Το αριστούργημα του Άλντους Χάξλεϋ γράφτηκε περίπου 90 χρόνια πριν. Στον αντίποδα της άλλης εκδοχής της δυστοπικής λογοτεχνίας και του έργου του Τζορτζ Όργουελ, ο Χάξλεϋ θεωρούσε ότι θα καταστραφούμε ως ανθρωπότητα από αυτά που «αγαπούμε» και όχι από αυτά που «μισούμε». Ο Σίγκμουντ Φρόιντ είχε αναφέρει το περίφημο: «Ο πολιτισμός φέρνει δυστυχία». Κάτι τέτοιο συμβαίνει στις μέρες μας, με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση να είναι τόσο κοντά και ταυτόχρονα τόσο μακριά. Οι ΗΠΑ και η Ε.Ε., ανάμεσα στα λίγα που πλέον συμφωνούν, ανέδειξαν τη σύμπνοιά τους στο ότι το περιβόητο «social credit system» της Κίνας, απειλεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ίδια τη δημοκρατία. Αυτή είναι μόνο μια πτυχή του νέου ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων η οποία θα κυριαρχήσει.
Στην Ελλάδα αλλά και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, οι όροι με τους οποίους αναλύονται οι διεθνείς σχέσεις, συνεχίζουν δυστυχώς να αφορούν έναν κόσμο που βρίσκεται ήδη σε μουσείο. Ο νέος όρος αφορά όχι την κυριαρχία και τα κυριαρχικά δικαιώματα ενός κράτους (τα οποία συνδέονται με την εδαφική του ακεραιότητα) αλλά με την ψηφιακή κυριαρχία. Αυτός ο ανταγωνισμός ο οποίος θα καταστήσει τον κόσμο πολύ διαφορετικό, έχει ωστόσο και γεωπολιτικές επιπτώσεις.
Οι περισσότεροι ιστορικοί ονόμασαν τον Α' Π.Π. ως «Ο Πόλεμος». Όχι μόνο γιατί ήταν ένας ολοκληρωτικός πόλεμος για τον κόσμο, αλλά γιατί σε αυτόν, εμφανίστηκαν νέα όπλα και νέες μέθοδοι που ποτέ ξανά δεν είχαν αντιμετωπίσει οι στρατοί προηγούμενων γενεών. Η Α’ και η Β’ Βιομηχανικές Επαναστάσεις, είχαν οδηγήσει στην εξέλιξη των μεθόδων παραγωγής και έτσι κατόρθωσαν πολλές χώρες να γίνουν εξαγωγικοί γίγαντες.
Για να προστατεύσεις όμως τις αγορές που ανοίγουν οι εξαγωγές, χρειάζεται άμυνα. Με άλλα λόγια, ο αμυντικός τομέας ήταν και συνεχίζει να είναι όχι μόνο ο πιο σημαντικός οδηγός της τεχνολογικής εξέλιξης αλλά και ένα «πειραματικό εργαστήριο» καινοτομιών. Κάπως έτσι, έλαβε χώρα και η Τρίτη Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία οδήγησε στη διάχυση της ψηφιακής τεχνολογίας με μεγάλο όχημα το Διαδίκτυο, το οποίο ξεκίνησε ως κλειστό κύκλωμα διάδοσης στρατιωτικών πληροφοριών. Η πρόοδος σημαίνει ευημερία και επομένως, παραμένει σκοπός όλων των οργανωμένων κοινωνιών. Ταυτόχρονα, συνιστά και μέσο. Μέσο για περαιτέρω πρόοδο και ευημερία. Το πώς αξιοποιείται μια καινοτομία, εξαρτάται από καθαρά ποιοτικές παραμέτρους που απαντούν στο ερώτημα «πώς θέλει να ζει μια κοινωνία». Ακόμη και στην Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, υπάρχει ένα βαθιά ανθρώπινο διακύβευμα που έχει γεωγραφικά χαρακτηριστικά.
Οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. έχουν διατυπώσει έντονες αντιδράσεις στον δυστοπικό έλεγχο βιομετρικών στοιχείων της Κίνας, η οποία ελέγχει τους Κινέζους πολίτες μέσα από την ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, οι εικόνες με απόκοσμα drones και robots που έλεγχαν την τάξη και την ασφάλεια στους δρόμους, είναι ενδεικτικές του πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία και κυρίως, η ΑΙ. Το κινεζικό mega-project που ακούει στο όνομα Belt and Road Initiative το οποίο κοστολογείται από 1 έως 8 τρισ. $ (ανάλογα τις χώρες και τις επενδύσεις εντός αυτών) φαίνεται να έχει βαλτώσει σε αρκετές περιοχές.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία σε συνδυασμό με την πανδημία, δημιούργησε προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες που έχουν ως κέντρο τους την Κίνα. Για το Πεκίνο, οι εξαγωγές είναι πολύ σημαντικές για την οικονομική ανάπτυξη η οποία διατηρεί την κοινωνική συνοχή η οποία ειδικά στην Κίνα, δεν είναι δεδομένη μετά και το ρήγμα στο ίδιο το Κομμουνιστικό Κόμμα μεταξύ «καπιταλιστών» και «κομμουνιστών» αλλά και μετά τις διαδηλώσεις για τα ιδιαζόντως καταπιεστικά μέτρα μηδενικών κρουσμάτων που επιβάλλει η Κίνα στην επικράτειά της. Πολλά από αυτά τα τεχνολογικά μέσα τα οποία στηρίζονται στην ΑΙ, χρησιμοποιούνται. Ο Benjamin Larsen, επικεφαλής του AI Project του World Economic Forum, θεωρεί πιθανή μια τεχνολογική αποσύνδεση μεταξύ Δύσης (ΗΠΑ και Ε.Ε) και αυταρχικών χωρών όπως είναι η Κίνα και η Ρωσία.
Σε όλα αυτά, οφείλουμε να συνυπολογίσουμε ορισμένα γεγονότα που αποδεικνύουν ότι η ψηφιακή κυριαρχία (Digital Sovereignty) εξελίσσει τη Γεωπολιτική και τη Γεωστρατηγική, διαμορφώνοντας ένα πολύ απαιτητικό πεδίο το οποίο διεπιστημονικά θα συνδέει όλες τις παραδοσιακές παραμέτρους με τις αντίστοιχες νέες. Όλα αυτά, θα καταλήγουν σε πολύ διαφορετικούς υπολογισμούς στην πράξη. Υπολογισμούς που τα κράτη, οι εταιρείες και οι διεθνείς οργανισμοί, θα χρειαστεί να κάνουν προκειμένου όχι μόνο να πετύχουν τους στόχους τους, αλλά ακόμη και να τους προσδιορίσουν.
Οι ΗΠΑ εδώ και κάποια χρόνια έχουν προχωρήσει σε μια εκπαραθύρωση των κινεζικών τεχνολογικών εταιρειών από τις ΗΠΑ ενώ προειδοποιούν όλα τα δυτικά κράτη για το «κινεζικό 5G». Η γεωπολιτική κρίση με την Ταϊβάν, έχει και τεχνολογικά χαρακτηριστικά, καθώς η Ταϊπεϊ αποτελεί παγκόσμιο κολοσσό στην παραγωγή microchips που μαζί με την ενέργεια, συνιστούν τη βάση της νέας οικονομικής πραγματικότητας. Το τρίγωνο ΗΠΑ-Ταϊβάν-Ολλανδία, αποτελεί έναν «τεχνολογικό άξονα» που έρχεται για να αλλάξει πολλές ισορροπίες στις διακρατικές σχέσεις.
Η τεχνολιγική (και επομένως παραγωγική) αποσύνδεση μεταξύ Δύσης και Κίνας, επηρεάζει συνολικά τις σχέσεις Δύσης-Ανατολής, με την Κίνα να προσπαθεί να αντισταθμίσει τις απώλειες που έχει από την τεχνολογική συμμαχία ΗΠΑ-Ταϊβάν-Ολλανδίας, με άλλα μέσα. Η Κίνα από τότε που υφίσταται αυτούς τους περιορισμούς πρόσβασης, προσπαθεί να μπει πιο βαθιά στη Νότια Αμερική, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να διατηρήσει την απρόσκοπτη ροή ενεργειακών πόρων από τη Μέση Ανατολή, παίρνοντας διπλωματικές πρωτοβουλίες για την ομαλοποίηση σχέσεων του Ιράν με τη Σαουδική Αραβία.
