Η Ευρώπη αποτελεί βασικό «σταυροδρόμι» για το Captagon, ένα φθηνό παράνομο ναρκωτικό δημοφιλές στη Μέση Ανατολή. Επίσης, το Captagon έγινε πρόσφατα ιδιαίτερα γνωστό ως το «χάπι των τζιχαντιστών».
To Captagon παρήχθη τη δεκαετία του 60' στη Γερμανία, ενώ κυκλοφόρησε με ένδειξη την αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ και της κατάθλιψης, αναφέρει στο Liberal, ο Καθηγητής Κλινικής Φαρμακολογίας κ. Γεώργιος Παπαζήσης. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες χρησιμοποιείται από τρομοκράτες και εξτρεμιστικές οργανώσεις.
Παράλληλα, ο Καθηγητής εξηγεί ότι οι συγκεκριμένες ψυχοδιεγερτικές ουσίες προκαλούν τέτοιες αλλαγές στον εγκέφαλο, όπου πρακτικά είναι αδύνατον κάποιος να απεξαρτηθεί.
Συνέντευξη στην Κέλλυ Σαουάχ - Μαραγκουδάκη
Κύριε Καθηγητά, ένα σκληρό ναρκωτικό, το Captagon (Fenethylline) είναι εξαιρετικά δημοφιλές στους τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους. Απέκτησε φήμη το 2015, όταν ανακαλύφθηκε ότι χρησιμοποιήθηκε από τον ISIS. Τι ναρκωτικό είναι;
Καταρχάς να ξεκαθαρίσουμε ότι ο όρος ψυχοδραστικές ή ακριβέστερα ψυχοδιεγερτικές ουσίες είναι φαρμακολογικά ορθότερος για τις ουσίες όπως το captagon, δεδομένου ότι είναι ουσίες διεγερτικές του κεντρικού νευρικού συστήματος και όχι κατασταλτικές όπως τα οπιοιεδή ναρκωτικά.
Το Captagon ήταν η εμπορική ονομασία ενός ψυχοδραστικού φαρμάκου που παρήχθη τη δεκαετία του 1960 από τη γερμανική εταιρεία Degussa Pharma Gruppe. Κυκλοφόρησε με ένδειξη την αντιμετώπιση της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής (ΔΕΠΥ), τη ναρκοληψία και με πιθανή αντικαταθλιπτική δράση. Κατασκευάστηκε ως εναλλακτική λύση στην αμφεταμίνη και τη μεθαμφεταμίνη που χρησιμοποιούσαν εκείνη την εποχή για τη θεραπεία των διαταραχών αυτών.
Χαρακτηριστική ήταν η εμφάνισή του, στρογγυλά, λευκά δισκία με ανάγλυφο ένα χαρακτηριστικό λογότυπο που περιλαμβάνει δύο μισοφέγγαρα. Η χαρακτηριστική αυτή εμφάνιση διατηρείται έως σήμερα ακόμα και στα πλαστά αντίγραφα του φαρμάκου.
Παραδείγματα παράνομων ταμπλετών - Captagon (Πηγή: European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA),2023)
Στην πρωτότυπή του μορφή το Captagon είναι ένα συνθετικό διεγερτικό τύπου αμφεταμίνης και περιέχει φαινετυλίνη, ένα συνθετικό φάρμακο της οικογένειας των φαιναιθυλαμινών, στην οποία ανήκει και η αμφεταμίνη. Η φαινετυλίνη συντίθεται από αμφεταμίνη και θεοφυλλίνη. Λόγω όμως των ισχυρών ψυχοδιεγερτικών και εξαρτησιογόνων δράσεων, τη δεκαετία του 1980 η κυβέρνηση των ΗΠΑ το ανακήρυξε ως ελεγχόμενη ουσία χωρίς αποδεκτή ιατρική χρήση και το 1986 οι περισσότερες χώρες διέκοψαν τη χρήση του Captagon. Το Διεθνές Συμβούλιο Ελέγχου Ναρκωτικών δήλωσε το 2011 ότι καμία χώρα δεν είχε παραγάγει φαινετυλίνη από το 2009. Πλαστά δισκία όμως με την ένδειξη Captagon άρχισαν να παρασκευάζονται, σύμφωνα με έκθεση του 2018 του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών, από τη δεκαετία του 1990 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000 σε παράνομα εργαστήρια σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, κυρίως στη Βουλγαρία και στη συνέχεια, μεταφερόταν λαθραία στην Αραβική Χερσόνησο.
