Του Γιάννη Γορανίτη
Ένα νέο χαράτσι περιμένει όλους τους καταναλωτές που πρόκειται να αγοράσουν κινητό τηλέφωνο, tablet, ενώ αντίστοιχη επιβάρυνση συνεχίζει να επιβάλλεται σε όλους τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τους εκτυπωτές, τα αναλώσιμα και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές και αξεσουάρ. Αυτό τουλάχιστον προβλέπεται στο σχέδιο νόμου του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού με τίτλο: «Συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων».
Υπενθυμίζουμε ότι στο ίδιο σχέδιο νόμου περιλαμβάνεται και η επίμαχη διάταξη της ουσιαστικής κατάργησης των πνευματικών δικαιωμάτων για αρκετές κατηγορίες έργων και δημιουργών.
Η εν λόγω διάταξη αφορά στην «εύλογη αμοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή», η οποία έχει μεν στόχο την απόδοση πνευματικών δικαιωμάτων στους δημιουργούς, αλλά στην πράξη συνεπάγεται μια πρόσθετη επιβάρυνση στους καταναλωτές. Η επιβάρυνση ισχύει ήδη για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, αλλά πλέον επεκτείνεται και στα smartphones και τα tablets. Η νέα επιβάρυνση σε κινητά και ταμπλέτες ανέρχεται σε 1% επί της λιανικής τιμής, ενώ για συσκευές ήχου και εικόνας ανεβαίνει στο 6%. Αντίστοιχη επιβάρυνση προβλέπεται για αποθηκευτικά μέσα (USB, flash μνήμες, και σκληροί δίσκοι). Στους εκτυπωτές, τα scanners, τα φωτοτυπικά, αλλά και στο χαρτί (!), το χαράτσι φτάνει στο 4% της τιμής, ενώ στους υπολογιστές πέφτει σε 1% από 2%.
Η σχετική πρόβλεψη είχε εισαχθεί στο ελληνικό δίκαιο με τον Ν. 2121/1993. Η επιβάρυνση σε συσκευές αναπαραγωγής είχε καταργηθεί το 2004, αλλά επανήλθε τον Ιανουάριο του 2016 και με το νέο σχέδιο νόμου επεκτείνεται σε περισσότερες συσκευές.
Το σχέδιο νόμου αναφέρει:
«Η εύλογη αμοιβή καθορίζεται ως εξής: α) η αμοιβή για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές στους οποίους συμπεριλαμβάνονται και οι δικτυωμένες φορητές συσκευές (tablets) και τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα (smartphones) με μέγεθος εσωτερικής μνήμης τυχαίας προσπέλασης (RΑΜ) άνω των 4 GB ορίζεται σε 1% της αξίας τους».
(…) β) η αμοιβή για τις συσκευές εγγραφής ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, μαγνητικές ταινίες ή άλλους υλικούς φορείς πρόσφορους για την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνας ή ήχου και εικόνας, στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι υλικοί φορείς ψηφιακής αντιγραφής εκτός των αποθηκευτικών μέσων χωρητικότητας κάτω του 1 TByte όπως επίσης και για συσκευές ή εξαρτήματα ανεξάρτητα εάν λειτουργούν σε συνάρτηση ή μη με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και χρησιμοποιούνται για την ψηφιακή αντιγραφή, μετεγγραφή ή με άλλο τρόπο αναπαραγωγή (εκτός των σαρωτών και των εκτυπωτών) ορίζεται σε 6% της αξίας.
(…) γ) σε 4% της αξίας των φωτοτυπικών συσκευών, των σαρωτών, των εκτυπωτών, τον χαρτιού κατάλληλου για φωτοτυπίες καθώς και των αποθηκευτικών μέσων χωρητικότητας κάτω του 1 TByte.
