Αυτό τον μήνα ο πληθωρισμός στο Ηνωμένο Βασίλειο έφτασε στο 3,2% σημειώνοντας αύξηση από το 2,1% κατά τους 12 μήνες που προηγήθηκαν του Ιουλίου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο άλμα από την έναρξη εφαρμογής των ισχύοντων μέτρων το 2006. Ο Διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας, Andrew Bailey, επιχειρεί να κατευνάσει τους φόβους των επενδυτών ισχυριζόμενος ότι η αύξηση αυτή είναι προσωρινή, καθώς και να διαλύσει τις ανησυχίες ότι η αύξηση των τιμών τροφοδοτείται από έναν συνδυασμό ασύδοτων κρατικών δαπανών που διευκολύνονται από την ποσοτική χαλάρωση.
Ως αποτέλεσμα της πανδημίας, η Τράπεζα της Αγγλίας δημιούργησε εκ του μηδενός 450 δισεκατομμύρια λίρες, τις οποίες χρησιμοποίησε για να αγοράσει κρατικά ομόλογα, παρέχοντας έτσι στο κράτος περισσότερα χρήματα για δαπάνες. Το αρχικό σκεπτικό ήταν εύλογο: το κράτος χρειαζόταν πρόσθετη χρηματοδότηση για να υποστηρίξει το πρόγραμμα αναγκαστικών αδειών και να αυξήσει την προσφορά χρήματος στην οικονομία. Με τα επιτόκια ήδη σε ιστορικό χαμηλό, η ποσοτική χαλάρωση προσέφερε έναν ακόμη τρόπο να ενισχυθούν οι δαπάνες και οι επενδύσεις στην οικονομία.
Η ποσοτική χαλάρωση είναι ένα καλό κόλπο βραχυπρόθεσμα όμως έχει και παρενέργειες, κύρια μεταξύ των οποίων είναι ο πληθωρισμός. Όσο περισσότερα χρήματα τυπώνονται, τόσο εντείνονται οι πληθωριστικές πιέσεις. Η Τράπεζα της Αγγλίας δεν δείχνει ιδιαίτερα σημάδια χαλιναγώγησης αυτής της εκτύπωσης. Μια έκθεση από την Οικονομική Επιτροπή της Βουλής των Λόρδων, της οποίας τα μέλη περιλαμβάνουν τον πρώην Διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας, Mervyn King, χαρακτηρίζει την Τράπεζα “εθισμένη” στη δημιουργία περισσότερων χρημάτων. Οι συγγραφείς της έκθεσης έχουν δίκιο. Το αν η Τράπεζα μπορεί να ξεφύγει από την εξάρτηση των “δωρεάν” χρημάτων που η ίδια δημιουργεί έχει κρίσιμη σημασία. Αν δεν μπορεί, τότε οι υψηλές δαπάνες θα συνεχίσουν να τροφοδοτούν τον πληθωρισμό και θα διαβρώσουν την επενδυτική εμπιστοσύνη και την εμπιστοσύνη στο νόμισμά μας.
Οι Ρωμαίοι μπορούν να μας διδάξουν πολλά για τους κινδύνους του υψηλού πληθωρισμού και τη σημασία της επενδυτικής εμπιστοσύνης και της εμπιστοσύνης στο νόμισμα. Η αρχαία Ρώμη πρωτοπόρησε και στο πεδίο της χρηματοπιστωτικής καινοτομίας. Καθιέρωσε το πρώτο παγκοσμίως παραστατικό χρήμα, αρχικά ως έναν τρόπο οργάνωσης του μισθού των στρατιωτών, πριν αυτό επεκταθεί και γίνει κοινό σε ολόκληρη την αυτοκρατορία. Δεν ήταν μόνο η δημιουργία αυτού του χρήματος κάτι το εντυπωσιακό, αλλά και η σταθερότητά του. Μάλιστα μετά την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, κανένα άλλο νόμισμα δεν υπήρξε τόσο καλά οργανωμένο μέχρι τον 18ο αιώνα και τη βρετανική λίρα.
Η σταθερότητα των τιμών ήταν ένα κομβικό χαρακτηριστικό του ρωμαϊκού χρήματος. Μπορούσε κανείς να ταξιδέψει από τη Βρετανία στη δύση μέχρι την Ιουδαία στην ανατολή, και οι τιμές των αγαθών καθώς και η αξία των νομισμάτων του θα παρέμενε η ίδια. Με την εξαίρεση κάποιων εποχικών αγαθών κυρίως, οι μακροπρόθεσμες τιμές ήταν σταθερές. Αυτή η σταθερότητα των τιμών επλήγη σοβαρά και ανεπανόρθωτα από τον αυτοκράτορα Σεπτίμο Σεβήρο (193 - 211 μΧ).
