Το βρώμικο παιχνίδι των fake news, με σκοπό τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης, που προωθούν οι ψεύτικοι λογαριασμοί (bots) διά των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αναλύει το μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας, Αθανάσιος Μποζίνης σε συνέντευξή του στο Liberal.
Ο Επίκουρος Καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας, Νέων Τεχνολογιών και Βιοασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας εξηγεί γιατί τα bots συνιστούν υβριδική απειλή, τι μας διδάσκουν οι πρόσφατες κυβερνοεπιθέσεις σε Ρουμανία και Ισπανία και πώς μπορούν οι πολίτες να προστατευθούν από τη διαδικτυακή προπαγάνδα.
Συνέντευξη στον Χρήστο Θ. Παναγόπουλο
Κύριε Μποζίνη, τι είναι τα bots και ποιος ο ρόλος τους στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης και τη διασπορά ψευδών ειδήσεων;
Τα bots ή τα cyberbots, όπως τα λένε ή τα www.bots, είναι software, δηλαδή λογισμικό. Είναι προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή, τα οποία στην ουσία συνδέονται με λογαριασμούς. Τα bots έχουν ως βασικό σκοπό τη διάχυση πληροφοριών ή τη χρησιμοποίησή τους για κτήση πληροφοριών. Πολλά bots, πολλά προγράμματα χρησιμοποιούνται έτσι ώστε να γίνονται επιθέσεις με denial of services (DDoS attacks), έτσι ώστε να «πέσει» μια ιστοσελίδα ή να χρησιμοποιούνται κάποια προγράμματα bots ώστε να βρίσκουν πληροφορίες για τη χρήση των spam e-mails. Να βρίσκουν, δηλαδή, e-mails στα οποία μετά προωθούνται spam. Άρα στην ουσία είναι προγράμματα υπολογιστών.
Τώρα, πώς χρησιμοποιούνται για τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης; Όταν τα bots με την κακή τους χρήση - γιατί υπάρχει και καλή χρήση ώστε να διευκολύνουν την πρόσβαση σε κάποιες πληροφορίες- αποτελούν μέρος της παραπληροφόρησης άρα δηλαδή, στην ουσία, των fake news, άρα υπάγονται στην κατηγορία των υβριδικών απειλών. Και με βάση την κουβέντα που έκανε ο πρωθυπουργός στη Βουλή και η οποία θα δημοσιοποιηθεί με κάποια στοιχεία τις επόμενες ημέρες, όπως είπε, υπάρχουν κάποια bots, κάποιοι λογαριασμοί στα social media, επί της ουσίας οι οποίοι ήταν από το εξωτερικό και ενεργοποιήθηκαν ένα με ενάμιση περίπου μήνα πριν από την 28η Φεβρουαρίου. Πριν, δηλαδή, τις γενικές συγκεντρώσεις και τα συλλαλητήρια για το δυστύχημα των Τεμπών.
Από εκεί και πέρα αυτό που λέμε είναι πως οτιδήποτε ψηφιακό είναι και παγκόσμιο, άρα στην ουσία οι λογαριασμοί χρηστών στα social media, οποιοδήποτε και αν είναι αυτό, είτε το Facebook, είτε το TikTok είτε Instagram δεν χρειάζεται να είναι εντός Ελλάδος αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο, κάπου αλλού. Άρα μπορεί κάποιος να ελέγχει λογαριασμούς, ψεύτικους (fake) λογαριασμούς οι οποίοι δεν αντιστοιχούν σε πρόσωπο αλλά είναι απλώς ένα πρόγραμμα, το οποίο έχει σκοπό να αναμεταδίδει, να μεταφέρει κάποιες πληροφορίες οι οποίες μπορεί να είναι σωστές, ή να είναι απολύτως λανθασμένες. Στην προκειμένη περίπτωση υπήρξε μια συγκεκριμένη κυβερνοπροπαγάνδα, προκειμένου να ενισχυθούν κάποιες θεωρίες συνωμοσίας έναντι των γενικών, μαζικών διαδηλώσεων που έλαβαν χώρα αναφορικά με την τραγωδία στα Τέμπη.
