Μετά από 11 μήνες πολέμου, η Δύση στηρίζει την Ουκρανία σταθερά και η Ρωσία φαίνεται να αποδυναμώνεται εσωτερικά, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή της. Για ποιο λόγο και οι δύο πλευρές επιθυμούν τη συνέχισή του, παρά τις τρομακτικές απώλειες; Πώς γίνεται ο «παγκόσμιος νότος» να εξακολουθεί να κοιτάει τη Ρωσία με συμπάθεια; Για αυτά τα θέματα και τις γεωπολιτικές προεκτάσεις αυτού του πολέμου συζητήσαμε με τον Alexander Cooley, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Barnard College του Πανεπιστημίου Κολούμπια.*
«Τα όπλα είναι το μέσο για την ειρήνη» είπε ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Τζενς Στόλτενμπεργκ, στο Νταβός. «Το τι θα συμβεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων εξαρτάται απόλυτα από τη δύναμη στο πεδίο μάχης. Και αν θέλουμε η Ουκρανία να επικρατήσει, τότε χρειάζεται τη στρατιωτική δύναμη».
Η Δύση από την αρχή στήριξε την Ουκρανία με κάθε τρόπο - με όπλα, με χρηματική ενίσχυση, με κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία και δείχνοντας αμέριστη αλληλεγγύη στους εκατομμύρια Ουκρανούς πρόσφυγες. Μέχρι τώρα, μόνο η Αμερική, έχει δέσμευση παροχής στρατιωτικής βοήθειας της τάξεως των 25,4 δις ευρώ και η Ευρώπη χρηματοδοτική συνεισφορά, περίπου 30 δις ευρώ. Τον τελευταίο καιρό η Ευρώπη ολοένα και αυξάνει την παροχή στρατιωτικού υλικού. Σύμφωνα με τον Alexander Cooley «Η ενότητα της Δύσης είναι η πρώτη γεωπολιτική προέκταση του πολέμου».
Γιατί καμία πλευρά δεν επιθυμεί την παύση του πολέμου
«Το πρόβλημα που έχουμε τώρα είναι» εξηγεί ο κ. Cooley, είναι ότι «καμία πλευρά δεν πρόκειται να πετύχει τους μαξιμαλιστικούς της στόχους. Απλά δεν μπορεί. Δεν έχει, στην πραγματικότητα, τη στρατιωτική ικανότητα να το κάνει. Οι Ρώσοι δεν έχουν τη στρατιωτική ικανότητα να καταλάβουν τη χώρα, να καταλάβουν το Κίεβο και να το κρατήσουν με βιώσιμο τρόπο, ακόμη και με αυτό το νέο κύμα στρατιωτικής κινητοποίησης και την πιθανότητα μιας εαρινής επίθεσης. Και οι Ουκρανοί δεν έχουν την ικανότητα να επιστρέψουν στα σύνορα πριν από το 2014. Κάποιοι πιστεύουν ότι αυτό θα μπορούσε να είναι εφικτό μακροπρόθεσμα. Αλλά όταν μιλάμε για να πάμε μέχρι τα ανατολικά στο Ντονμπάς ή να ανακαταλάβουμε την Κριμαία, αυτό είναι μια πολύ δύσκολη πρόταση.»
«Το ερώτημα είναι, λοιπόν, τι είδους διαδικασία; Τι είδους αποτέλεσμα; Δυστυχώς, νομίζω ότι και οι δύο πλευρές αισθάνονται ότι υπάρχουν περισσότερα να κερδηθούν στο πεδίο της μάχης. Και νομίζω ότι οι Ουκρανοί, όχι αδικαιολόγητα, αισθάνονται ότι η ρωσική θέση είναι αδιανόητη, ότι τη στιγμή που θα υπάρξει κατάπαυση του πυρός οι στόχοι του Πούτιν δεν θα έχουν αλλάξει. Και φυσικά, νομίζω, ότι οι Ρώσοι αισθάνονται ότι ο χρόνος είναι με το μέρος τους, ότι η Δύση θα κουραστεί από αυτό… Έτσι, αισθάνονται ότι όσο περισσότερο διαρκεί αυτό το θέμα ακόμη και μετά το 2023, τόσο θα έχουν πλεονέκτημα σε κάθε είδους αδιέξοδο.»
