Αφετηρία για τις ακόλουθες σκέψεις είναι το διεθνές δεδομένο ότι ένας οργανισμός που υπηρετεί έρευνα και διδασκαλία πρέπει απαραιτήτως να είναι εξωστρεφής. Η έλλειψη εξωστρέφειας οδηγεί νομοτελειακά σε επιστημονικό θάνατο.
Η πρόσφατη επίσκεψη εκπροσώπων 30 Πανεπιστημίων των ΗΠΑ για διερευνητικές συζητήσεις συνεργασίας με Ελληνικά Πανεπιστήμια είναι μία σημαντική εξέλιξη, αναμφισβήτητα από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες της πολιτείας για την αναβάθμιση του επιπέδου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τα τελευταία χρόνια.
Μέχρι σήμερα, η επικοινωνία ανάμεσα στα Ελληνικά και Αμερικάνικα Πανεπιστήμια είναι περιορισμένη και βασίζεται στη μετάβαση αποφοίτων μας (συνήθως από τους καλύτερους) για μεταπτυχιακές (Masters και Διδακτορικό) σπουδές και στην ερευνητική συνεργασία καθηγητών. Και οι δύο περιπτώσεις αντανακλούν προσωπικές πρωτοβουλίες και μικρό αριθμό μετακινούμενων/συνεργαζόμενων μελών της Ελληνικής Πανεπιστημιακής κοινότητας.
Οι επιδιωκόμενες συνέργειες με τη στήριξη της πολιτείας έχουν σαφή στόχο την ενίσχυση της εξωστρέφειας των Ελληνικών Πανεπιστημίων και αναβάθμισή τους, μέσα από 3 κατηγορίες δράσεων: διενέργεια κοινών εστιασμένων σύντομων μαθημάτων (short courses) /θερινών σχολείων, κοινά μεταπτυχιακά προγράμματα ή πρακτική με ανταλλαγή φοιτητών και επισκέψεις καθηγητών, συνεργασία σε προπτυχιακό επίπεδο με κοινά μαθήματα/προγράμματα σπουδών και ανταλλαγή φοιτητών και επισκέψεις καθηγητών.
Τα οφέλη της Ελληνικής Πανεπιστημιακής κοινότητας από τέτοιες θεσμοθετημένες ενέργειες είναι πολλαπλά. Μερικά παραδείγματα με τυχαία σειρά:
Περισσότεροι φοιτητές μας έχουν πρόσβαση σε εξαιρετικά Πανεπιστήμια και δημιουργούνται υγιείς συνθήκες ευγενούς άμιλλας αφού οι επισκέπτες φοιτητές θα επιλέγονται από κοινού, άρα αξιοκρατικά.
Φοιτητές χωρίς οικονομικές δυνατότητες θα έχουν την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους και να ανοίξουν τα φτερά τους.
Οι φοιτητές μας θα εκτεθούν σε μία οργανωμένη Πανεπιστημιακή ζωή, με ζωντανό και δραστήριο campus (Πανεπιστημιούπολη), άρτιο εξοπλισμό, εξαιρετικές και ζωντανές βιβλιοθήκες, όπου οι ενδο- και δια-τομεακές αλληλεπιδράσεις είναι συνεχείς. Το πρότυπο φοιτητικής ζωής με κέντρο το Πανεπιστημιακό campus, με εκπαιδευτικές και μη (πολιτιστικές, αθλητικές) δραστηριότητες, αποτελεί σημαντικό κίνητρο αναβάθμισης των Πανεπιστημίων μας και κατάργησης στη πράξη των αγκυλώσεων που απορρέουν από το ‘άσυλο’. Ανεξάρτητη εργασία επιπέδου, με ευθύνες αλλά και αναγνώριση είναι ένα από τα κέρδη της εμπειρίας.
