«Δεν νομίζω ότι τα social media επηρεάζουν ουσιαστικά την πολιτική επιλογή των νέων», αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ, Στέλιος Παπαθανασόπουλος, αντικρούοντας την διάχυτη πεποίθηση ότι αυτά είναι σε θέση να καθορίζουν πολιτικές τάσεις και εκλογικά αποτελέσματα.
Μάλιστα σχολιάζει ότι η επιρροή στους νέους δεν προέρχεται από αυτούς που φωνάζουν, παρόλο που είναι αυτοί που ακούγονται περισσότερο, υπογραμμίζοντας στην ουσία την διαφορά μεταξύ φωνής και πειθούς.
Παράλληλα, εκτιμά ότι το κοινό, δεδομένης της καθημερινής του επαφής με τα social media, βρίσκεται πλέον σε θέση να αναγνωρίσει τα troll accounts, γεγονός που καθιστά αμφίβολο το εάν και κατά πόσο μπορούν να ασκήσουν «ουσιαστική ή μεγάλης έκτασης επιρροή».
Ερωτηθείς για τον τρόπο με τον οποίο η άνοδος των ψηφιακών τεχνολογιών επηρεάζει την πολιτική δραστηριοποίηση των νέων, υπογραμμίζει ότι «η πλήρης ελευθερία ως προς το τι κάνουμε ή ως προς το ποιες απόψεις διατυπώνουμε, την οποία προσφέρει η Ελλάδα, έχει μεγαλύτερη σημασία συγκριτικά με το πώς καταναλώνουμε τα μέσα επικοινωνίας ή το πώς αυτά μεταλλάσσουν την κοινωνική και πολιτική μας δραστηριοποίηση».
Συνέντευξη στον Δημήτρη Σακκά
Πόσο ο «θόρυβος» στα social media γύρω από σημαντικά γεγονότα επηρεάζει ή καθορίζει την ψήφο των νέων. Πόσο ισχυρή είναι η επιρροή των social media ως προς τις πολιτικές επιλογές τους;
Κάθε ντόρος που προκαλείται γύρω από ένα θέμα, ο οποίος στην ουσία αποτελεί στοιχείο του θορύβου, επηρεάζει λιγότερο ή περισσότερο όλους μας, όχι μόνο τους νέους, γιατί όλοι μας θέλουμε να μάθουμε ποιοι είναι οι πραγματικοί λόγοι που έχουν οδηγήσει στο να αναδυθεί στη δημόσια σφαίρα ένας τέτοιος ντόρος καθώς και το τι κρύβεται πίσω από αυτόν. Σε κάθε πολιτικό σκάνδαλο για παράδειγμα, όλες οι κατηγορίες του κοινού, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, επιδιώκουν να μάθουν τι κρύβεται τελικά πίσω από τον ντόρο που προκαλεί το ντόμινο εξελίξεων από το οποίο συνήθως συνοδεύεται ένα πολιτικό σκάνδαλο.
Επειδή πλέον ζούμε στην εποχή της πλατφορμοποίησης της επικοινωνίας ο μεγάλος ντόρος είναι φυσικό να εκτυλίσσεται εντός του περιβάλλοντος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία στρέφονται κυρίως οι νεότερες γενιές για να συζητήσουν τα τεκταινόμενα ή έστω αυτά τα θέματα που τους ενδιαφέρουν περισσότερο. Αυτή η συζήτηση παλιότερα, και συγκεκριμένα στην εποχή του αναλογικού κόσμου, εκτυλισσόταν μεταξύ των ατόμων σε φυσικούς χώρους, αλλά σήμερα είναι εύλογη η μεταφορά της συζήτησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα οποία συγκροτούν ένα εντυπωσιακό πεδίο συμμετοχικής διαμόρφωσης της σύγχρονης κουλτούρας της επικοινωνίας.
Αν εξαιρέσουμε τη λεγόμενη σπειροειδή γραμμή της σιωπής, δεν νομίζω ότι τα social media επηρεάζουν ουσιαστικά την πολιτική επιλογή των νέων. Συνήθως ακούγονται αυτοί που φωνάζουν περισσότερο παρά αυτοί που έχουν χαμηλό προφίλ, αλλά τελικά η επιρροή που ασκείται στους νέους δεν προέρχεται πάντα από αυτούς που φωνάζουν.
Ποιος ο ρόλος των troll accounts στην διαμόρφωση της διαδικτυακής κοινής γνώμης; Βοηθούν τα κομματικά επιτελεία ή μπορούν λόγω υπερβολών να φέρουν αντίθετα αποτελέσματα στη δημόσια εικόνα τους;
Τα troll accounts έχουν δημιουργηθεί σε μια προσπάθεια να επηρεαστεί η διαδικτυακή κοινή γνώμη, όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για το κοινό των social media τα troll accounts δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο, είναι αναπόσπαστο μέρος ενός ψηφιακού κόσμου όπου όλες οι φωνές έχουν χώρο για να ακουστούν. Το κοινό των social media πέραν του ότι είναι ιδιαίτερο ενεργό, είναι πλέον και τόσο εκπαιδευμένο σε αυτή τη νέα κουλτούρα επικοινωνίας που συνεπώς είναι αμφίβολο το εάν και κατά πόσο τα troll accounts μπορούν να ασκήσουν ουσιαστική ή μεγάλης έκτασης επιρροή.
