Εάν μου ζητούσε κανείς να συμπυκνώσω σε λίγες λέξεις τον Άγγελο Σκούρτη ως καλλιτέχνη θα έλεγα: Ανθρώπου Σύμβολα και Ανθρώπου Συνθήκη (δεκάδες έργα εγκαταστάσεις και περφόρμανς στις οποίες ο άνθρωπος συνομιλεί με την Ιστορία). Συναντηθήκαμε στα μέσα της δεκαετίας του '80, γνωριστήκαμε και φτιάξαμε απ΄ αυτές τις φιλίες που παρά τα διαλείμματά τους, είναι αξίες σταθερές. Σήμερα συνομιλούμε με αφορμή την έκθεσή του «Καλημέρα, κύριε Proust», στην αίθουσα τέχνης Έκφραση- Γιάννα Γραμματοπούλου.
Συνέντευξη στην Ελένη Χρ. Μαχαίρα
- Καλημέρα, Άγγελε Σκούρτη.
- Χαίρε, Ελένη. Ναι, γνωριστήκαμε το 1986 με την Έφη Στρούζα και γίναμε ομάδα εγώ, εσύ, ο Αλειθηνός και η Χατζηαργυρού και εκθέσαμε στην Ιλεάνα Τούντα, στο πλαίσιο των «4 Κριτικών θεωρήσεων». Όντως, το ένα μέρος της δουλειάς μου βασίζεται πάνω στα σύμβολα τέχνης και πολιτισμού. Πήρα π.χ. το σταυρό -χρησιμοποιημένο σύμβολο από την αρχαιότητα έως σήμερα- και θέλησα να του δώσω μια καινούρια σήμανση.
- Προσδιόρισε μου το «καινούριο».
- Μέσα από το παλιό έρχεται το καινούριο. Πως τελειώνει ο Ζορμπάς του Καζαντζάκη; Έλα, βρήκα πέτρα πρασίνη. Και τον καλεί να ξαναρχίσουν το ταξίδι. Περισσότερο πιστεύω στην ενέργεια του καλλιτέχνη και στη σχέση που διαμορφώνει με την πορεία του ίδιου του πολιτισμού. Η δική μου είναι μια σχέση Απολλώνιου και Διονυσιακού στοιχείου.
- Και στα υλικά που χρησιμοποιείς κάνεις χρήση συμβολική.
- Όπως χρησιμοποιώ το μαύρο χρώμα, βιωμένο στη μακρά ιστορία της τέχνης και ειδικά στο μοντερνισμό, χρησιμοποιώ και το κατακάθι του καφέ, γιατί και ο καφές είναι βιωμένος πίνοντάς τον με φίλους. Στην ίδια λογική, χρησιμοποιώ και το κόκκινο βελούδο στο έργο «Μετα-Ιστορία» στην έκθεση «Εφήμερα». Δεν είναι απλώς ένα ύφασμα.
Έχει έλθει από την Αγία Πετρούπολη, πρώην Πέτρογραντ, μετά Λένινγκραντ και πάλι Αγία Πετρούπολη. Από την μια υπάρχει το κόκκινο της Σοβιετικής σημαίας και από την άλλη το κόκκινο της Βυζαντινής Ρωσίας, που φέραν Ρώσοι πρόσφυγες μετά την πτώση του καθεστώτος. Και τα δύο κόκκινα χρησιμοποιήθηκαν ως έννοιες, όπως και το κόκκινο μετάξι από την Κωνσταντινούπολη, για το έργο «Η Βυζαντινή μου παιδεία». Στο δε έργο «Post minimal», βασίστηκα στη σχέση του πορτοκαλί χρώματος στα ρούχα των φυλακισμένων του Γκουαντάναμο με το μαύρο χρώμα των τζιχαντιστών. Στη δουλειά μου το χρώμα έχει συμβολική έννοια. Με ενδιαφέρει ο συμβολισμός του υλικού και όχι η αισθητική του. Είναι ο τρόπος να κοιτάζω μέσα μου.
- Το συμβολικό στοιχείο έρχεται να συνομιλήσει με το πραγματικό και στις περφόρμανς σου.