Με βάση αυτά τα οποία είπε ο Κυριάκος Μητσοτάκης από το βήμα της Βουλής, το συμπέρασμα είναι ότι έχουν ενεργοποιηθεί κάποιοι ψεύτικοι λογαριασμοί, όπως ανακοινώθηκε και από την Ελληνική Αστυνομία, και στο πλαίσιο του ηλεκτρονικού εγκλήματος αναπαρήγαγαν κάποιες πληροφορίες. Αυτές είναι οι πληροφορίες, για τις οποίες οι Αρχές θα μπουν στη διαδικασία να δουν τι και ποιος κρύβεται από πίσω απ' αυτές. Βασικός σκοπός αυτών και γενικότερα των cyberbots, των fake λογαριασμών, είναι να υπάρχει αυτό το οποίο ονομάζουμε «χειραγώγηση της κοινής γνώμης».
Πώς γίνεται αυτό; Χειραγώγηση της κοινής γνώμης γίνεται με την ευρεία διάδοση πληροφοριών, οι οποίες στην ουσία είναι fake news και έχει ως σκοπό να δημιουργήσει ένα διαφορετικό κλίμα από αυτό το οποίο υπάρχει στην πραγματικότητα. Γι' αυτό και μιλάμε για διαστρέβλωση της πραγματικότητας γι' αυτό και γίνεται λόγος για fake news. Ας μην ξεχνάμε ότι ο καθένας από μας είναι χρήστης των social media: μπορούμε να έχουμε και ένα και δύο και τρία τέτοια μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Instagram, TikTok κλπ.) και από εκεί και πέρα δημιουργούνται αυτοί οι λογαριασμοί προκειμένου να μπορούν να προωθούν, να αναπαράγουν ή να αυτοπροωθούν κάποιες πληροφορίες, οι οποίες δίνουν τη δυνατότητα στο να δημιουργούν διαφορετικό κλίμα από την πραγματικότητα. Με απλά λόγια, να τη διαστρεβλώνουν.
Πρόσφατα, ωστόσο, υπήρξαν αναφορές και για πολλαπλά τέτοια περιστατικά επιθέσεων και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Τι μας διδάσκουν αυτά τα παραδείγματα, με γνώμονα και την ανακοίνωση που εξέδωσε η Ελληνική Αστυνομία;
Πράγματι, κύριε Παναγόπουλε, το Νοέμβριο του 2024 υπήρξαν αναφορές στη Ρουμανία, βάσει των οποίων η Ρωσία είχε κατηγορηθεί για τη διασπορά ψευδών ειδήσεων μέσω bots, με σκοπό τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Αναφέρθηκε την Τετάρτη και ο πρωθυπουργός από το βήμα της Βουλής στο παράδειγμα της Ισπανίας, η οποία βρέθηκε αντιμέτωπη με τα fake news από bots για μια φυσική καταστροφή. Πρέπει να σας πω, όμως, σε αυτό το σημείο ότι τα παραδείγματα αυτά δεν είναι μοναδικά. Και σίγουρα δεν είναι ούτε τα πρώτα αλλά ούτε και τα τελευταία που θα δούμε σε ό,τι αφορά τους fake λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Θα ήθελα να σας υπενθυμίσω και το γεγονός ότι και κατά το πρόσφατο παρελθόν υπήρξε κι ένας πληροφοριακός πόλεμος στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τι συνέβη; Στην ουσία είχαμε μεταφορά πληροφορίας με ένα συγκεκριμένο σκοπό: Να υπάρξει απόλυτη στήριξη της υποψηφιότητας του Ντόναλντ Τραμπ στην πρώτη προεδρική κούρσα του εναντίον της Χίλαρι Κλίντον τόσο από τη Ρωσία όσο και από άλλα κράτη. Και αυτό, γιατί ο Τραμπ καθ' όλη τη διάρκεια της τότε προεκλογικής του κούρσας δεν είχε στοχεύσει τη Ρωσία, αλλά μόνο την Κίνα.
Οπότε, καταλαβαίνετε ότι, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης της πληροφορίας, είναι πάρα πολύ εύκολο να δημιουργηθούν αυτά τα bots, οι fake λογαριασμοί προκειμένου να μπορούν πάρα πολύ γρήγορα, πάρα πολύ εύκολα και προπάντων χωρίς να υπάρχει καμία συνοριακή περιθωριοποίηση ή οποιοσδήποτε συνοριακός περιορισμός να μπορεί να δημιουργηθεί και να διοχετευθεί σε παγκόσμιο επίπεδο κάποια πληροφορία, η οποία ενδέχεται να εξυπηρετεί κάποια κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά, στρατηγικά, στρατιωτικά συμφέροντα και τοποθετήσεις.
