Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας Δεδομένων, που γιορτάζεται στις 28 Ιανουαρίου, μας καλεί να σκεφτούμε τη σημασία της ιδιωτικότητας στη ζωή μας. Ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (ΓΚΠΔ), που τέθηκε σε εφαρμογή το 2018, υπήρξε ορόσημο στην προστασία προσωπικών δεδομένων.
Όμως, σε έναν κόσμο όπου τα δεδομένα δεν είναι απλώς «νέα πετρέλαια», αλλά καύσιμο της ίδιας της δημοκρατίας, είναι πλέον φανερό ότι αυτό το νομοθετικό πλαίσιο χρειάζεται να προσαρμοστεί.
Η ψηφιακή δημοκρατία, με τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της, αλλάζει τους όρους του παιχνιδιού. Από τα κοινωνικά δίκτυα που διαμορφώνουν πολιτικές συζητήσεις έως την τεχνητή νοημοσύνη που "μαθαίνει" από τις προτιμήσεις μας, βρισκόμαστε μπροστά σε έναν τεχνολογικό κατακλυσμό που ξεπερνά τα όρια του ΓΚΠΔ.
Η δυναμική της ψηφιακής δημοκρατίας
Η δημοκρατία, παραδοσιακά, βασίζεται στη διαφάνεια, τη συμμετοχή και τη λογοδοσία. Στη νέα εποχή, όμως, το ψηφιακό περιβάλλον αλλάζει τους κανόνες.
1. Τα δεδομένα ως εργαλείο πολιτικής χειραγώγησης
Ποτέ άλλοτε η συλλογή και η ανάλυση προσωπικών δεδομένων δεν είχαν τέτοια δύναμη. Η πολιτική μικρο-στόχευση (micro-targeting) επιτρέπει στις καμπάνιες να φτάνουν στο ακροατήριό τους με ακρίβεια, προσαρμόζοντας το μήνυμα στις πιο προσωπικές προτιμήσεις. Ενώ αυτό μπορεί να ακούγεται χρήσιμο, συχνά οδηγεί στη δημιουργία "θαλάμων αντήχησης (echo chambers)" πληροφόρησης, όπου οι πολίτες ακούν μόνο ό,τι επιβεβαιώνει τις απόψεις τους. Η κατάχρηση αυτής της δύναμης μπορεί να μετατρέψει τη συμμετοχή σε χειραγώγηση.
2. Η παραπληροφόρηση ως όπλο
Οι αλγόριθμοι των ψηφιακών πλατφορμών έχουν σχεδιαστεί για να κρατούν την προσοχή μας, προωθώντας συχνά περιεχόμενο που σοκάρει ή διχάζει. Έτσι, η διάδοση της παραπληροφόρησης πολλαπλασιάζεται, υπονομεύοντας τον δημόσιο διάλογο. Ο ΓΚΠΔ δεν έχει διατάξεις που να αγγίζουν την ευθύνη των πλατφορμών για τη διαχείριση τέτοιου περιεχομένου.
3. Το χάσμα ισχύος
Οι πολίτες συχνά δεν κατανοούν πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα τους. Την ίδια στιγμή, οι τεχνολογικοί κολοσσοί συγκεντρώνουν τεράστιες ποσότητες πληροφοριών, δημιουργώντας μια ασύμμετρη σχέση ισχύος. Ενώ ο ΓΚΠΔ προβλέπει αυστηρά πρόστιμα για παραβιάσεις, οι εταιρείες συχνά τα θεωρούν «λειτουργικό κόστος».
Ο ΓΚΠΔ και οι σύγχρονες προκλήσεις
Παρά τη σπουδαιότητά του, ο ΓΚΠΔ δείχνει στατικός μπροστά σε έναν διαρκώς εξελισσόμενο κόσμο. Καλύπτει σημαντικά θέματα όπως η συγκατάθεση, η διαφάνεια και η προστασία προσωπικών δεδομένων, αλλά δεν απαντά επαρκώς σε ερωτήματα που ανακύπτουν από τις νέες τεχνολογίες:
- Πώς διασφαλίζουμε ότι οι πολίτες έχουν έλεγχο στα δεδομένα τους όταν αυτά χρησιμοποιούνται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης;
- Πώς ρυθμίζουμε την πολιτική χρήση δεδομένων χωρίς να περιορίσουμε τη δημοκρατική συμμετοχή;
- Πώς επιβάλλουμε πραγματική λογοδοσία στους αλγόριθμους που επηρεάζουν τις αποφάσεις μας;
Προς μια πιο δίκαιη ψηφιακή εποχή
Η ψηφιακή εποχή είναι γεμάτη προκλήσεις, αλλά και ευκαιρίες για την αναγέννηση της δημοκρατίας. Ο ΓΚΠΔ, αν και δεν είναι τέλειος, μπορεί να αποτελέσει τη βάση για κάτι μεγαλύτερο. Η πορεία προς μια πιο δίκαιη ψηφιακή εποχή απαιτεί:
- Εκπαίδευση πολιτών: Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους. Η τεχνολογία δεν είναι εχθρός, αλλά εργαλείο. Όταν καταλαβαίνουμε πώς λειτουργεί, μπορούμε να την ελέγξουμε.
- Αυστηρότερη ρύθμιση αλγορίθμων: Οι αλγόριθμοι είναι "μαύρα κουτιά" που διαμορφώνουν τις ζωές μας. Είναι καιρός να απαιτήσουμε διαφάνεια και λογοδοσία.
- Διαφάνεια στην πολιτική διαφήμιση: Η χρήση δεδομένων για πολιτικούς σκοπούς πρέπει να ρυθμιστεί αυστηρά, με κανόνες που εξασφαλίζουν τη διαφάνεια και την προστασία της δημοκρατικής διαδικασίας.
- Παγκόσμια συνεργασία: Η ΕΕ μπορεί να ηγηθεί της προσπάθειας, αλλά η τεχνολογία δεν γνωρίζει σύνορα. Χρειάζεται διεθνής συντονισμός για την προστασία των δικαιωμάτων.
Η προστασία δεδομένων είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζουμε την εμπιστοσύνη στον ψηφιακό κόσμο. Και η εμπιστοσύνη είναι ο ακρογωνιαίος λίθος κάθε δημοκρατίας.
Σκεφτείτε το: Αν τα δεδομένα μας είναι η φωνή μας, δεν είναι καιρός να διασφαλίσουμε ότι αυτή η φωνή παραμένει αυθεντική;
*Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι εμπειρογνώμων πολιτικών υγείας, ασφάλειας πληροφοριών και βιωσιμότητας, πιστοποιημένος Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων (DPOaaS), Lead Verifier EU ETS & ανθρακικού αποτυπώματος & σύμβουλος επιχειρήσεων σε θέματα διαχείρισης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (GDPR), ιατρικού τουρισμού, ΕΚΕ & βιώσιμης ανάπτυξης (πχ. Ecovadis, EU ETS, ΔηΣΜΕ, 14064-1) και ποιότητας. #IOwnMyHealthData