- Όλες έχουν σχέση με την ανθρώπινη συνθήκη. Ας πάρουμε τις δύο τελευταίες που σχετίζονται με τους μετανάστες. Το να σκουπίζω την Πλατεία Βικτωρίας για να υποδεχθεί τους καινούριους μετανάστες που έρχονται, φεύγουν, ξανάρχονται, είναι για μένα μια μικρή προσφορά, με σαφή, βεβαίως, αναφορά στον Βeuys, όπως και στην περφόρμανς που έκανα με την Μαρία Μαραγκού, όπου κρατώντας ένα γδαρμένο λαγό, φώναζα αριθμούς και ονόματα εκείνων που έχουν αυτοκτονήσει από απόγνωση λόγω της οικονομικής κρίσης, ενώ η Μαραγκού με διέκοπτε διαβάζοντας αποσπάσματα από θεωρίες της τέχνης. Εάν, βέβαια, την έκανα σήμερα, θα φώναζα ονόματα πνιγμένων μεταναστών. Τελευταία, στον Πειραιά, στην «Ανθρώπινη απλώστρα», δύο γυναίκες κρατάνε με τα δόντια τους ένα σκοινί στο οποίο απλώνω πλυμένα ρούχα μεταναστών. Υπάρχει ο άνθρωπος , το χρέος του , η προσφορά του. Η έννοια του καινούριου έρχεται μέσα από τα γεγονότα και την ανάγκη. Πάντοτε είναι αδικημένος ο άνθρωπος . Όταν φωνάζω όνομα μετανάστη, αύριο μπορεί να είναι το δικό μας όνομα ή των παιδιών μας. Κανείς δεν είναι έξω από το μοίρασμα της δυστυχίας, γι΄αυτό θα συνεχίσω τις δράσεις αυτές.
- Ποιοι άλλοι καλλιτέχνες σε έχουν επηρεάσει;
- Ο Καβάφης , ο Ντυσάμ , ο Προύστ, ο Ρόθκο για τη σχέση του με την αύρα, όταν το χρώμα παύει να είναι ύλη και γίνεται πνεύμα. Καθαρός με το ελάχιστο. Ο Ταρκόφσκι, ο Τένεσυ Γουίλιαμς για το πάθος του και το λόγο του που είναι ξυράφι, ο Ευριπίδης για τον ίδιο λόγο, ο Μπουζιάνης στις ακουαρέλες του, ο Κανιάρης, ο Στέρης. Δεν ξεχωρίζω τους καλλιτέχνες αν είναι ποιητές, λογοτέχνες ή εικαστικοί αρκεί να με συνεπάρουν. Άσε που χρόνια έκανα λάθος παραβλέποντας, ως ζωγράφος, τον ποιητικό λόγο που έβγαινε από μέσα μου. Τον καταχώνιαζα.
- Από την παγίδα αυτή απελευθερώθηκες εκρηκτικά με αφορμή το έργο σου «Συχνά οι δεσποινίδες της Αβινιόν έβλεπαν της Τραβιάτα», οι οποίες έγιναν ποιήματα δωρικά μιας απίστευτης εσωτερικής δύναμης και ευαισθησίας, διαβασμένα με λυγμικά ραγίσματα της φωνής σου, στις περφόρμανς στο κλειστό πλέον βιβλιοπωλείο της Εστίας και στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης. Ελπίζω να τα δούμε σύντομα δημοσιευμένα. Καθάρια σαν λεπίδια, αισθαντικά, της σάρκας πράγματα.
- Η καθαρότητα της σκέψης είναι το ζητούμενο. Αφήνομαι στην άμεση σχέση που έχουν οι δημιουργοί με αυτό που παράγουν. Ποτέ δεν πίστεψα ότι άλλος ο καλλιτέχνης και άλλο το έργο του. Δεν με ενδιαφέρει ο καλλιτέχνης που το έργο του δεν ταυτίζεται με τη ζωή του. Σήμερα, που δεν υπάρχουν κινήματα όπως παλιότερα, εκείνο που μετράει είναι η δύναμη έκφρασης του καθενός. Το ενδιαφέρον δεν είναι το στυλ του καλλιτέχνη ή ποια τάση ακολουθεί. Η αλήθεια στο έργο μετράει. Βαρέθηκα τους δήθεν. Ο Μοντερνισμός συνεχίζεται αλλά με την καθαρότητα της άποψης του καλλιτέχνη και εννοώ τα καθαρά νοήματά του.