Αυτό που είναι την ουσία το δικό μου το συμπέρασμα - και δεν προέρχεται ούτε από την ομιλία του πρωθυπουργού ούτε και από την προχθεσινή ανακοίνωση της Αστυνομίας - είναι ότι σε ένα διαδικτυωμένο πλανήτη των 5,5 - 6 δισ. κατοίκων, όπου έχει πρόσβαση ο καθένας στο Διαδίκτυο από οποιαδήποτε συσκευή, iPad ή κινητό, πλέον με 5G και έρχεται και το 6G τα τελευταία χρόνια, νομίζω ότι η πληροφορία είναι πολύ εύκολο και να δημιουργηθεί και να διοχετευθεί αλλά και να προωθηθεί.
Συνεπώς, ο επηρεασμός μιας εθνικής κοινής γνώμης, μιας ευρωπαϊκής γνώμης ή μιας παγκόσμιας γνώμης είναι πάρα πολύ εύκολο να επιχειρηθεί, ασχέτως των αποτελεσμάτων. Και θα δείτε ότι και τις επόμενες ημέρες, όσο κρατάνε οι συνομιλίες της Ουκρανίας με τους Ευρωπαίους εταίρους και τις ΗΠΑ για το θέμα της υπογραφής για τα πολύτιμα ορυκτά αλλά και για το θέμα της ειρήνευσης στον πόλεμο Ουκρανίας - Ρωσίας, θα υπάρχουν και άλλες πιθανότητες δημιουργίας κοινών στόχων εκατέρωθεν των πλευρών που είναι εμπλεκόμενες στο θέμα και έχουν συμφέροντα από μια πιθανή επίτευξη ειρήνης ή ακόμη και το αντίθετο.
Από όσα μας αναφέρατε πρωτύτερα, κράτησα αυτό που είπατε για την ένταξη των bots στο πλαίσιο μιας σειράς υβριδικών απειλών. Με βάση την ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ. για τη δράση των bots λίγο πριν από τα συλλαλητήρια για τα Τέμπη, εκτιμάτε πως η χώρα μας κινδυνεύει από τέτοιου είδους απειλές;
Η Ελλάδα ήταν πάντοτε στόχος υβριδικών απειλών, δεδομένης της γεωγραφικής θέσης της, ως ο ακρογωνιαίος λίθος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από εκεί και πέρα δεν είναι η πρώτη φορά που η Ελλάδα ως χώρα αντιμετωπίζει θέματα υβριδικών απειλών από fake news ή Κυβερνοπροπαγάνδα, όπως χρησιμοποιώ εγώ αυτό τον όρο. Έχει δημιουργηθεί και στο παρελθόν για τα θέματα συζητήσεων, π.χ. για τα Σκόπια και τη Συνθήκη των Πρεσπών. Και τότε είχαμε μεγάλες πληροφοριακές επιθέσεις, (informational and psychological warfare) αλλά και ψυχολογικό πόλεμο. Γιατί, στην ουσία τα bots, τι προσπαθούν να κάνουν; Διάχυση fake πληροφορίας προκειμένου να επηρεαστεί η κοινή γνώμη μέσω ψυχολογικού πολέμου.
Άρα ο σκοπός είναι να επηρεαστεί το θυμικό των πολιτών...
Έτσι ακριβώς, κύριε Παναγόπουλε. Άλλωστε η Ελλάδα έχει καταστεί στόχος τόσο από πλευράς της Τουρκίας σε θέματα πληροφοριακού πολέμου και fake news, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε λάθος συμπεράσματα. Και εδώ, ξέρετε τι μπορεί να συμβεί; Τα fake news οδηγούν σε λάθος συμπεράσματα από λάθος πληροφορίες. Εν συνεχεία, τα λάθος συμπεράσματα οδηγούν σε λάθος διαχείριση κρίσεων και έχουμε συνήθως λανθασμένες αντιδράσεις σε θέματα τα οποία θα ήταν πολύ καλύτερα αν υπήρχε σωστή πληροφορία. Είναι μια αλυσίδα.
Συνεπώς, η διαχείριση κρίσεων και η πιθανότητα της αποτροπής καταστροφών επιτυγχάνεται με τη σωστή χρήση της πληροφορίας.
Άρα γι' αυτό και ο πρωθυπουργός το τόνισε πάρα πολλές φορές, το επισήμανε και η Αστυνομία στην ανακοίνωση που έκανε: Μην πιστεύετε - και εγώ το λέω πάντοτε ως καθηγητής Κυβερνοπολιτικής - οτιδήποτε διαβάζετε, αν δεν ελέγξετε πρωτίστως από πολλές πηγές ότι η πληροφορία αυτή είναι σωστή και έχει επαληθευθεί επαρκώς.