Παράνομα εργαστήρια παραγωγής τους υπάρχουν πλέον και στον Λίβανο, ενώ με την κατάρρευση του Συριακού κράτους, διάφορες ένοπλες ομάδες, άρχισαν την κατασκευή δικών τους εργαστηρίων παραγωγής στην Συρία. Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα το 80% της παγκόσμιας παραγωγής Captagon παράγεται στη Συρία. Να σημειωθεί ότι ο τρόπος παρασκευής τους δεν είναι δύσκολος και τα υλικά παραγωγής τους είναι φθηνά και αυτό κάνει τη διαδικασία παραγωγής εύκολη διαμορφώνοντας μια παράνομη αγορά εξαιρετικά κερδοφόρα.
Αν και το φάρμακο είναι σχετικά άγνωστο εκτός της Μέσης Ανατολής, χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εκφράσει ανησυχίες σχετικά με την παραγωγή του στη Συρία. Τον Δεκέμβριο του 2022, οι ΗΠΑ εισήγαγαν τον ‘νόμο Captagon’, ο οποίος εξουσιοδοτεί τις αμερικανικές υπηρεσίες να στοχεύουν το παράνομο εμπόριο εν μέσω φόβων ότι η ουσία θα μπορούσε να εμφανιστεί στις ακτές των ΗΠΑ. Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη δεν είναι σημαντική καταναλωτική αγορά για το Captagon, ανησυχητικό είναι ωστόσο, με βάση την επίσημη έκθεση για το έτος 2023 του European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA), ότι υπάρχουν δεδομένα για την παραγωγή δισκίων captagon στην ΕΕ, κυρίως στην Ολλανδία, όπου μπορούν να παραχθούν μεγάλες ποσότητες κατόπιν ζήτησης.
Υπάρχουν και άλλα σαν αυτό; Θεωρείται το πιο σκληρό και επικίνδυνο ναρκωτικό;
Το "Captagon" που χρησιμοποιείται από τις τρομοκρατικές και εξτρεμιστικές οργανώσεις σήμερα απέχει πολύ από το Captagon της δεκαετίας του ογδόντα. Αντί για δύο μόνο βασικά συστατικά, η παράνομη παρασκευή πιθανότατα συνδυάζει πολλά άκρως εθιστικά διεγερτικά με σύνθετες δράσεις, όλα σε ένα καταστροφικό μικρό χάπι. Αυτό το Captagon της «νέας εποχής», όπως και κάθε καινούργια συνθετική χημική ουσία (όλες αυτές ονομάζονται Νέες Ψυχοδραστικές Ουσίες-NPS) είναι εξαιρετικά εθιστικές, και πιθανόν προκαλούν μη αναστρέψιμες αλλαγές στα κυκλώματα του εγκεφάλου που διέπουν τον έλεγχο και την κρίση των παρορμήσεων, αφαιρώντας την ικανότητα του ατόμου να συλλογίζεται ή να σκέφτεται λογικά. Συνεπώς, πίσω από την ονομασία ‘"Captagon" πλέον μπορεί να κρύβονται πολλές διαφορετικές μίξεις-κοκτέιλ εξαιρετικά επικίνδυνων ουσιών.
Από πότε χρονολογείται; Έχετε να μας επισημάνετε ανάλογες περιπτώσεις πολέμων, όπου το συγκεκριμένο ναρκωτικό χρησιμοποιήθηκε σε πολεμικές συγκρούσεις;
Η χρήση ψυχοδιεγερτικών ουσιών στους πολέμους χρονολογείται από δεκαετίες. Οι Ναζί «ενίσχυαν» τους στρατιώτες τους με Pervitin-μια πρώιμη μορφή μεθαμφεταμίνης, ενώ στους Αμερικανούς στρατιώτες στον πόλεμο του Βιετνάμ χορηγούνταν 20mg δεξτροαμφεταμίνης για 48 ώρες πολεμικής ετοιμότητας. Ο πόλεμος του Βιετνάμ άλλωστε χαρακτηρίζεται από τους ιστορικούς ως «αποφασιστικό σημείο τομής μεταξύ της φαρμακολογίας και της τεχνολογίας της βίας».
