Η 28η Ιανουαρίου ήταν η Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας Δεδομένων, μια μέρα αφιερωμένη στην ενημέρωση και την ενίσχυση της συνείδησης γύρω από την ιδιωτικότητα και την ασφάλεια των προσωπικών μας πληροφοριών. Καθώς ζούμε σε μια εποχή όπου το ψηφιακό περιβάλλον επηρεάζει κάθε πτυχή της ζωής μας, αυτή η ημέρα αποτελεί μια υπενθύμιση: Η προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δεν είναι πολυτέλεια, αλλά βασικό δικαίωμα.
Το ερώτημα που ανακύπτει είναι: Πόσο συνειδητοποιημένοι είμαστε, τόσο ως πολίτες όσο και ως κοινωνία, για τον ρόλο μας σε αυτή τη διαδικασία; Και πώς μπορούμε να ενισχύσουμε την ιδιωτικότητα σε έναν κόσμο όπου τα δεδομένα μας είναι το νέο «νόμισμα»;
Η σημασία της ιδιωτικότητας στην εποχή της διασύνδεσης
Τα δεδομένα είναι πλέον η πιο πολύτιμη πηγή στον πλανήτη. Η Google, το Facebook, η Amazon και τόσες άλλες πλατφόρμες έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ολόκληρες αυτοκρατορίες χάρη στη συλλογή και την ανάλυση προσωπικών δεδομένων. Κάθε αναζήτηση που κάνουμε, κάθε «like» που πατάμε και κάθε αγορά που πραγματοποιούμε αφήνει πίσω ένα ψηφιακό ίχνος.
Αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιούνται για να δημιουργηθούν προφίλ, να προβλεφθούν συμπεριφορές, ακόμη και να επηρεαστούν αποφάσεις μας. Όμως, ενώ αυτό προσφέρει άνεση και εξατομίκευση, ενέχει σοβαρούς κινδύνους:
- Ποιοι κατέχουν τα δεδομένα μας;
- Πώς χρησιμοποιούνται;
- Μπορούμε να ανακτήσουμε τον έλεγχο της ιδιωτικής μας ζωής;
Η ιδιωτικότητα είναι θεμέλιο της δημοκρατίας. Αν οι πολίτες φοβούνται ότι παρακολουθούνται, περιορίζουν τη συμπεριφορά τους, την έκφραση των απόψεών τους, ακόμη και τη συμμετοχή τους στη δημόσια ζωή.
Ο ρόλος του ΓΚΠΔ στη διασφάλιση της ιδιωτικότητας
Ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (ΓΚΠΔ, GDPR), που τέθηκε σε ισχύ το 2018, αποτελεί τον πιο ολοκληρωμένο μηχανισμό προστασίας δεδομένων που έχει δημιουργηθεί παγκοσμίως. Ο GDPR θέσπισε δικαιώματα για τους πολίτες, όπως (μεταξύ άλλων):
- Το δικαίωμα να γνωρίζουμε ποιος συλλέγει τα δεδομένα μας και για ποιο σκοπό.
- Το δικαίωμα να δίνουμε ή να αποσύρουμε τη συγκατάθεσή μας.
- Το δικαίωμα στη λήθη – να ζητάμε τη διαγραφή των δεδομένων μας.
- Το δικαίωμα στη φορητότητα – να μπορούμε να μεταφέρουμε τα δεδομένα μας σε άλλη υπηρεσία.
Ωστόσο, Ο GDPR είναι μόνο η αρχή. Παρά τη θεσμοθέτηση αυστηρών κανονισμών, τα προβλήματα παραμένουν, ειδικά όταν οι τεχνολογικές εξελίξεις προχωρούν με ασύλληπτη ταχύτητα.
