Ένα από τα βασικά θέματα του νέου μου βιβλίου, The Conservative Futurist: How To Create the Sci-Fi World We Were Promised, είναι ότι το πώς αντιλαμβανόμαστε ως κοινωνία το μέλλον είναι ένα θέμα βαθιάς σημασίας. Εάν δεν μπορούμε να φανταστούμε ένα αύριο αντάξιο της ριζοσπαστικής αλλαγής που είναι εγγενής στον επιχειρηματικό καπιταλισμό, αυτές οι θυσίες δεν θα γίνουν σήμερα.
Ιστορικά, ωστόσο, η θεώρηση της ανθρωπότητας για το μέλλον ήταν μια απλή προέκταση του παρελθόντος, με ελάχιστες προσδοκίες αλλαγής ή προόδου. Οι αρχαίοι θεωρούνταν ως οι απόλυτες παρακαταθήκες σοφίας, έχοντας βιώσει ό,τι μπορούσε κανείς να φανταστεί.
Μια σημαντική αλλαγή όμως σημειώθηκε μεταξύ του 16ου και του 17ου αιώνα, που χαρακτηρίστηκε από αυξανόμενο σκεπτικισμό για την αρχαία σοφία και μια νέα πίστη στην ικανότητα της ανθρωπότητας να διαμορφώσει το μέλλον της, η οποία τροφοδότησε την Επιστημονική Επανάσταση και τον Διαφωτισμό.
Όπως εξηγεί ο οικονομολόγος Joel Mokyr στο A Culture of Growth, η θεμελιώδης πεποίθηση ότι η εφαρμογή της επιστημονικής γνώσης μπορεί να βελτιώσει την ανθρωπότητα ήταν η πολιτιστική καινοτομία που κατέστησε δυνατή τη μετέπειτα πρόοδο.
Ενώ αρχικά περιορίστηκε σε μια διεθνική «Δημοκρατία των Γραμμάτων» μεταξύ επιστημόνων και μελετητών που αντάλλασσαν ιδέες, αυτή η φιλοσοφία εξαπλώθηκε σταδιακά σε τεχνίτες και επαγγελματίες ζωτικής σημασίας για τη Βιομηχανική Επανάσταση στη Βρετανία.
Το κείμενο εργασίας «Enlightenment Ideals and Belief in Progress in the Run-up to the Industrial Revolution» (Ιδανικά του Διαφωτισμού και η πίστη στην πρόοδο στην πορεία προς τη βιομηχανική επανάσταση) επιχειρεί να καταδείξει ποσοτικά την πολιτιστική στροφή προς την πίστη στην επιστημονική πρόοδο που υπογραμμίζει ο Mokyr.
Χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο ανάλυσης κειμένου με μηχανική μάθηση σε αγγλικά έργα από το 1500-1900, οι ερευνητές εστίασαν στον εντοπισμό χρήσης γλώσσας που σχετίζεται με την πρόοδο -με όρους όπως «πρόοδος» (advance) και «βελτίωση» (improvement / betterment)- σε επιστημονικά κείμενα. Οι ερευνητές βρήκαν σημαντική αύξηση στη χρήση των όρων αυτών κατά τη διάρκεια του Διαφωτισμού.
Τα κείμενα που συνδέουν την επιστήμη και την οικονομία μετά το 1750 αναδεικνύουν περισσότερα βιομηχανικά και προοδευτικά θέματα, υποδεικνύοντας μια πολιτιστική αλλαγή που συνδέεται όμορφα με το επιχείρημα του Mokyr για τιςπολιτιστικές επιρροές που επέτρεψαν την εκβιομηχάνιση. Τι θα γινόταν όμως αν εφαρμόζαμε μια παρόμοια ανάλυση μέχρι τις μέρες μας; Παραθέτω από ένα εξαιρετικό άρθρο των Financial Times του John Murdoch-Burns:
Επεκτείνοντας την ίδια ανάλυση μέχρι σήμερα, προκύπτει μια εντυπωσιακή εικόνα: τα τελευταία 60 χρόνια η Δύση έχει αρχίσει να απομακρύνεται από την κουλτούρα της προόδου και κινείται προς μια κουλτούρα επιφυλακτικότητας, ανησυχίας και αποφυγής του κινδύνου, με την οικονομική ανάπτυξη να επιβραδύνεται κατά την ίδια αυτή περίοδο.
Η συχνότητα των όρων που σχετίζονται με την πρόοδο, τη βελτίωση και το μέλλον έχει μειωθεί κατά περίπου 25% από τη δεκαετία του 1960, ενώ οι όροι που σχετίζονται με απειλές, κινδύνους και ανησυχίες έχουν γίνει αρκετές φορές πιο συχνοί. Αυτή η ταυτόχρονη αύξηση της χρήσης των όρων που σχετίζονται με την επιφυλακτικότητα θα μπορούσε κάλλιστα να μην είναι μια σύμπτωση αλλά μια ίση και αντίρροπη δύναμη που δρα ενάντια στην ανάπτυξη και την πρόοδο.
Η Δύση έχει μετακινηθεί από μια κουλτούρα προόδου τις τελευταίες δεκαετίες προς μια κουλτούρα επιφυλακτικότητας, ανησυχίας και αποφυγής του ρίσκου.
Μακάρι να είχα αυτή την ανάλυση, καθώς έγραφα το βιβλίο μου, αν και είναι καθησυχαστικό ότι η εργασία υποστηρίζει το επιχείρημά μου. Πρέπει να έχουμε τη σωστή διάγνωση για να συνταγογραφήσουμε το κατάλληλο φάρμακο.
* Ο James Pethokoukis κατέχει την έδρα Dewitt Wallace στο American Enterprise Institute, όπου είναι υπεύθυνος του μπλογκ AEIdeas και φιλοξενεί το εβδομαδιαίο podcast, «Political Economy with James Pethokoukis»
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Ιανουαρίου 2024 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