Ο Σεβήρος διπλασίασε τους μισθούς των Ρωμαίων στρατιωτών για να αυξήσει τον αριθμό των νεοσυλλέκτων που χρειάζονταν για τις αμυντικές επιχειρήσεις στα ανατολικά της αυτοκρατορίας. Όπως εξετάζω λεπτομερέστερα στο βιβλίο μου Pugnare: Economic Success and Failure, αυτή η αύξηση δαπανών διπλασίασε το συνολικό κόστος του στρατού. Καθώς τα ρωμαϊκά νομισματοκοπεία δεν διέθεταν τον άργυρο και τον χρυσό που απαιτούταν για την κατασκευή των νομισμάτων με τα οποία θα πληρώνονταν οι στρατιώτες, άρχισαν να υποτιμούν τα νομίσματα εισάγοντας μικρές ποσότητες από ευτελή μέταλλα σε κάθε νόμισμα.
Όπως συμβαίνει και σήμερα, η αυξημένη παροχή χρήματος οδήγησε σε πληθωρισμό και αύξηση των τιμών. Περίπου όπως συμβαίνει και με την ποσοτική χαλάρωση σήμερα, η υποτίμηση του νομίσματος διέβρωσε την εμπιστοσύνη στο ρωμαϊκό νόμισμα. Η σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία, που καθορίστηκε με κρατικό διάταγμα, μεταξύ του χρυσού νομίσματος (aureus), του αργυρού (δηναρίου) και του χάλκινου ή ορειχάλκινου (σηστερτίου και δουπονδίου) που αποτελούσε το θεμέλιο της συναλλακτικής οικονομίας η οποία βασιζόταν στην εμπιστοσύνη στο νόμισμα, χάθηκε. Οι Ρωμαίοι εντέλει εγκατέλειψαν το νόμισμά τους και άρχισαν να ανταλλάσουν τα αγαθά τους. Το εμπόριο στην αυτοκρατορία κατέρρευσε και ακολούθησε πολιτικό χάος. Η ίδια η αυτοκρατορία άρχισε να διαλύεται, με την πόλη της Ρώμης να λεηλατείται τελικά από βαρβάρους το 410 μΧ.
Η αύξηση του πληθωρισμού κατά μία ή δύο μονάδες που βλέπουμε σήμερα δεν θα έχει επίδραση μακροπρόθεσμα. Όπως και στην αρχαία Ρώμη, ο κύριος κίνδυνος εμφανίζεται όταν οι επενδυτές χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο χρήμα και στην αξία που τους λένε ότι αυτό έχει. Αν κάποιος ανησυχεί ότι οι χίλιες λίρες που έχει σήμερα κάπου κρυμμένες δεν θα αξίζουν το ίδιο σε τρεις μήνες, θα πάει να ξοδέψει αυτά τα χρήματα. Η αύξηση των δαπανών θα οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των τιμών, μειώνοντας ακόμη περισσότερο την αξία της αποταμίευσης. Στις πιο ακραίες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης το 1923 ή στη σημερινή Βενεζουέλα, το χρήμα χάνει εντελώς την αξία του.
Προφανώς απέχουμε πολύ από αυτό το σημείο, αλλά το δίδαγμα αυτό παραμένει πολύτιμο. Τη ζημιά δεν θα την κάνει ο πληθωρισμός, αλλά το αποτέλεσμα που θα έχει στην εμπιστοσύνη ως προς το νόμισμα. Η εμπιστοσύνη στο νόμισμά μας έχει κρίσιμη σημασία - και ό,τι την καταστρέφει θα καταστρέψει και μεγάλο μέρος των όσων απολαμβάνουμε.
--
Ο George Maher είναι ο συγγραφέας του βιβλίου Pugnare: Economic Success and Failure, που εξηγεί τι μπορεί να μας διδάξει η Αρχαία Ρώμη για τους κινδύνους της διαρκούς “εκτύπωσης” χρήματος, της αύξησης του πληθωρισμού και της μείωσης της εμπιστοσύνης των επενδυτών.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 28 Σεπτεμβρίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
