Του John Phelan
Λίγοι αστέρες του κινηματογράφου είχαν τόσο μεγάλη επιτυχία στις τρεις πρώτες τους ταινίες όσο ο Eddie Murphy: 48 Hours, Trading Places και Beverly Hills Cop είναι τα τρία κλασικά (το Best Defense δεν μετράει). Όμως, περισσότερες από μία φορές, όταν παρακολουθώ το Trading Places – που κυκλοφόρησε πριν από 40 χρόνια αυτόν τον μήνα – κάποιος με ρωτά προς το τέλος: «Τι ακριβώς συμβαίνει;»
Σε εκείνο το σημείο της ταινίας, ο Billy Ray Valentine (Murphy) και ο Lewis Winthorpe III (Dan Aykroyd) θέλουν να πάρουν την εκδίκησή τους από τους αδερφούς Duke, ένα ζευγάρι μεσιτών εμπορευμάτων. Γνωρίζουν ότι οι Duke έχουν δωροδοκήσει έναν διεφθαρμένο αξιωματούχο του Υπουργείου Γεωργίας για να μπορέσουν να ρίξουν πρώτοι μια ματιά στις προβλέψεις για την καλλιέργεια του πορτοκαλιού. Έχοντας αυτή τη γνώση, οι Duke σχεδιάζουν «να κατακτήσουν ολόκληρη την αγορά κατεψυγμένου χυμού πορτοκαλιού». Για να το εμποδίζουν αυτό, ο Valentine και ο Winthorpe αλλάζουν την πραγματική αναφορά καλλιέργειας με μια πλαστή και την παραδίδουν στους Duke.
Έτσι φτάνουμε στο φινάλε, που διαδραματίζεται στο παλιό Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου. Η πλαστογραφημένη έκθεση καλλιέργειας οδήγησε τους Duke να πιστέψουν ότι ο κρύος χειμώνας έχει επηρεάσει αρνητικά την καλλιέργεια του πορτοκαλιού και ως αποτέλεσμα θα αυξηθούν οι τιμές του χυμού πορτοκαλιού. Για να επωφεληθούν από αυτό, ξοδεύουν πολλά χρήματα για να αγοράσουν συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης παγωμένου συμπυκνωμένου χυμού πορτοκαλιού, γεγονός που ανεβάζει ακόμη περισσότερο τις τιμές αυτών των συμβολαίων.
Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης δεσμεύουν τον αγοραστή να αγοράσει στο μέλλον ένα εμπόρευμα, όπως ο παγωμένος συμπυκνωμένος χυμός πορτοκαλιού, σε τιμή που ορίζεται τη στιγμή της αγοράς του συμβολαίου μελλοντικής εκπλήρωσης. Έτσι, εάν υπογράψετε ένα συμβόλαιο μελλοντικής εκπλήρωσης σήμερα για να αγοράσετε παγωμένο συμπυκνωμένο χυμό πορτοκαλιού στα $256 τη λίβρα τον επόμενο μήνα και η τιμή τον επόμενο μήνα ανέβει πάνω από αυτό το ποσό, έχετε κέρδος. Εάν η τιμή όμως πέσει, έχετε ζημιά (υποθέτοντας και στις δύο περιπτώσεις ότι πουλάτε τον παγωμένο συμπυκνωμένο χυμό πορτοκαλιού σας αμέσως μόλις τον αγοράσετε).
Οι Valentine και Winthorpe, αντίθετα, ξεκινούν ακάλυπτες πωλήσεις (short selling) συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης παγωμένου συμπυκνωμένου χυμού πορτοκαλιού. Αυτές οι ανοικτές πωλήσεις προϋποθέτουν τον δανεισμό ενός πράγματος, όπως ενός συμβολαίου μελλοντικής εκπλήρωσης, και την πώλησή του. Ο πωλητής που σορτάρει πρέπει να επαναγοράσει το περιουσιακό στοιχείο κάποια στιγμή αργότερα και να το επιστρέψει στο άτομο από το οποίο το δανείστηκε. Εάν η τιμή του περιουσιακού στοιχείου πέσει μεταξύ της πώλησης του δανεισμένου περιουσιακού στοιχείου και της επαναγοράς του, ο πωλητής που σορτάρει θα έχει κέρδος. Ωστόσο, εάν η τιμή του περιουσιακού στοιχείου αυξηθεί, θα έχει ζημιά. Οι ανοικτές πωλήσεις είναι κάτι που κάνει κανείς μόνο εάν πιστεύει ότι η τιμή του περιουσιακού στοιχείου θα πέσει.
