Παράλληλα με τις επιχειρήσεις επί εδάφους της Ρωσίας στην Ουκρανία διεξάγεται ένας στρατηγικής σημασίας και παγκόσμιας κλίμακας υβριδικός πόλεμος, ο πόλεμος της πληροφόρησης και της προπαγάνδας, στον ψηφιακό χώρο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα μίντια.
Ο Jānis Sārts, διευθυντής του Κέντρου Αριστείας Στρατηγικής Επικοινωνίας του ΝΑΤΟ (StratCom), στη Λετονία, μίλησε* στο Liberal για τον ρόλο του «πολέμου των μυαλών», όπως τον χαρακτηρίζει, στον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Μας αναλύει πώς αυτό το σκέλος του πολέμου διεξάγεται σε παγκόσμιο επίπεδο και πώς ενώ στην Ευρώπη και στη Δύση η Ρωσία αντιμετωπίζει μία δύσκολη μάχη, η εικόνα είναι διαφορετική στον Παγκόσμιο Νότο και στην Κίνα.
«Η πληροφόρηση ή το γνωστικό στοιχείο στον πόλεμο στην Ουκρανία είναι ένας από τους κρίσιμους τομείς. Αν θυμάστε, το Πεντάγωνο πριν από τον πόλεμο εξέδωσε μία ανάλυση ότι το Κίεβο θα πέσει σε δύο εβδομάδες. Αυτό έγινε γιατί δεν έλαβαν υπόψη τους ένα θεμελιώδες πράγμα, που είναι ο πόλεμος των μυαλών, η θέληση του λαού», είπε ο κ. Sārts στην αρχή της συζήτησής μας.
«Η Ουκρανία βοηθήθηκε στον πόλεμο επί εδάφους και πετύχε στη μάχη του Κιέβου όντας πολύ καλή σε αυτό το συγκεκριμένο στοιχείο της πληροφόρησης. Η Ρωσία στην αρχή του πολέμου εξαπέλυσε μια μεγάλη σειρά κυβερνοεπιθέσεων, αλλά σε αντίθεση με το 2014-2015 και η Ουκρανία και η Δυτική Ευρώπη ήταν προετοιμασμένες και για κάθε επίθεση υπήρχε μία απάντηση».
Στόχοι των πρώτων επιθέσεων υπήρξαν από το Kyiv Post, μέχρι ένας διασυνοριακός σταθμός και υποδομές που αφορούσαν χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Προσπάθειες Ρώσων χάκερς να ρίξουν το ηλεκτρικό δίκτυο και να βυθίσουν 2 εκ. Ουκρανούς στο σκοτάδι, έπεσαν στο κενό.
«Η Ρωσία στόχευσε, για παράδειγμα, κυβερνητικές υποδομές στον κυβερνοχώρο - πιθανότατα είχαν διεισδύσει σε αυτές – και η Ουκρανία χρησιμοποιούσε το cloud της Microsoft, το οποίο είναι πολύ καλύτερα προστατευμένο. Όταν προσπάθησαν να κόψουν τη σύνδεση με το διαδίκτυο ήρθε το Starlink. Υπήρξαν ad hoc λύσεις, αλλά είναι σημαντικό ότι όλο το σύστημα ήταν σε θέση να συνεχίσει να λειτουργεί» λέει ο κ. Sārts.
Ο πόλεμος της προπαγάνδας και της πληροφόρησης που συνεχίστηκε πήρε πολλές ευφάνταστες μορφές. Από πρόσωπα σχεδιασμένα από υπολογιστή να παπαγαλίζουν τα στρεβλά αφηγήματα του Κρεμλίνου, χακάρισμα λογαριασμών, ανύπαρκτους δημοσιογράφους με έδρα το Κίεβο να ενημερώνουν ότι η Ουκρανία χάνει τον πόλεμο, μέχρι ψεύτικα βίντεο με Ουκρανούς να παραδίνονται. Τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής κυκλοφόρησαν ακόμη και μονταρισμένα βίντεο που έδειχναν τον πρόεδρο Ζελένσκι να προτρέπει τους Ουκρανούς να παραδώσουν τα όπλα και να σταματήσουν να πολεμούν για να επιβιώσουν.
«Η Ρωσία έχασε σημαντικά στο χώρο της πληροφορίας κατά το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου έτους. Αλλά τώρα βλέπουμε ότι ανασυντάσσεται και αρχίζει να επαναφέρει τις εκστρατείες της στον δυτικό μας χώρο πληροφοριών. Βλέπουμε και πάλι περισσότερα ρωσικά ρομποτικά δίκτυα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και διαφορετικά ρωσικά πληρεξούσια να προσπαθούν να διαδώσουν πληροφορίες» μας εξηγεί ο κ. Sārts.
«Για να κερδίσει η Ρωσία την Ουκρανία επί εδάφους, η Ρωσία χρειαζόταν επίσης να καταπνίξει κάθε συμπάθεια και υποστήριξη απέναντι στην Ουκρανία» αναφέρει μελέτη του Atlantic Council.
Οι Η.Π.Α. και η Ευρώπη έχουν σταθεί με αλληλεγγύη απέναντι στην Ουκρανία, από την αρχή της εισβολής και ως προς το στρατιωτικό σκέλος και ως προς την αρένα της πληροφόρησης. «Οι Ρώσοι, από την οπτική τους γωνία, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μια πολύ σκληρή μάχη από τη Δύση σε αυτό το χώρο» λέει ο κ. Sārts.