Σε ένα περιβάλλον όπου στις εξετάσεις δεν χρειάζονται επιτηρητές γιατί αυτονοήτως δεν υπάρχουν σκέψεις ή συνθήκες αντιγραφής, όπου υπάρχουν καθιερωμένες ώρες γραφείου των καθηγητών, όπου οι φοιτητικές πρωτοβουλίες ενθαρρύνονται και επιβραβεύονται, οι σχέσεις φοιτητή-καθηγητή περνούν σε άλλο επίπεδο και βοηθούν στην αυτοπεποίθηση του πρώτου και στην αμοιβαία εμπιστοσύνη.
Το ενδιαφέρον Αμερικάνικων Πανεπιστημίων για αμοιβαίες συνεργασίες που για την Ελλάδα δεν περιορίζονται σε ανθρωπιστικές σπουδές και ιστορία-αρχαιολογία, αποτελεί ισχυρότατο κίνητρο για τα Πανεπιστήμιά μας να βελτιώσουν το επίπεδο εκπαίδευσης και τους χώρους τους, διατηρώντας τους πολιτισμένους ώστε αυτή η πρωτοβουλία να έχει συνέχεια. Επιτυχής υλοποίησή του θα αποτελούσε ισχυρό κίνητρο για μεγάλα κοινοφελή Ιδρύματα της χώρας να γίνουν χορηγοί Ελληνικών (και όχι μόνο Αμερικάνικων ή Ευρωπαϊκών) Πανεπιστημίων. Υπάρχουν και άλλοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί που ενθαρρύνουν την ή και ενεργοποιούνται από την Ελληνο-Αμερικάνικη ακαδημαϊκή επικοινωνία, για παράδειγμα μέσω στήριξης νεοφυών επιχειρήσεων (start-ups) ή στοχευμένων κοινών ερευνητικών προγραμμάτων.
Ο τρόπος λειτουργίας των Αμερικάνικων Τμημάτων, με βάση το τρίπτυχο αξιοκρατία-ανανέωση/πρωτοπορία-επαγγελματική αποκατάσταση θα βοηθήσει τους επισκέπτες να μεταφέρουν κάποιες ιδέες/προτάσεις στα δικά μας Πανεπιστήμια. Κομβική είναι η αίσθηση του «ανήκω στο Πανεπιστημιακό οικοσύστημα, το υπηρετώ, και η προσφορά είναι αμοιβαία».
Η σύμπραξη σε κοινά προγράμματα σπουδών είναι μοναδική ευκαιρία για ανανέωση των σχετικών προγραμμάτων σε πολλά Τμήματα της χώρας. Το διπλό διδακτορικό σίγουρα μεγαλώνει την αξία του Ελληνικού και, μαζί με άλλες βελτιώσεις σε θέματα που αναφέρονται εδώ, αναβαθμίζει σε βάθος χρόνου τα Πανεπιστήμιά μας. Τα κοινά θερινά σχολεία μπορούν να προσελκύσουν φοιτητές από πολλές χώρες και να καταστήσουν την Ελλάδα διεθνή πόλο σε επιλεγμένους επιστημονικούς τομείς.
Αγγλόφωνα μαθήματα/προγράμματα σπουδών προσελκύουν φοιτητές από διάφορες χώρες και η ύπαρξη κριτηρίων ποιότητας (που είναι αυτονόητη προϋπόθεση συνεργασίας με Πανεπιστήμια των ΗΠΑ) είναι προς όφελος φοιτητών και Πανεπιστημίων μας, με αντανάκλαση στην αξία των πτυχίων. Ειδικά για τα θερινά σχολεία, υπάρχουν ήδη συζητήσεις σε εξέλιξη και κάποια οργανώνονται. Αυτό είναι η ευκολότερη σύμπραξη και δημιουργεί μία πρώτη γέφυρα που μπορεί να φέρει άμεσα αποτελέσματα.