Πώς έχει επηρεαστεί η Ρωσία στο εσωτερικό της
Έχει αποδυναμωθεί ο Πούτιν; Βλέπουμε μία διάσπαση της χώρας; Οικονομικά η χώρα ακόμη στέκεται, αλλά όπως εξήγησε ο κ. Cooley οι κυρώσεις δεν είχαν μεν τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, αλλά έχει αρχίσει να φαίνεται το τίμημα σε κάποιους τομείς, όπως για παράδειγμα στον τομέα της αεροπορίας, όπου αναγκάζονται να κανιβαλίζουν άλλα αεροπλάνα για να αντικαταστήσουν εξαρτήματα αεροπλάνων. Επίσης, παρατήρησε ότι υπάρχουν διαμάχες μέσα στον στρατό με την ομάδα Wagner, καθώς και με τις ομάδες εσωτερικής ασφάλειας.
Τι συμβαίνει πραγματικά εντός της Ρωσίας είναι δύσκολο να γνωρίζουμε διότι «ο χώρος της πληροφόρησης στη Ρωσία έχει πραγματικά εξαντληθεί» σημειώνει ο κ. Cooley. Στα μέσα μαζικής ενημέρωσης υπάρχει 100% κρατικός έλεγχος. Είναι δύσκολο να βασιστούμε στις εσωτερικές δημοσκοπήσεις αλλά «ως επί το πλείστον, οι Ρώσοι ακολουθούν τη γραμμή του Κρεμλίνου ότι αυτό ήταν αναπόφευκτο, ότι πρόκειται για μια αντιπαράθεση, όχι μόνο με την Ουκρανία, αλλά κυρίως με την ίδια τη Δύση, ότι αυτό ερχόταν από καιρό και ότι η αναμέτρηση έπρεπε να συμβεί» συμπληρώνει ο καθηγητής.
Ενδεικτικά, για να κατανοήσει κανείς πώς παρουσιάζεται διαστρεβλωμένη η πραγματικότητα, στις 18 Ιανουαρίου, η εκπρόσωπος τους Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Μαρία Βλαντιμίροβα, δήλωσε στην κρατική τηλεόραση «η Ρωσοφοβία πηγάζει από τις βαθμίδες του ΝΑΤΟ».
Ο παγκόσμιος «νότος» εξακολουθεί να δείχνει συμπάθεια απέναντι στη Ρωσία
Αυτό όμως που έχει ενδιαφέρον είναι ότι στη συνέχεια της απάντησής της, η κα. Βλαντιμίροβα, απευθυνόμενη πλέον όχι εσωτερικά, αλλά στις «υπόλοιπες χώρες και περιοχές του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ασίας, την ευρύτερη Μέση Ανατολή, την Αφρική και την Λατινική Αμερική» είπε ότι «η Ρωσία σύντομα θα γίνει το κέντρο του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Τέτοιου τύπου δηλώσεις δείχνουν την προσπάθεια του Κρεμλίνου να προωθήσει τη δική του εκδοχή στον έξω κόσμο, και ειδικά στις μη δυτικού προσανατολισμού χώρες.
Σε αντιδιαστολή με την υποστήριξη της Δύσης στην Ουκρανία, ο κ. Cooley εξηγεί ότι η 2η γεωπολιτική διάσταση του πολέμου είναι ότι «πολλές χώρες του λεγόμενου Παγκόσμιου Νότου δεν είναι τόσο εξοργισμένες. Ίσως να μην υποστηρίζουν ευθέως τη Ρωσία, αλλά τρέφουν συμπάθεια απέναντί της. Γιατί συμβαίνει αυτό; Χώρες όπως η Ινδία θέλουν να είναι μια γεωπολιτική αντιστάθμιση, δεν θέλουν να παρέμβουν και να πάρουν θέση και λένε ανοιχτά ότι έχουν οικονομικά συμφέροντα, ότι πρέπει να εισάγουν πετρέλαιο αξίας άνω των 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων κάθε χρόνο. Η ηγεσία της Κίνας είναι στην πραγματικότητα πολύ συμπαθής σε αυτή την αντιδυτική ώθηση. Ταυτόχρονα, είναι επιφυλακτικοί απέναντι στις ίδιες τις κυρώσεις. Αλλά, νομίζω, ότι δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο κινεζικός χώρος πληροφοριών υποστηρίζει την ρωσική άποψη. Άλλες χώρες, όπως η Νότια Αφρική, υποστηρίζουν σε μεγάλο βαθμό αυτή τη γραμμή ότι η Ρωσία είναι υπέρμαχος του αντιιμπεριαλισμού».