Τα κομματικά επιτελεία νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα, αλλά στην ουσία βρίσκονται σε «γυάλινους πύργους» καθώς δεν έχουν πραγματική επαφή με την πραγματικότητα. Καλό είναι να βγουν στο δρόμο, να αντικρίσουν τα πραγματικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο καθημερινός πολίτης και μετά να προσπαθήσουν να διατυπώσουν προτάσεις (στον ψηφιακό ή αναλογικό κόσμο), μέσω των οποίων ενδεχομένως να μπορέσουν να ασκήσουν επιρροή.
Θεωρείτε πως το κοινωνικό αποτύπωμα που δίνεται στα social media είναι επί της ουσίας ταυτόσημο με το αντίστοιχο του πραγματικού – αναλογικού κόσμου;
Στα social media είναι πολύ εύκολο να φωνάζεις και να κριτικάρεις τους πάντες και μάλιστα όταν βρίσκεσαι σε κατάσταση ανωνυμίας η άσκηση κριτικής είναι ακόμα ευκολότερη υπόθεση. Αν το σκεφτούμε προσεκτικότερα η διάκριση πλέον αναλογικού και ψηφιακού κόσμου δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία. Στον αναλογικό κόσμο η «φαντασιακή πλατεία» είναι η τηλεόραση, η οποία, λόγω της ισχυρής ακόμα δυναμικής που φέρει ως μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, για κάποιες μερίδες του κοινού -μεγαλύτερης κυρίως ηλικίας- εξακολουθεί να αποτελεί το πεδίο των κοινών αναφορών.
Στον ψηφιακό κόσμο η αντίστοιχη «φαντασιακή πλατεία» είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου εκεί η δυνατότητα διαδραστικής έκφρασης απόψεων από τον οποιοδήποτε για οποιοδήποτε θέμα έχει διαμορφώσει έναν πλουραλισμό με αρκετά τρωτά σημεία. Στην ουσία, ωστόσο, το κοινωνικό αποτύπωμα του αναλογικού και ψηφιακού κόσμου είναι αλληλοσυμπληρούμενο καθώς το ένα δανείζεται στοιχεία από το άλλο για να αναπτυχθεί τελικά ένας κοινωνικός διάλογος που στο παρελθόν ήταν αδιανόητος.
Εκτιμάτε πως στην Ελλάδα οι πολιτικοί αξιοποιούν επαρκώς τις δυνατότητες των social media ή δίνουν περισσότερο χώρο στην πόλωση που δημιουργείται σε αυτά;
Οι πολιτικοί είναι οι καλύτεροι μαθητές των νέων τεχνολογιών, τις οποίες εφαρμόζουν με υποδειγματικό τρόπο σε κάθε εποχή. Από μόνα τους τα social media λόγω της μικρής αγοράς που διαθέτει η Ελλάδα συμβάλλουν στην πόλωση, μέσω της οποίας οι πολιτικοί επιδιώκουν να κερδίσουν ένα μέρος της προσοχής του κοινού σε μια εποχή, ωστόσο, στην οποία κυριαρχεί η οικονομία της προσοχής.
Πρόσφατα είχατε συγγράψει ένα βιβλίο με τίτλο «Ανάμεσα σε Τέσσερις Οθόνες». Οι νέοι ζουν πράγματι σε έναν Ψηφιακό Κόσμο περικυκλωμένο από τέσσερις οθόνες. Πώς αυτό μεταλλάσσει την κοινωνική και πολιτική τους δραστηριοποίηση;
Σήμερα βιώνουμε μια πολύ διαφορετική κοινωνική και πολιτική δραστηριοποίηση σε σχέση με το παρελθόν. Τα πάντα μεσοποιούνται και αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι ότι οι απόψεις όλων μας προσεγγίζουν ένα κοινό που είναι πραγματικά κατακερματισμένο. Κάθε νέα τεχνολογία όταν έχει ευρεία κοινωνική χρήση επακόλουθα επηρεάζει την κοινωνική συμπεριφορά.
Για αυτό και σήμερα, που βιώνουμε μια εποχή ανεπανάληπτης ανόδου των ψηφιακών τεχνολογιών και κυριαρχίας των τάσεων πλατφορμοποίησης της επικοινωνίας, έχουμε συνηθίσει περισσότερο να βλέπουμε, λιγότερο να γράφουμε και ακόμα λιγότερο να προσέχουμε. Αυτό είναι εύλογο να αντανακλάται στην κοινωνική και πολιτική μας δραστηριοποίηση.
Το βέβαιο είναι ότι δεν έχουμε τόσες παρωπίδες όσες είχαμε στο παρελθόν. Όσο κι αν κατηγορούμε την Ελλάδα για ελλείψεις, ολιγωρίες και αναχρονισμούς που αφορούν ακόμα και στο επικοινωνιακό πεδίο, υπάρχει πλήρης ελευθερία ως προς το τι κάνουμε ή ως προς το ποιες απόψεις διατυπώνουμε. Αυτή η ελευθερία τελικά, που είναι διαθέσιμη σε όλους, πολύ περισσότερο στους νέους, έχει μεγαλύτερη σημασία συγκριτικά με το πώς καταναλώνουμε τα μέσα επικοινωνίας ή το πώς αυτά μεταλλάσσουν την κοινωνική και πολιτική μας δραστηριοποίηση.
*Ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος είναι Καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