Και, φυσικά, ο Valentine και ο Winthorpe έχουν πρόσβαση στην πραγματική αναφορά για την καλλιέργεια. Όταν ανακοινώνεται ότι «Ο κρύος χειμώνας απ’ ό,τι φαίνεται δεν επηρέασε τη συγκομιδή πορτοκαλιού… οι καταναλωτές μπορούν να αναμένουν πτώση των τιμών του χυμού πορτοκαλιού», η τιμή των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης παγωμένου συμπυκνωμένου χυμού πορτοκαλιού καταρρέουν. Ο Valentine και ο Winthorpe, που πούλησαν τα δανεικά συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης τους στην υψηλή τιμή, μπορούν τώρα να τα αγοράσουν πίσω στη νέα χαμηλή τιμή, τιμώντας τα συμβόλαιά τους και βγάζοντας τεράστια κέρδη. Οι Duke, αντίθετα, έχουν συγκεντρώσει δεσμεύσεις να αγοράσουν χυμό πορτοκαλιού σε τιμές πολύ υψηλότερες από τη νέα, χαμηλή τιμή και έχουν καταστραφεί.
Όλα αυτά είναι εξαιρετικά διασκεδαστικά, αλλά δεν δείχνει αυτό πόσο ανόητα είναι αυτά τα πράγματα όπως τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης και οι ανοικτές πωλήσεις; Δεν πρέπει άραγε να τα απαγορεύσουμε, όπως συχνά προτείνεται, και πιο πρόσφατα καθώς κατέρρευσαν οι αποτιμήσεις των αμερικανικών τραπεζών; «Μου ακούγεται σαν να έχετε γραφείο στοιχημάτων», λέει ο Valentine όταν οι Duke του εξηγούν ότι τη μεσιτεία εμπορευμάτων.
Στην πραγματικότητα, τόσο τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης όσο και οι ανοικτές πωλήσεις μπορούν να είναι αρκετά χρήσιμα. Φανταστείτε έναν παραγωγό χυμού πορτοκαλιού που θα παράγει 100.000 λίβρες πορτοκαλιών κατά τη διάρκεια του έτους. Η τρέχουσα τιμή, $256 lb, είναι η υψηλότερη τουλάχιστον από το 2009, αλλά δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η τιμή θα διατηρηθεί όταν ο παραγωγός είναι πλέον έτοιμος να φέρει τα πορτοκάλια του στην αγορά. Δεσμευόμενοι σήμερα να πουλήσουν σε $256 lb μετά από ένα χρόνο, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης επιτρέπουν στους παραγωγούς εμπορευμάτων, συχνά με ασταθείς τιμές, να ασφαλιστούν έναντι αυτής της αστάθειας. Αυτό αυξάνει την παραγωγή, μειώνοντας συνολικά τις τιμές.
Οι ακάλυπτες πωλήσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως μια πηγή πειθαρχίας. Εάν η τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου αυξηθεί τόσο πολύ έτσι ώστε αρκετοί συμμετέχοντες στην αγορά να πιστεύουν ότι μπορούν να αποκομίσουν κέρδη «σορτάροντάς» το, θα το κάνουν και θα σκάσουν έτσι την οποιαδήποτε πιθανή φούσκα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα περιουσιακά στοιχεία που οδηγούν σε φούσκες, όπως οι ασφαλιστικοί τίτλοι με εγγύηση στεγαστικά δάνεια πριν από την οικονομική κρίση του 2008, είναι συχνά και εκείνα που είναι δύσκολο ή σχεδόν αδύνατο να σορταριστούν.
Αν το Trading Places μιλά για κάτι, αυτό είναι η πειθαρχία της αγοράς. Μέσα σε πέντε χρόνια, οι Duke ζουν στους δρόμους της Νέας Υόρκης, ζώντας από τη φιλανθρωπία. Την επόμενη φορά που θα το παρακολουθήσετε, ελπίζω ότι θα διασκεδάσετε, ελπίζω ότι το τέλος θα βγάζει για σας λίγο περισσότερο νόημα και ελπίζω να εκτιμήσετε τη ματιά που δίνει στη λειτουργία των αγορών εμπορευμάτων.
--
O John Phelan είναι οικονομολόγος στο Center of the American Experiment.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 5 Ιουλίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
