Του Alberto Mingardi
Ακολουθώντας την πολύτιμη συμβουλή του συναδέλφου μου μπλόγκερ David Henderson, έπιασα στα χέρια μου το Milton Friedman on Freedom, μια νέα επιλογή κειμένων που επιμελήθηκε το Hoover Institution. Το βιβλίο θα εκπλήξει όλους εμάς ποτέ δεν εκτιμήσαμε όσο έπρεπε τις ιδέες και τη σοφία της πολιτικής σκέψης του Φρίντμαν. Η ιδιαίτερη εκδοχή κλασσικού φιλελευθερισμού του αναδεικνύεται ακόμη πιο εξευγενισμένη και επίκαιρη.
Ανάμεσα στα κεφάλαια του βιβλίου, απόλαυσα ιδιαίτερα μια συνέντευξή του στο περιοδικό Reason του 1974. Ο Φρίντμαν συζήτησε τότε με το συντακτικό τρίο (τους Tibon Machan, Joe Cobb και Ralph Raico), που τον αμφισβητούσαν από μια θέση την οποία εκείνοι θεωρούσαν ως πιο συνεπή φιλελεύθερη.
Η συνέντευξη είναι πλούσια και ενδιαφέρουσα για πολλούς λόγους. Ο Φρίντμαν υπερασπίζεται τον αρνητικό φόρο εισοδήματος και τα σχολικά κουπόνια ως “μέσα που επιτρέπουν στην ελεύθερη αγορά να διαδραματίσει έναν μεγαλύτερο ρόλο”. Παραδέχεται ότι το έργο του E.G. West τον έκανε να επανεξετάσει το επιχείρημά του περί της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (αλλά όχι και να εγκαταλείψει τα κουπόνια ως μια πρακτική πρόταση πολιτικής), και μιλά για τον πληθωρισμό και τον κανόνα του χρυσού.
Ο Φρίντμαν μιλά ακόμη για ένα ζήτημα που επίσης απασχόλησε πολλούς από τους συγχρόνους του: το γιατί οι διανοούμενοι αντιτίθενται στον καπιταλισμό.
Σ' αυτό το ερώτημα κάποιοι έχουν απαντήσει ότι ο κύριος λόγος είναι η μνησικακία (οι διανοούμενοι προσδοκούν μεγαλύτερη αναγνώριση από την κοινωνία της αγοράς από όση λαμβάνουν), κάποιοι έχουν επισημάνει ότι το ιδιοτελές συμφέρον είναι η αιτία του φαινομένου (οι διανοούμενοι ευαγγελίζονται κρατικούς ελέγχους και ρυθμίσεις γιατί οι ίδιοι θα είναι οι ελεγκτές και οι ρυθμιστές), και κάποιοι υποστήριξαν την συμπονετική θέση ότι οι διανοούμενοι δεν κατανοούν τι ακριβώς είναι η αγορά (καθώς αγαπούν τα “σχέδια” και η αγορά είναι αντιθέτως μια ασχεδίαστη τάξη).
Ο Φρίντμαν απορρίπτει την υπόθεση της μνησικακίας και προτείνει μια εκδοχή της υπόθεσης του ιδιοτελούς συμφέροντος κοιτάζοντας την πλευρά της ζήτησης. Και, πίσω από το πέπλο της ευγενείας του, δείχνει ελάχιστη κατανόηση για την προτίμηση των συναδέλφων του διανοούμενων υπέρ των περίπλοκων επιχειρημάτων, πράγμα που σε μένα φαίνεται ως δριμεία κριτική.
Να το απόσπασμα:
“REASON: Ίσως μπορούμε να επιστρέψουμε στο σχόλιό σας για τους διανοούμενους. Τι πιστεύετε ως προς τη θέση που διατυπώθηκε από τον von Mises και τον Schoeck ότι ο φθόνος είναι το κίνητρο της αντίθεσης των σύγχρονων διανοούμενων προς την ελεύθερη αγορά;
ΦΡΙΝΤΜΑΝ: Δεν πιστεύω ότι θα πάμε πολύ μακριά ερμηνεύοντας τα κίνητρα των διανοούμενων. Η κριτική τους στάση μπορεί να αποδοθεί σε προσωπική μνησικακία και φθόνο, αλλά θα έλεγα ότι μια πιο καρποφόρα, ή πιο θεμελιώδης κατεύθυνση είναι ότι οι διανοούμενοι είναι άνθρωποι που έχουν κάτι προς πώληση. Έτσι, το ερώτημα γίνεται, για πιο προϊόν υπάρχει καλύτερη αγορά; Πιστεύω ότι ένας βασικός λόγος που οι διανοούμενοι συνήθως κινούνται προς τον κολλεκτιβισμό είναι ότι η κολλεκτιβιστική απάντηση είναι απλή: Αν υπάρχει κάτι λάθος, τότε να ψηφίσουμε έναν νόμο και να κάνουμε κάτι γι' αυτό. Αν υπάρχει κάτι λάθος, τότε αυτό οφείλεται σε κάποιον άχρηστο, σε κάποιον διάβολο, φαύλο και διεστραμμένο - αυτή είναι μια πολύ απλή ιστορία για να την αφηγηθεί κανείς. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιδιαίτερα έξυπνος για να την γράψει, και δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιδιαίτερα έξυπνος για την αποδεχθεί. Από την άλλη πλευρά, το ατομικιστικό ή φιλελεύθερο επιχείρημα είναι επεξεργασμένο και λεπτό. Αν υπάρχει κάτι λάθος στην κοινωνία, αν υπάρχει ένα πραγματικό κοινωνικό δεινό, ίσως θα πετύχουμε περισσότερα πράγματα αν αφήσουμε τους ανθρώπους να προσπαθήσουν εθελούσια να εξολοθρεύσουν το δεινό αυτό. Πιστεύω συνεπώς ότι υπάρχει εξαρχής μια τάση στους διανοούμενους να προσελκύονται από την προοπτική πώλησης της κολλεκτιβιστικής ιδέας.
REASON: Είναι παράδοξο, αλλά κάποιοι μπορούν να πουν ότι αναγνωρίζετε στον κολλεκτιβιστή διανοούμενο μια καλύτερη αίσθηση της αγοράς.
ΦΡΙΝΤΜΑΝ: Φυσικά. Αλλά ενώ υπάρχει μια μεγαλύτερη αγορά για προϊόντα της Ford απ' ό,τι της American Motors, υπάρχει μια αγορά για τα προϊόντα της American Motors. Κατά τον ίδιο τρόπο, υπάρχει μεγαλύτερη αγορά για την κολλεκτιβιστική ιδεολογία απ' ό,τι για την αντίστοιχη ατομικιστική. Αυτό που με προβληματίζει, είναι ότι το ποσοστό των διανοούμενων που είναι κολλεκτιβιστές είναι, πιστεύω, μεγαλύτερο ακόμη κι απ' αυτό που θα δικαιολογούσε η αγορά”.
Αναδημοσίευση από την Library of Economics and Liberty.
--
Ο Alberto Mingardi είναι Γενικός Διευθυντής του Istituto Bruno Leoni, της ιταλικής δεξαμενής σκέψης για την ελεύθερη αγορά.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 15 Αυγούστου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