Ταυτόχρονα, προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει το BRI ως «BRI 2.0», κάνοντας πιο στοχευμένες επενδύσεις, λιγότερο κοστοβόρες, ώστε να μειώσει τον κίνδυνο έκθεσης των κινεζικών τραπεζών σε δάνεια τα οποία είναι δεδομένο πως θα κοκκινίσουν καθώς οι δανειζόμενες χώρες είναι σχεδόν καταχρεωμένες. Αυτές οι επενδύσεις, έχουν μεταξύ άλλων στόχο την τεχνολογική πρόσδεση των χωρών αυτών στο κινεζικό BRI. Το τρίπτυχο data-hardware-software συνδέεται άρρηκτα πλέον με την οικονομική διείσδυση, την καινοτομία αλλά και με τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ίδια η Ολλανδία, χρησιμοποιεί ήδη τον ευρύτερο τομέα της τεχνολογίας, ως μέσο διαπραγμάτευσης της θέσης της ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Παρόλο που συμπορεύεται τεχνολογικά με τις ΗΠΑ, για να μην διαταράξει απόλυτα τις σχέσεις της με την Κίνα, έχει πουλήσει ένα μεγάλο ποσοστό του λιμανιού του Ρότερνταμ (άνω του 30%) στην Κίνα.
Ο νέος κόσμος που προκύπτει είναι όπως κάθε άλλος που προέκυψε στο παρελθόν, αντικαθιστώντας το «παλιό» με το «νέο». Τα νέα μέσα έρχονται σε επαφή με τα παλιά μέσα. Κάποια από τα παλιά μέσα διατηρούνται (αφού υφίστανται τις αναβαθμίσεις) και κάποια άλλα, εξαφανίζονται σχεδόν δαρβινικά. Στο τέλος, οι καινοτομίες δεν είναι αυτοσκοποί. Η κάθε καινοτομία η οποία διαχέεται, βοηθά στην αλλαγή των ίδιων των παραγωγικών μοντέλων και αυτά με τη σειρά τους, γίνονται οι ατμομηχανές της ισχύος που έχουν τα κράτη.
Ο τρόπος αξιοποίησης ή εκμετάλλευσης της ΑΙ που συνιστά το άρμα της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, εξαρτάται από το πολίτευμα μιας χώρας. Άλλωστε, το ίδιο δίλημμα απέκτησε η ανθρωπότητα κάποτε και με άλλες επαναστατικές μεθόδους που διαμόρφωσαν κεφάλαια στην Οικονομική Ιστορία του πλανήτη. Η πυρηνική εποχή όταν ανέτειλε, μας απέδειξε ότι υπάρχει πυρηνική τεχνολογιά για ειρηνικούς σκοπούς (υπονοώντας ότι υπάρχει και πυρηνική τεχνολογία και για μη ειρηνικούς σκοπούς).
Η χρήση της ΑΙ για κρατικό έλεγχο, θα οδηγήσει τα λεγόμενα αυταρχικά καθεστώτα στο να γίνουν ακόμη πιο αυταρχικά. Το πολιτικό κόστος θα «ψηφιοποιηθεί» και έτσι κινδυνεύει να μηδενιστεί, καθιστώντας τους άρχοντες τέτοιων κρατών ελεύθερους να κάνουν κινήσεις στο εξωτερικό, για τις οποίες δε θα λογοδοτούν στο δικό τους εσωτερικό. Η νέα ισορροπία ισχύος που τείνει να διαμορφωθεί λόγω της συνεχούς ανάπτυξης της ΑΙ, θα επαναπροσδιορίσει τη «γεωπολιτική αξία» των χωρών, με ακόμη περισσότερο ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Ο ανταγωνισμός παραμένει και το μόνο που αλλάζει, είναι τα μέσα διεξαγωγής των ανταγωνισμών και των συγκρούσεων, με στόχο την ισχύ και τελικά, το τεχνολογικό προβάδισμα της 10ετίας, το οποίο κατοχυρώνει σε ένα κράτος ή σε μια εταιρεία τον πρώτο λόγο σε μια διαπραγμάτευση ή σε μια σύγκρουση. Μαζί με όλα αυτά, το διακύβευμα είναι ακόμη ένα και ίσως το πιο σημαντικό. Το αν θα επικρατήσει η δυστοπική προειδοποίηση του Άλντους Χάξλεϋ ή όχι. Έως τώρα, η ιστορία μας δείχνει ότι η ανελεύθερη αξιοποίηση τεχνολογιών αιχμής, δεν αποδίδει μακροπρόθεσμα γιατί η καινοτομία με την ελευθερία έχουν βαθιά σχέση. Ωστόσο, ο πειρασμός χρήσης ΑΙ σε κάθε πτυχή της πολιτικής, κοινωνική και οικονομικής ζωής, είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει πολλά κράτη σε άκρατη επιθετικότητα τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό.
* O Αλέξανδρος Δρίβας είναι Στρατηγικός Αναλυτής-Διεθνολόγος