Σε παγκόσμιο επίπεδο οι πληροφορίες δημιουργούνται πάρα πολύ εύκολα, χωρίς κόστος, και διακινούνται πάρα πολύ γρήγορα λόγω της ψηφιακής παγκοσμιοποίησης.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, κατά την ομιλία του στη Βουλή, ξεκαθάρισε ότι πλέον πρέπει να βγουν όλες οι μάσκες σε ό,τι αφορά το Διαδίκτυο και να προστατευθεί με κάθε τρόπο ο δημόσιος διάλογος. Θα ήθελα το σχόλιό σας επ’ αυτού ως μέλους του Επιστημονικού Συμβουλίου Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών...
Νομίζω ότι ήταν πολύ σωστή η τοποθέτηση πρωθυπουργού. Και είναι σωστή, γιατί η σημερινή Δημοκρατία έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την ψηφιακή δημόσια σφαίρα. Ωστόσο, το εγχείρημα του να πέσουν οι μάσκες είναι δύσκολο, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά γενικότερα για όλες τις χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων και των ΗΠΑ, οι οποίες δημιούργησαν το Internet.
Για να ενημερώσω και τους αναγνώστες του Liberal, θα πρέπει να σας πω ότι στην αρχική του μορφή ήταν η επικοινωνία μεταξύ των πυρηνικών βάσεων των ΗΠΑ. Το παράδοξο είναι σήμερα ότι στην ουσία ενώ δημιουργήθηκε ως στρατιωτική επικοινωνία στα πλαίσια του πιθανού πυρηνικού πολέμου σήμερα χρησιμοποιείται ως μέσο διάδοσης της ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Τι είπε, δηλαδή ο πρωθυπουργός; Πρέπει να προστατέψουμε από αυτόν τον μεγάλο και χαοτικό ψηφιακό κόσμο, το κυβερνοδιάστημα (cyberspace). Πρέπει να προστατευθεί η δημοκρατία μας από την fake πληροφορία με τη σωστή πληροφορία. Αυτό υπήρχε πάντοτε. Απλώς τώρα, με τους fake λογαριασμούς που υπάρχουν στα social media και οι οποίοι ξεπερνούν τα σύνορα των κρατών είναι πολύ δύσκολο να καταλάβεις ποια είναι η σωστή πληροφορία και ποια όχι.
Τελικά, πώς μπορούν οι πολίτες να αναγνωρίζουν τα bots και με ποιους τρόπους μπορούν να προστατευθούν από αυτά στο πλαίσιο της ορθής χρήσης των social media;
Συνήθως τα bots τα οποία προωθούν πληροφορίες, όπως τα έχουμε δει και στα spam έχουν λάθη, αναγραμματισμούς, λάθος εκφράσεις, ορθογραφικά λάθη, δεν έχουν πληροφορίες, ανεβάζουν συνέχεια περιεχόμενο για ένα συγκεκριμένο θέμα, δεν έχουν τακτική και γνώση, δεν έχουν προσωπικές απόψεις, παρά μόνο προωθούν πληροφορίες, συνήθως συντονισμού και αποπροσανατολισμού.
Αυτό το οποίο που πρέπει να κάνει ο κάθε πολίτης είναι να γνωρίζει από πού και τι ακριβώς κατεβάζει, από πού προέρχονται οι πηγές της πληροφόρησης και οι δημοσιογράφοι οι ίδιοι πρέπει να είναι αυτοί που θα διαψεύδουν τη λάθος πληροφορία και να δίνουν στο κοινό τη σωστή πληροφορία, τη σωστή πηγή.
Αρα, λοιπόν, οι δημοσιογράφοι που είναι μέρος της δημιουργίας και της διάδοσης της πληροφορίας είναι αυτοί που πρέπει να διακινούν τις σωστές πληροφορίες. Από εκεί και πέρα, ο καθένας μπορεί να έχει τη δική του προφορική και προσωπική άποψη για διάφορα θέματα. Όμως η διαστρέβλωση της πληροφορίας και η δημιουργία μιας fake πληροφορίας είναι αυτό το οποίο δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα στον δημοκρατικό ψηφιακό διάλογο και είναι αυτό ακριβώς στο οποίο αναφέρθηκε και ο Κυριάκος Μητσοτάκης από το βήμα της Βουλής.
* Ο Αθανάσιος Μποζίνης είναι Επίκουρος Καθηγητής Παγκόσμιας Πολιτικής Οικονομίας, Νέων Τεχνολογιών και Βιοασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου Ανάλυσης Υβριδικών Απειλών της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας. Το βιβλίο «Ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης» υπό την επιστημονική επιμέλεια του Αθανάσιου Μποζίνη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.