- Υπάρχει και ο Προύστ με τον οποίο συνομιλείς στην τωρινή δουλεία σου. Τι σε ταυτίζει με τον Προύστ στο Κομπρέ;
-Χρησιμοποιώ κι εγώ όπως ο Προυστ την αίσθηση της παιδικής μνήμης. Την φιλτράρω. Τι μου μένει; Όχι μια ωραιοποίηση, αλλά η αχλή της μνήμης. Ένα πρωινό ξύπνημα από το φως που μπαίνει κάτω από την πόρτα, οι παιδικοί μου κήποι, τα ζουζούνια πάνω στα φρούτα, τα αστέρια στο νυχτερινό ουρανό, η δροσιά των χρωμάτων. Αυτά κράτησα να με συνοδεύουν μέχρι σήμερα. Πατρίδα μας εντέλει είναι τα παιδικά μας χρόνια. Γι' αυτό τρέμω σήμερα για τα παιδιά και τους έφηβους μετανάστες που είναι δίπλα σε ένα συρματόπλεγμα. Τι θα βγει από την ψυχή τους αύριο; Αυτό η Ευρώπη δεν το καταλαβαίνει και τα εξωθεί να γίνουν οι αυριανοί δολοφόνοι της. Παιδιά πάνω στα κύματα, με ένα σωσίβιο, διασχίζουν θάλασσες που ποτέ ξανά δεν είδαν και που, αν σωθούν από πνιγμό, βαδίζουν πεινασμένα, δυστυχισμένα, χιλιάδες χιλιόμετρα έως ότου τα σταματήσει ένα συρματόπλεγμα. Ποιος το έβαλε; Λαοί που έζησαν χρόνια σε συρματόπλεγμα. Αυτό δεν το συγχωρώ. Αυτοί που έζησαν τον εγκλεισμό να τον επιβάλουν σε ανθρώπους που θέλουν απλώς να περάσουν από τη μάντρα τους.
-Τι σε ώθησε στην τωρινή σου έκθεση να συνομιλήσεις και με ένα μεγάλο κεφάλαιο της ιστορίας της τέχνης, τις «νεκρές φύσεις» και ιδίως με την ενότητα των «Vanitas»;
-Μια άλλη λεκτική ανάμνηση. Παιδί, μπροστά σε έργο με τίτλο «νεκρή φύση», εγώ έβλεπα πολύ ωραία ρόδια. Σοκαρίστηκα. Ο πίνακας με γοήτευσε για δυο λεπτά. Όμως, εκείνο που έμεινε ήταν το «νεκρή φύση». Η λέξη νεκρός για μένα σήμαινε παγωμένος και εγώ έβλεπα ωραία σχήματα και χρώματα σε φρούτα. Υπήρχε μια αντίφαση. Το νεκρός είναι σαν μαχαιριά. Στις ξένες γλώσσες, η ίδια λέξη είναι πιο εύηχη, σε μας είναι πιο ουσιώδης. Γι' αυτό προσπαθώ να βάλω ζωή στις δικές μου νεκρές φύσεις στη βιντεοεγκατάσταση «Ζωή σε νεκρή φύση». Άλλωστε, ένα μεγάλο ποσοστό γνώσης που έχουμε για τη ζωή από το παρελθόν, είναι από τους νεκρούς και τους τάφους τους.
-Και η σχέση των μικρών διάτρητων και αιωρούμενων ζωγραφιστών καμβάδων σαν σελίδες προσωπικού ημερολογίου με την βιντεοεγκατάσταση;
-Είναι σαν να γυρίζω σελίδες από το παιδικό ημερολόγιο της μνήμης μου. Οι καμβάδες είναι διάτρητοι σαν την σχέση που έχω με το παρελθόν μου, το οποίο χάνεται στην αχλή του χρόνου. Ναι, το έργο δεν ακουμπά στον τοίχο, αιωρείται μεταξύ του χθες και του σήμερα, μεταξύ του ήταν έτσι ή το φαντάστηκα;
-Υπάρχουν μνήμες που περιμένουν να μπολιάσουν το έργο σου;
-Βεβαίως, η χθεσινή μου μέρα. Τι πήρα από μια κουβέντα, μια εικόνα, ένα βλέμμα, μια είδηση. Τι είμαι; Είμαι οι άνθρωποι που γνώρισα, είμαι οι φίλοι μου, είμαι οι εμπειρίες που απέκτησα καλές και κακές. Κι όταν βγαίνω από τα δύσκολα, είμαι έτοιμος για το επόμενο λάθος μου. Γιατί μέσα από τα λάθη προχωράμε. Είμαι σαν τον Τομ Σόγιερ. Σε κάθε ταξίδι μου κρατάω ένα μπογαλάκι με τα καλά που έχω πάρει από τη ζωή. Τα κακά τα αφήνω απ' έξω. Τα κοιτάζω, δεν τα φοβάμαι, δεν τα χρειάζομαι. Στο ταξίδι πρέπει να παίρνει κανείς τα ουσιώδη.
Απρίλης 2016
Άγγελος Σκούρτης – Ελένη Χρ. Μαχαίρα