«Αλλά αν κοιτάξετε τον Παγκόσμιο Νότο, δηλαδή τις λιγότερο ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες, η εικόνα είναι διαφορετική» τονίζει ο κ. Sārts. «Εκεί η Ρωσία είναι πολύ πιο επιτυχημένη και αυτό θα πρέπει να είναι ένα μάθημα για εμάς. «Το πληροφοριακό στοιχείο του πολέμου είναι παγκόσμιο και ως τέτοιο πρέπει να αντιμετωπίζεται».
«Η Ρωσία κάνει αυτό το παιχνίδι σε μέρη όπως η Αφρική, ο Ειρηνικός και η Λατινική Αμερική» εξηγεί ο κ. Sārts.
Στην αφρικανική ήπειρο, το Κρεμλίνο ενισχύει τα τελευταία χρόνια την επιρροή του συστηματικά μέσω εμπορικών σχέσεων, εμπορίου όπλων αλλά και οργανωμένης προπαγάνδας στα τοπικά μέσα και στο διαδίκτυο. Εκεί βρίσκει πρόσφορο έδαφος και λόγω της δυσπιστίας προς τη Δύση και τα αντι-ιμπεριαλιστικά συναισθήματα που υπάρχουν ιστορικά.
Η ολοένα αυξανόμενη παρουσία της Ρωσίας στην Αφρική συνδέεται με αντίστοιχη κλιμάκωση της παραπληροφόρησης σε πολλές χώρες της ηπείρου. Το Κρεμλίνο προωθεί επιτυχώς αφηγήματά της, όπως ότι για τις ελλείψεις στα καύσιμα και στα τρόφιμα στην Αφρική ευθύνεται η Δύση που έχει βάλει κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία.
Χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τοπικά ΜΜΕ και προβάλλει τα μηνύματά της στην τοπική τους γλώσσα. Στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, για παράδειγμα, όπου η διείσδυση του διαδικτύου είναι χαμηλή, η ρωσική πρεσβεία χρηματοδοτεί ραδιοφωνικό σταθμό και ελέγχει το περιεχόμενό του.
Το ότι η Ρωσία δεν είναι απομονωμένη πολιτικά από την Αφρική αποτυπώνεται και στα ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών. Ενδεικτικά τον Μάρτιο του 2023 σε ψήφισμα που καλούσε τον Πούτιν να αποσύρει τα στρατεύματά του από την Ουκρανία, 15 χώρες από τις 32 που απείχαν, ήταν αφρικανικές. Στην Αφρική υπάρχουν ορισμένες ομάδες χωρών που εξαρτώνται από τη Ρωσία στρατιωτικά, όπως το Μάλι και το Σουδάν, και πολιτικά, όπως η Αλγερία και η Ζιμπάμπουε.
Στην Λατινική Αμερική, σε χώρες όπως η Βραζιλία και η Αργεντινή, η Ουκρανία δεν χαίρει ιδιαίτερης συμπάθειας. Στη Βραζιλία, ο πρόεδρός της, Λούλα ντα Σίλβα, θέλει να εμφανίζεται ως ουδέτερος διαμεσολαβητής σε αυτόν τον πόλεμο. Ωστόσο, εντός της χώρας ανθεί το αφήγημα ότι η ανησυχητική αύξηση στις τιμές των λιπασμάτων, όπου η Βραζιλία είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας της Ρωσίας, οφείλεται στην «απροθυμία των Ουκρανών να συνάψουν ειρήνη».
Επιπρόσθετα, η Ρωσία εκμεταλλεύεται τη συμπάθεια που έχει απέναντί της το παγκόσμιο κινεζικό μιντιακό οικοσύστημα.
Σύμφωνα με τον κ. Sārts, «η Ρωσία παραμένει μακράν ο πιο εξελιγμένος παίκτης στο χώρο της παραπληροφόρησης, ενώ Κίνα τώρα προσπαθεί να μπει σε αυτό το παιχνίδι και να κατανοήσει πώς παίζεται». Επεξηγεί ότι «στην Ευρώπη, έχουμε δει ότι, η Κίνα από τις αρχές της πανδημίας έχει αυξήσει την υποδομή της αρκετά, ώστε να μπορεί να ασκεί δραστηριότητες επιρροής στο διαδίκτυο. Αυτό το είδαμε ιδιαίτερα σε ορισμένες χώρες στα Βαλκάνια» τονίζει ο κ. Sārts
Χώρες όπως η Ινδία, η Ινδονησία και πολλές αραβικές χώρες κρατάνε ουδέτερη στάση - αν και υπάρχουν πολλές αποχρώσεις αυτής της ουδετερότητας.
Εν κατακλείδι, παρά την καταδίκη της Δύσης, η γοητεία του Κρεμλίνου δεν έχει ξεφτίσει στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες του Παγκόσμιου Νότου. Αυτό οφείλεται και χάρη στον πόλεμο που διεξάγεται σε επίπεδο πληροφόρησης και προπαγάνδας.
«Διατηρώντας αυτές τις επιχειρήσεις πληροφόρησης σε παγκόσμια κλίμακα, η Ρωσία απέτρεψε με επιτυχία τη διεθνή συναίνεση πίσω από την Ουκρανία, ώστε το επίπεδο να μην φτάνει τη συναίνεση που υπάρχει στη Δύση», καταλήγει ο κ. Sārts.
* Η συζήτηση με τον κ. Sārts διεξήχθη στο ευρύτερο πλαίσιο του Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών 2023.