Τα νέα προβλήματα του ψηφιακού κόσμου
Παρόλο που ο GDPR έθεσε τα θεμέλια, οι εξελίξεις στον ψηφιακό κόσμο έχουν αναδείξει νέες, σύνθετες προκλήσεις:
1. Η εκρηκτική ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI)
Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης επεξεργάζονται τεράστιους όγκους δεδομένων για να εκπαιδευτούν και να «μάθουν». Ενώ η καινοτομία αυτή φέρνει επανάσταση σε τομείς όπως η υγεία και οι μεταφορές, θέτει σοβαρά ηθικά και νομικά ζητήματα:
- Πώς εξασφαλίζεται η διαφάνεια στους αλγόριθμους;
- Πώς αποτρέπεται η δημιουργία διακρίσεων μέσα από την ανάλυση δεδομένων;
- Τι γίνεται όταν τα δεδομένα χρησιμοποιούνται για σκοπούς που δεν έχουν εγκριθεί;
2. Η πολιτική μικρο-στόχευση
Η πολιτική διαφήμιση στο διαδίκτυο έχει φτάσει σε επίπεδα χειραγώγησης που παραβιάζουν τη δημοκρατική διαδικασία. Σκάνδαλα όπως αυτό με την Cambridge Analytica και το Facebook ανέδειξαν πώς η κατάχρηση δεδομένων μπορεί να επηρεάσει εκλογικές διαδικασίες.
3. Ασυμμετρία εξουσίας
Οι πολίτες συχνά αγνοούν τι συμβαίνει με τα δεδομένα τους. Την ίδια στιγμή, οι τεχνολογικοί γίγαντες διαθέτουν τόσο μεγάλη ισχύ που ακόμα και τα υψηλά πρόστιμα του ΓΚΠΔ δεν τους αποτρέπουν από παραβιάσεις.
Η ευθύνη όλων μας
Η προστασία δεδομένων δεν είναι μόνο δουλειά των νομοθετών ή των οργανισμών. Είναι ευθύνη όλων μας. Ως πολίτες, πρέπει να αναλάβουμε ενεργό ρόλο:
- Να ενημερωθούμε για τα δικαιώματά μας και να τα ασκήσουμε.
- Να χρησιμοποιούμε με σύνεση τα ψηφιακά εργαλεία, αποφεύγοντας κινδύνους όπως μη ασφαλείς πλατφόρμες.
- Να απαιτούμε μεγαλύτερη διαφάνεια από τις εταιρείες και τις κυβερνήσεις.
Αντίστοιχα, οι οργανισμοί και οι κυβερνήσεις πρέπει να επενδύσουν στη δημιουργία ενός ψηφιακού περιβάλλοντος όπου τα δικαιώματα των πολιτών είναι σεβαστά και η τεχνολογία λειτουργεί υπέρ της κοινωνίας, όχι εις βάρος της.
Προς μια υπεύθυνη ψηφιακή εποχή
Η Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας Δεδομένων δεν είναι μόνο μια αφορμή για σκέψη. Είναι μια ευκαιρία για δράση. Στον πυρήνα της βρίσκεται μια απλή ιδέα: Η προστασία των δεδομένων μας είναι η προστασία της ταυτότητάς μας.
Σε έναν κόσμο όπου τα δεδομένα μας είναι τα πιο πολύτιμα εργαλεία εξουσίας, το να διασφαλίσουμε την ιδιωτικότητά μας δεν είναι μόνο ζήτημα ασφάλειας. Είναι ζήτημα δημοκρατίας, ισότητας και αυτονομίας. Και όπως δείχνει η Ιστορία, κάθε δικαίωμα που θεωρούμε δεδομένο χρειάζεται προσπάθεια για να διατηρηθεί.
Γι’ αυτό, ας αναλογιστούμε: Ποια είναι η αξία των δεδομένων μας; Και τι είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε για να τα προστατεύσουμε;
*Ο Γιάννης Σ. Καλαντζάκης είναι εμπειρογνώμων πολιτικών υγείας, ασφάλειας πληροφοριών και βιωσιμότητας, πιστοποιημένος Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων (DPOaaS), Lead Verifier EU ETS & ανθρακικού αποτυπώματος & σύμβουλος επιχειρήσεων σε θέματα διαχείρισης δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (GDPR), ιατρικού τουρισμού, ΕΚΕ & βιώσιμης ανάπτυξης (πχ. Ecovadis, EU ETS, ΔηΣΜΕ, 14064-1) και ποιότητας. #IOwnMyHealthData