Πόσο λογική και στοιχειοθετημένη είναι η επιβάρυνση;
Η μεταβολή του νομικού πλαισίου για την εύλογη αμοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή, σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση κρίνεται απαραίτητη λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων. Να διευκρινίσουμε βέβαια ότι ο όρος «ιδιωτική αναπαραγωγή» στη διεθνή βιβλιογραφία συναντάται ως «home taping» ή «home copying». Ο νομοθέτης λοιπόν εικάζει ότι οποιοσδήποτε έχει στο σπίτι του PC, DVD recorder, tablet ή κινητό, εκτυπωτή, κλειδί USB ή κάρτες μνήμης για φωτογραφική μηχανή, αντιγράφει παράνομα έργα που προστατεύονται από πνευματική ιδιοκτησία. Επειδή η εκτελεστική εξουσία λοιπόν, δεν μπορεί να καταπολεμήσει την παρανομία, η νομοθετική εξουσία βρήκε έναν εύσχημο τρόπο να φορολογήσει προκαταβολικά όλους τους καταναλωτές –ακόμη κι εκείνους που δεν έχουν πρόθεση ή τεχνική δυνατότητα να παρανομήσουν.
Ο αντίλογος βέβαια είναι ότι η είσπραξη δικαιωμάτων μπορεί να γίνεται μόνο μέσω συλλογικών φορέων, καθώς είναι πρακτικά αδύνατο ο εκάστοτε ιδιώτης να ζητάει άδεια από τον δημιουργό για την αναπαραγωγή του έργου του. Είναι επίσης προφανές ότι τα δικαιώματα των δημιουργών των ανθρώπων του πνεύματος πρέπει να προστατεύονται και οι δημιουργοί να αποζημιώνονται ευλόγως. Αλλά όχι με τρόπο που να επιβαρύνει όλους τους υπόλοιπους και δη όσους δεν έχουν καμία πρόθεση παράνομης αντιγραφής αρχείων και πνευματικών έργων.
Όπως αναφέρεται στη σχετική έκθεση του οργανισμού Digital Europe:
«Η εφαρμογή των δικαιωμάτων εισπράξεως δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας βασίζεται στην αυθαίρετη υπόθεση ότι οι καταναλωτές δημιουργούν ιδιωτικά αντίγραφα σε συσκευές που έχουν αποθηκευτικό χώρο ή δυνατότητα αντιγραφής». Στην πράξη βέβαια, οι περισσότεροι καταναλωτές δεν χρησιμοποιούν τις συσκευές τους για να κάνουν αντίγραφα μουσικής ή βίντεο, επομένως δεν προκαλούν την παραμικρή ζημιά στους κατόχους δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Αυτό ισχύει σε μεγαλύτερο βαθμό για συσκευές που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για επαγγελματική χρήση (π.χ. εκτυπωτές ή φωτοτυπικά).
Μία άλλη πτυχή που αναδεικνύει η έκθεση είναι ότι η επιβολή αυτού του φόρου αντίκειται στις αρχές της ενιαίας αγοράς και της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων.
Ο λογαριασμός στον καταναλωτή
Το σχέδιο νόμου ορίζει επίσης ότι: «Η αμοιβή καταβάλλεται από τους εισαγωγείς ή από τους παραγωγούς των αντικειμένων αυτών και σημειώνεται στο τιμολόγιο», αλλά ας μη γελιόμαστε: η επιβάρυνση θα μετακυληθεί στους καταναλωτές, όπως άλλωστε συμβαίνει έως τώρα. Στη χώρα μας μάλιστα οι ηλεκτρονικές συσκευές επιβαρύνονται με έναν από τους υψηλότερους ΦΠΑ όχι μόνο μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά παγκοσμίως.
Στην προαναφερθείσα έκθεση του Digital Europe αναφέρεται ότι το σύστημα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι εξαιρετικά δυσλειτουργικό, άδικο και αδιαφανές, και υπογραμμίζεται το γεγονός ότι οι καταναλωτές πληρώνουν αρκετές φορές για να έχουν πρόσβαση στο περιεχόμενο που νόμιμα αγόρασαν, ενώ πληρώνουν επιπλέον εισφορά κάθε φορά που αγοράζουν μια συσκευή αντικατάστασης, όπως ένα νέο smartphone, και αντιγράφουν σε αυτήν το περιεχόμενο της παλιάς.