Το ενδιαφέρον Ελλήνων καθηγητών Αμερικάνικων Πανεπιστημίων είναι συγκινητικό και ενθαρρυντικό, και δεν πρέπει να τους απογοητεύσουμε και πάλι (όπως έγινε δυστυχώς στο διάστημα εφαρμογής του νόμου Διαμαντοπούλου), σε τελική ανάλυση έρχονται να βοηθήσουν. Ας σημειωθεί ότι κοινά μαθήματα/διαλέξεις/σεμινάρια διευκολύνονται και από τη χρήση τεχνολογιών που αξιοποιήθηκαν στη διάρκεια της πρόσφατης πανδημίας (είναι γνωστό για παράδειγμα ότι Καθηγητές Αμερικάνικοι Πανεπιστημίου διδάσκουν στη Σιγκαπούρη χωρίς να χρειαστεί να βρίσκονται εκεί συνέχεια.
Αξίζει να δει κανείς την εξέλιξη των Πανεπιστημίων αυτής της χώρας). Οι συμπράξεις είναι βιώσιμες όταν είναι αποτελεσματικές, οπότε το στοιχείο της αξιολόγησης είναι ενδογενές και κάθε μία και κάθε εμπλεκόμενο μέλος της κοινότητας. Η επιτυχία κρίνεται εάν συνεχίζονται οι συμπράξεις και είναι αμφίδρομες, κάτι που πρέπει να αποτελεί όραμα για τη χώρα.
Οι φοιτητές μας αποκτούν αμεσότερη πρόσβαση στη διεθνή αγορά εργασίας με κριτήρια υγειούς ανταγωνισμού και ποιότητας (ίσως θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε εδώ την κατασυκοφαντημένη λέξη «αριστεία»). Παράλληλα όμως και σταδιακά, η Ελληνική αγορά μπορεί να προσελκύσει νέους από το εξωτερικό. Αξίζει να τονιστεί ότι μπορούν έτσι να διαμορφωθούν οι συνθήκες (κυρίως ένα υγειές και ανταγωνιστικό περιβάλλον) για ‘brain gain’ με επιστροφή στη χώρα καταξιωμένων επιστημόνων που ξεκίνησαν την σταδιοδρομία τους ή και έχουν ήδη διαπρέψει στο εξωτερικό.
Η μεταλαμπάδευση γνώσεων και εμπειριών από το εξωτερικό, τόσο σε επίπεδο φοιτητών όσο και καθηγητών δεν περιορίζεται μόνο στην έρευνα και διδασκαλία αλλά εκτείνεται στο ευρύτερο πλαίσιο ενδο- και εξω-Πανεπιστημιακής ζωής με τον τρόπο επαγγελματικής λειτουργίας και τον σεβασμό στους γείτονες ή συναδέλφους, στους κανόνες και τις προθεσμίες. Οι αναπόφευκτες συγκρίσεις θα δημιουργήσουν μία δυναμική για σταδιακή βελτίωσή του Ελληνικού Πανεπιστημίου σε διάφορα επίπεδα, από οργάνωση και αλληλεπιδράσεις εντός και εκτός, μέχρι κτηριακό και campus life.
Οι συμπράξεις Πανεπιστημίων θα στηριχθούν σίγουρα και από τους συλλόγους αποφοίτων Πανεπιστημίων των ΗΠΑ. Υπάρχουν πολλοί στη χώρα μας και είναι ιδιαίτερα δραστήριοι στην οργάνωση επιστημονικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων και την υποστήριξη νέων για ακαδημαϊκές και επαγγελματικές προοπτικές.
Μακάρι, η καίρια αυτή πρωτοβουλία της πολιτείας, που αντανακλά συστηματική και επίμονη προσπάθεια, να τύχει ενθουσιώδους ανταπόκρισης από όσο το δυνατόν περισσότερα Ελληνικά ιδρύματα, και να αποδώσει βιώσιμα οφέλη.
*Ο Δημήτρης Βλασσόπουλος είναι Καθηγητής του Τμήματος Επιστήμης και Τεχνολογίας Υλικών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Του έχουν απονεμηθεί το βραβείο Bingham Medal της Επιστημονικής Εταιρείας Ρεολογίας των ΗΠΑ για το 2019 και το Βραβείο Weissenberg της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ρεολογίας, για το 2015.