Αποδυνάμωση της ρωσικής επιρροής στο μετασοβιετικό χώρο
Η τρίτη γεωπολιτική διάσταση του πολέμου είναι «ίσως ειρωνικά, μια πραγματική αποδυνάμωση της ρωσικής επιρροής στον μετασοβιετικό χώρο. Πριν από την εισβολή η Ρωσία θεωρούσε τον εαυτό της ως μεγάλη δύναμη, ότι διαχειριζόταν ένα σύστημα οικονομικών σχέσεων και σχέσεων ασφαλείας στον πρώην σοβιετικό χώρο, όπως στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, τη Λευκορωσία και αλλού. Τώρα βλέπουμε κάποια αμφισβήτηση, αποδυνάμωση και αστάθεια αυτού του συστήματος. Το βλέπουμε με το Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου οι Αρμένιοι είναι πολύ αναστατωμένοι που οι Ρώσοι δεν τους έχουν υποστηρίξει σε αυτή την ανανεωμένη σύγκρουση με το Αζερμπαϊτζάν, παρόλο που υποτίθεται ότι είναι εταίροι στη συνθήκη. Και είδαμε στην Κεντρική Ασία μεταξύ του Κιργιστάν και του Τατζικιστάν όπου υπάρχουν αναζωπυρώσεις μεταξύ δύο χωρών που υποτίθεται ότι είναι επίσης σύμμαχοι της Ρωσίας, καθώς και ανησυχία για το μέλλον της Μολδαβίας, για το μέλλον της Λευκορωσίας.»
«Πλέον υπάρχει σε μια αίσθηση ότι η Ρωσία δεν ελέγχει τα πρώην σύνορά της με τον τρόπο που συνήθιζε. Νομίζω ότι όλες οι χώρες έχουν κολλήσει τώρα σε αυτή τη σχεδόν αδύνατη θέση, όπου από τη μία πλευρά, φοβούνται τι θα μπορούσε να κάνει ενεργά στη χώρα τους μια αναθεωρητική Ρωσία, αλλά από την άλλη πλευρά, είναι επίσης πολύ επιφυλακτικές απέναντι στις δυτικές κυρώσεις, έχουν οικονομικούς δεσμούς και δεν θέλουν να εμπλακούν. Έτσι, η παγκόσμια τάξη πραγμάτων, νομίζω, αναδιαμορφώνεται.»
Τέλος, ο κ. Cooley σημείωσε ότι η Ρωσία, πριν από τον πόλεμο, ήταν στην πραγματικότητα αρκετά επιτυχής σε πολλούς από τους στόχους της. Μπορεί να μην ήταν οικονομικά ισχυρή όπως η Κίνα, αλλά ασκούσε επιρροή σε μέρη της Αφρικής, σε μέρη της Λατινικής Αμερικής και μπορούσε και ενθάρρυνε τις διασπάσεις στο εσωτερικό της ίδιας της Δύσης υποστηρίζοντας αντισυστημικά ή αντιευρωατλαντικά κόμματα, είτε στα αριστερά είτε στα δεξιά. Με την έναρξη του πολέμου είδαμε ότι ακόμη και φιλορωσικά κόμματα, όπως αυτό της Μαρί Λεπέν, να απομακρύνονται από τον Πούτιν.
Συνεπώς καταλήγει ότι «τώρα η Ρωσία μπορεί να είναι ο πρωταθλητής του μεταδυτικού κόσμου, αλλά με τη μειωμένη στρατιωτική της δύναμη και τη μειωμένη περιφερειακή της επιρροή, στην πραγματικότητα θα έχει ίσως λιγότερη επιρροή σε όποιον κόσμο και αν έρθει μετά από αυτό που είχε πριν ως η κύρια αναθεωρητική δύναμη της αντιπολίτευσης στη Δύση. Έτσι, η παγκόσμια τάξη πραγμάτων, αναδιαμορφώνεται.».
*Ο καθηγητής Alexander Cooley (στην παραπάνω φωτογραφία © Μαριλίζα Αναστασοπούλου) παραχώρησε αναλυτική συνέντευξη στο podcast Ti Kosmos. Το συγκεκριμένο podcast είναι στο πλαίσιο συνεργασίας του Ti Kosmos με το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ) και τη συζήτηση συντονίζουν η εκτελεστική διευθύντρια του ΙΔΙΣ, κα. Ινώ Αφεντούλη, μαζί με τη δημοσιογράφο Μαριλίζα Αναστασοπούλου.