Ή αν για παράδειγμα κάποιος έχει κατεβάσει νόμιμα ένα τραγούδι ή ταινία πρέπει να καταβάλει πρόσθετες αμοιβές στους κατόχους δικαιωμάτων αν θέλει να το μεταγράψει σε CD για να το ακούει στο αυτοκίνητο ή σε DVD για να το βλέπει στο σαλόνι.
Πού αλλού επιβάλλεται αντίστοιχο χαράτσι
Στην αιτιολογική έκθεση αναφέρεται ότι εύλογη αμοιβή σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές προβλέπεται και σε άλλες έννομες τάξεις, όπως η Κροατία, η Ιταλία, η Λιθουανία, η Ολλανδία, η Σλοβακία, η Γερμανία, η Πορτογαλία και η Λετονία. Αυτό που εντέχνως παραλείπεται είναι ότι αντίστοιχη αμοιβή για κινητά και tablets δεν προβλέπεται σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα (πλην ενδεχομένως της Ολλανδίας, όπου προβλέπεται μια εφάπαξ επιβάρυνση €3,50 σε νέα tablets και smartphones με δυνατότητα αναπαραγωγής μουσικής).
Οι περισσότερες χώρες όμως, εντός και εκτός ΕΕ δεν διαθέτουν αντίστοιχη νομολογία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, για παράδειγμα, θεωρείται ότι τα αντίγραφα που δημιουργούν οι χρήστες για προσωπική τους χρήση δεν προκαλούν ζημιά η οποία να απαιτεί πρόσθετη αμοιβή, αφού έχουν ήδη πληρώσει για το εκάστοτε έργο.
Γιατί διαχωρίζονται βάσει της RAM;
Και μια τεχνικής φύσης υποσημείωση: ο διαχωρισμός των συσκευών βάσει RAM («με μέγεθος εσωτερικής μνήμης τυχαίας προσπέλασης (RΑΜ) άνω των 4 GB», όπως αναφέρει το σχέδιο νόμου) είναι παντελώς αστήρικτος. Η μνήμη RAM δεν σχετίζεται με την αποθήκευση των αρχείων στη συσκευή, αλλά εξυπηρετεί την προσωρινή απόθεση των δεδομένων, προκειμένου να εκτελεστούν ή να επεξεργαστούν.
Άλλωστε, όλα τα δεδομένα που αποθηκεύονται προσωρινά στη RAM χάνονται όταν η συσκευή απενεργοποιηθεί. Ο νομοθέτης πιθανόν είχε κατά νου τη μνήμη κάποιον άλλο τύπο μνήμης. Υποθέτουμε ότι αναφερόταν στη χωρητικότητα της συσκευής: δηλαδή πόσα GB ή MB διαθέτει για αποθήκευση αρχείων, στοιχείο που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της εισφοράς π.χ. στην Ελβετία, όπου κάθε GB αποθηκευτικού χώρου φορολογείται με CHF 0,30 ή στη Φινλανδία όπου προβλέπεται επιβάρυνση ανά GB ενσωματωμένης μνήμης για τα players και recorders μουσικής, αλλά όχι και για τα κινητά.
Ακόμη όμως κι αν δεν πρόκειται για λάθος, το όριο των 4GB είναι εντελώς αυθαίρετο. Ένα smartphone με 1GB RAM μπορεί κάλλιστα να εκτελέσει οποιαδήποτε εφαρμογή, πόσο μάλλον να επιτρέψει την αναπαραγωγή αρχείων εικόνας και ήχου. Η διαφορά της με μια συσκευή που διαθέτει RAM 4GB, είναι ότι η δεύτερη εκτελεί τις εργασίες ταχύτερα. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι το νομοσχέδιο δεν θέλει να «τιμωρήσει» με έναν πρόσθετο φόρο όσους δεν επιθυμούν να «κολλάει» το κινητό τους.
Αλλά ποτέ δεν ξέρεις…
Αναλυτικά το σχέδιο νόμου με εισηγητή τον βουλευτή του Σύριζα Παναγιώτη (Πάνο) Σκουρολιάκο εδώ.
