμα το πρόβλημα της «woke ατζέντας» όπως οι ΗΠΑ. Ωστόσο, η χώρα μας δεν είναι απομονωμένη από παγκόσμιες πολιτισμικές τάσεις. Οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις πρέπει να είναι σε εγρήγορση ώστε να μην υιοθετήσουν πρακτικές που προωθούν την πόλωση και τη φίμωση.
Το ελληνικό παράδειγμα δείχνει ότι μια κοινωνία μπορεί να εξελίσσεται και να προάγει τα δικαιώματα χωρίς να καταφεύγει σε ακραίες τακτικές που υπονομεύουν τις ίδιες τις ελευθερίες που υποτίθεται ότι υπερασπίζεται. Σε έναν κόσμο που μεταμορφώνεται, είναι καθήκον μας να υπερασπιζόμαστε τις φιλελεύθερες αξίες, την ατομική ελευθερία, και τη δημοκρατία, χωρίς να υποκύπτουμε στις σειρήνες του woke αυταρχισμού.