Η χρήση του Captagon είναι εκτεταμένη εδώ και χρόνια στους ισλαμιστές τρομοκράτες και τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους ενώ ίχνη της ουσίας βρέθηκαν στο αίμα του τρομοκράτη που σκότωσε 38 άτομα στην Τυνησία το 2015 αλλά και τους τρομοκράτες των επιθέσεων στο Παρίσι. Δραματική άνοδος έχει σημειωθεί και στη Συρία από την αρχή του εμφυλίου πολέμου.
Το μεγάλο πρόβλημα όμως είναι ότι σύμφωνα με τις αστυνομικές αρχές το Captagon είναι ένα από τα πιο δημοφιλή ψυχαγωγικά ναρκωτικά μεταξύ των εύπορων νέων στη Μέση Ανατολή.
O ισραηλινός στρατός ανέφερε ότι βρήκε τα συγκεκριμένα χάπια στις στολές των νεκρών τρομοκρατών της Χαμάς. Η Washington Post είχε αναφέρει ότι η συγκεκριμένη ουσία μετατρέπει τον χρήστη σε υπεράνθρωπο. Ισχύει; Tι ακριβώς προκαλεί;
Το Captagon είναι ένα διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος με αποτελέσματα παρόμοια με την αμφεταμίνη. Σε μικρές έως μέτριες δόσεις, προκαλεί αυξήσεις στον καρδιακό ρυθμό, τη θερμοκρασία του σώματος, την αναπνοή και την αρτηριακή πίεση. Τα παράγωγα της αμφεταμίνης διεγείροντας το κεντρικό νευρικό σύστημα, αυξάνουν την εγρήγορση, μειώνουν την ανάγκη για ύπνο, ενισχύουν τη συγκέντρωση και τη σωματική απόδοση και παρέχουν μια αίσθηση ευεξίας έως και ευφορίας βελτιώνοντας έτσι την αντοχή και καταπολεμώντας την εξάντληση των στρατιωτών. Βασικό χαρακτηριστικό επίσης για ψυχοδραστικές ουσίες τύπου Captagon είναι ότι προκαλούν ‘άρση των αναστολών’ αφαιρώντας έτσι το συναίσθημα από τους χρήστες ενώ ενδεχομένως τους κάνει να μην φοβούνται και τον δικό τους θάνατο.
Πώς επηρεάζει την ψυχολογία των χρηστών;
Μακροπρόθεσμα, η χρήση αμφεταμινοειδών έχει μια σειρά από παρενέργειες, συμπεριλαμβανομένων, της ανθεκτικής κατάθλιψης, της σοβαρής διαταραχής ύπνου, της ανορεξίας, σοβαρών ψυχωσικών εκδηλώσεων αλλά και τοξικότητας του καρδιαγγειακού συστήματος με συχνά επεισόδια αιφνιδίων καρδιακών θανάτων.
Πιστεύετε ότι υπάρχει η δυνατότητα πλήρους απεξάρτησης από μια τόσο βαριάς μορφή ναρκωτικών;
Όλες αυτές οι ουσίες είναι συνθετικές χημικές ψυχοδιεγερτικές ενώ η πρόσμειξη και με άλλες ψυχοτρόπες ουσίες οδηγεί σε ένα κοκτέιλ εξαιρετικά εθιστικό. Μάλιστα σε υψηλές δόσεις αυτές οι ουσίες γίνονται από μόνες του θανατηφόρες. Είναι τέτοιες οι αλλαγές στον εγκέφαλο που προκαλούν που αυτός που κάνει συστηματική χρήση αυτών των ουσιών είναι πρακτικά αδύνατο να απεξαρτηθεί.
* Ο Γεώργιος Παπαζήσης είναι Καθηγητής Κλινικής Φαρμακολογίας, Ψυχίατρος και Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Κλινικών Ερευνών στην Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
