Τα πρωτεία της Δύσης και των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών απέναντι στον αυταρχισμό είναι πασιφανή μετά από ένα χρόνο πολέμου, σχολιάζει στο Liberal η συγγραφέας Σώτη Τριανταφύλλου, η οποία μιλά για τις ιδεολογικές συγγένειες ανάμεσα στα άκρα, για το παλαιο-αυταρχικό καθεστώς Πούτιν, για τον κίνδυνο ενός συμπαγούς μετώπου Ρωσίας-Κίνας και για τα πυρηνικά. «Η χρήση τους είναι πολύ πιο τυχαίο ζήτημα απ' όσο ακούγεται», λέει χαρακτηριστικά.
Μιλά για τους Ευρωπαίους που νοιάζονται μόνο για την αγοραστική τους δύναμη, όχι για τις αξίες τους, για τις πολιτιστικές απειλές που είναι γεωπολιτικές και υπονομεύουν όσα έχουμε χτίσει στον ευρω-ατλαντικό κόσμο και για όλα όσα μας διαφοροποιούν από τις αυταρχικές κοινωνίες, όπως η Ρωσία, η Κίνα, και οι ισλαμικές δικτατορίες.
«Η ελευθερία, η ισότητα, τα δικαιώματα είναι μεγάλες αφαιρέσεις ακατανόητες για τα τρία τέταρτα της ανθρωπότητας, είμαστε (η Δύση) το ένα τρίτο της ανθρωπότητας», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Πώς πέτυχαν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες να αντισταθούν στον λαϊκισμό και στα άκρα κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου του πολέμου; Και πόσο σημαντικός παραμένει ο κίνδυνος;
Όλες οι κυβερνήσεις συμπεριφέρονται φοβικά έναντι των λαών. Αυτό που ονομάζουμε λαϊκισμό είναι, στην πραγματικότητα, ο φόβος της φωνής του πεζοδρομίου. Αλλά, όπως συμβαίνει και στην ιδιωτική ζωή, οι περισσότερες από τις συμφορές που φοβόμαστε δεν πέφτουν ποτέ στο κεφάλι μας. Δεν είναι η πρώτη φορά που στην Ευρώπη αντιμετωπίζουμε πληθωριστικές τάσεις – η ακρίβεια δεν θα μας σκοτώσει· υπάρχουν δίκτυα προστασίας.
Άλλα είναι τα σοβαρά προβλήματα της Ευρώπης· θα επιμείνω πάνω σ’ αυτά για μια ακόμη φορά: Η εφαρμοζόμενη πολιτική της πολιτισμικότητας, ο εισοδισμός του Ισλάμ και ο επακόλουθος εξτρεμισμός πρέπει να αντιμετωπιστούν προτού να είναι πολύ αργά.
Αν και κατά τη γνώμη μου, είναι ήδη πολύ αργά. Ξέρω πως κανείς δεν ενδιαφέρεται: Οι Ευρωπαίοι επικεντρώνονται στην αγοραστική τους δύναμη, όχι στις αξίες τους. Κι όμως, οι πολιτιστικές απειλές είναι γεωπολιτικές απειλές – και υπονομεύουν όσα έχουμε χτίσει στον ευρω-ατλαντικό κόσμο· όλα όσα μας διαφοροποιούν από τις αυταρχικές κοινωνίες όπως η Ρωσία, η Κίνα και οι ισλαμικές δικτατορίες.
Στα άρθρα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο σας «Καρχαρίες και κοριοί» που μόλις κυκλοφόρησε υπάρχει ολόκληρη ενότητα για τη Ρωσία και για τον αντίκτυπο του πολέμου στον συσχετισμό των δυνάμεων στον κόσμο. Τελικά τι κράτησε όρθια την Ευρώπη και δεν κατέρρευσε κάτω από τον ρωσικό ενεργειακό εκβιασμό;
Το σενάριο καταστροφής αφορά την Ουκρανία στην οποία κάθε μέρα πολέμου σημαίνει, παρά τις επιμέρους νίκες, μια ακόμα ήττα, ένα ακόμα βήμα προς τον εκμηδενισμό, υπό την έννοια της ανθρώπινης και οικονομικής απώλειας.
Δεν νομίζω ότι ένας πόλεμος δια πληρεξουσίου μπορεί να επηρεάσει με δραματικό τρόπο την Ευρώπη και τη Δύση γενικότερα. Εξάλλου, γι’ αυτό διεξάγεται δια πληρεξουσίου, προς το παρόν τουλάχιστον: Αν αποφασίζαμε άμεση σύγκρουση με τη Ρωσία θα βρισκόμασταν εν μέσω του τρίτου παγκοσμίου πολέμου. Όχι ότι το ενδεχόμενο αποκλείεται –δεν αποκλείεται.
Η ελπίδα να αποτραπεί έγκειται στην εξουθένωση της Ρωσίας, στο να εμπλακεί σε πόλεμο φθοράς, στο να μην αποφασίσει δηλαδή να επιτεθεί με όλες τις δυνάμεις της, και να εξαντληθεί σιγά-σιγά από οικονομική, στρατιωτική και ηθική άποψη –μάλλον από άποψη ηθικού παρά ηθικής.
AP / Libkos
Καθώς ο Πούτιν και οι συνεργάτες του δεν είναι πολύ έξυπνοι άνθρωποι, ίσως κάνουν λάθη στρατηγικής και τακτικής που να παγιδεύσουν τη Ρωσία: Ήδη, προχωρούν κάπως αλλοπρόσαλλα.
Όσο για τον ενεργειακό εκβιασμό, μπορεί να επιταχύνει την ενεργειακή μας μετάβαση –ωστόσο, δεν μπορώ να μην παρατηρήσω, για ακόμα φορά, πόσο κακομαθημένοι είναι οι Ευρωπαίοι –και ιδιαίτερα οι Γάλλοι– οι οποίοι θέλουν και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο. Υπάρχει ακόμα αυτή η έκφραση; Έχω χρόνια να την ακούσω… Πάντως, δεν φαίνεται να αντιλαμβανόμαστε την πίεση που έχουμε δεχτεί από τη Ρωσία και το πώς οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις τα έχουν καταφέρει μέχρι τώρα.
Τελικά, ποια είναι η διαφορά στο DNA των ανοικτών κοινωνιών συγκριτικά με τα νεο-αυταρχικά καθεστώτα;
Δεν είναι «νεο-αυταρχικά», είναι μάλλον παλαιο-αυταρχικά. Το θέμα είναι ότι, για το δικό μας καλό, πρέπει να εκτιμάμε τη δημοκρατία και να την προτιμάμε από άλλα συστήματα: ο δυτικός πολιτισμός είναι ανώτερος από τους άλλους, παρότι η δήλωση θεωρείται απαράδεκτη για τους πολιτικώς ορθούς. (Είχα μια σκασίλα…!)
Έτσι κι αλλιώς, στην ιστορία, περνώντας από τη «civilità» στη «civiltà» (το i κάνει τη διαφορά) προέκυψε μια αντίληψη του κόσμου και της ζωής που χαρακτηρίζεται από τη «ζωτική ορμή» και που γι’ αυτό ορίζεται ως «πολιτισμένη».
Με λίγα λόγια, πρέπει να αναγνωρίσουμε στη Δύση δύο πρωτεία: Εκείνο της επιστήμης-τεχνολογίας και εκείνο της δημιουργίας της ελεύθερης πόλεως, δηλαδή της ηθικο-πολιτικής πρωτοπορίας. Η ιδέα της ανωτερότητας του δυτικού πολιτισμού εγγράφεται στο πλαίσιο της «καλής» πόλεως, της πόλεως των πολιτών, όχι της πόλεως των υπηκόων.
Η θέση περί ανωτερότητας της δυτικής δημοκρατίας είναι αποδείξιμη παρότι οι αξίες δεν αποδεικνύονται ορθολογικά: μπορούν να αποδειχθούν μέσω της σύγκρισης και της αντιπαράθεσης. Η ελευθερία, η ισότητα, τα δικαιώματα είναι μεγάλες αφαιρέσεις ακατανόητες για τα τρία τέταρτα της ανθρωπότητας: είμαστε το ένα τρίτο της ανθρωπότητας…
Τα ερωτήματα γίνονται πιο συγκεκριμένα μέσω αυτής της σύγκρισης του ενός τρίτου με τον υπόλοιπο κόσμο: Για παράδειγμα, η προτίμηση της ελευθερίας έναντι της φυλακής, η προτίμηση περισσότερης ισότητας έναντι λιγότερης ισότητας, η προτίμηση του δικαιώματος της διαμαρτυρίας έναντι της υποταγής. Τούτων λεχθέντων, υπάρχει τόσο στο εξωτερικό των ανοιχτών κοινωνιών όσο και στο εσωτερικό τους ο πειρασμός του αυταρχισμού. Ο αυταρχισμός καθιστά τα πράγματα απλούστερα.
Ποιες ιδεολογικές συγγένειες ανέδειξε ο πόλεμος ανάμεσα στην άκρα δεξιά που βλέπει στον Πούτιν ένα στιβαρό ηγέτη και την άκρα αριστερά;
Η «άκρα δεξιά» είναι μια πολύ μικρότερη πολιτική κατηγορία από εκείνη που θεωρεί η άκρα αριστερά. Είναι το κόμμα της Μαρίν Λεπέν «ακροδεξιό»; Είναι οι Αδελφοί της Ιταλίας «ακροδεξιοί»; Είναι οι Αμερικανοί Ρεπουμπλικανοί «ακροδεξιοί»;
Δεν μπορούμε να απαντήσουμε μονολεκτικά. Πολλά αντι-αριστερά κόμματα περιέχουν ακροδεξιά στοιχεία και ελκύουν δεξιούς εξτρεμιστές: όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις, η πολιτεία τους παραμένει θεσμική και συχνά λογική. Η Τζόρτζια Μελόνι, το πρόγραμμα της οποίας έχει πολλά σοσιαλιστικά στοιχεία, στηρίζει σήμερα την Ουκρανία…Επειδή θέλει να αρέσει, ή επειδή έτσι πιστεύει πραγματικά.
Νομίζω ότι, αν και πρέπει να διατηρούμε επιφυλάξεις, πρέπει την ίδια στιγμή να αφήνουμε τους ανθρώπους να αυτοπροσδιορίζονται: με το να περιγράφουμε τόσους πολλούς ανθρώπους και σχηματισμούς ως «ακροδεξιούς» δημιουργούμε μια απειλή για τη δημοκρατία που δεν υπάρχει. Σοβαρολογούμε ότι σήμερα η ακροδεξιά είναι ένα φάντασμα που πλανάται πάνω από την Ευρώπη; Ας λύσουμε το πρόβλημα του Ισλάμ και το φάντασμα θα διαλυθεί.
Η άκρα αριστερά είναι πιο περίπλοκο πρόβλημα διότι κινητοποιεί μεγάλες μάζες, έχει ηθικό πλεονέκτημα και επηρεάζει όλες τις κυβερνήσεις: τα μεγάλα σφάλματα της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας έγιναν υπό την πίεσή της. Όσο για τον αντιαμερικανισμό είναι περίπλοκη συμπεριφορά. Κι εγώ η ίδια, που έχω ζήσει τη μισή μου ζωή μέσα και γύρω τις ΗΠΑ, εκδηλώνω μαχητικό αντιαμερικανισμό μπροστά σε τυφλά Αμερικανάκια. Οφείλουμε να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και να είμαστε δίκαιοι.
Τελικά, πώς άλλαξε τον κόσμο ο πόλεμος;
Το θέμα είναι μάλλον πώς θα τον αλλάξει αν συνεχιστεί. Προς το παρόν, επανορθώνουμε τις ζημιές…Αλλά αν διαμορφωθεί συμπαγές μέτωπο Ρωσίας-Κίνας πραγματικά ο κόσμος θα αλλάξει. Η παγκοσμιοποίηση, έτσι όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από όσα έλυσε: Δεν έχουμε μόνο εξαρτηθεί από τα κινεζικά προϊόντα· έχουμε εθιστεί.
Θα είμαστε τυχεροί αν ο Πούτιν δεν χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Η χρήση τους είναι πολύ πιο τυχαίο ζήτημα απ’ όσο ακούγεται.
Ποια η πρόβλεψή σας για τον δεύτερο χρόνο του πολέμου δεδομένου ότι ο Πούτιν ξαναβάζει στο τραπέζι τα πυρηνικά;
Όπως είπα, η Ρωσία είτε θα επιτεθεί με όλες τις εφεδρείες της, κάνοντας βρόμικο πόλεμο, αποτελειώνοντας την Ουκρανία –με ή χωρίς πυρηνικά– και προσαρτώντας τη Λευκορωσία, είτε θα εξαντληθεί εξαντλώντας και την Ουκρανία φυσικά. Ίσως να έπρεπε να δοθεί στη Ρωσία ένα μικρό έδαφος ρωσοφώνων υπό τον όρο να αποσυρθεί και να αφοπλιστεί στα σύνορα με την Ουκρανία.
AP / Evgeniy Maloletka
Ξέρω ότι πολλοί άνθρωποι διαφωνούν με κάτι τέτοιο, ότι το θεωρούν συμβιβασμό, ακόμα και προδοσία, αλλά, επειδή τυχαίνει να ξέρω κάπως τη Ρωσία, πιστεύω ότι μπορεί να μας βλάψει ακόμα κι αν αυτό επισύρει την αυτοκτονία της. Η συναίνεση των Ρώσων σε τέτοιου είδους «ένδοξες» επιχειρήσεις, η εθνικιστική τους ενότητα είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά των προ-νεωτερικών κοινωνιών.
