Η ομιλία που έδωσε ο Πρόεδρος Μπάιντεν στο Pointe du Hoc της Νορμανδίας στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την επέτειο της D-Day απηχεί μια αφελή και ευρέως διαδεδομένη θεώρηση της δημοκρατίας. Η γενική θεωρία έχει ως εξής: Δημοκρατία είναι ένα σύστημα όπου ο ψηφοφόρος βρίσκεται στην εξουσία. Είναι καλά ενημερωμένος και ψηφίζει για να εκφράσει το συμφέρον του για τα δημόσια αγαθά που η κυβέρνηση προτείνει να παράγει.
Οι πολιτικοί και οι κρατικοί γραφειοκράτες είναι ανιδιοτελείς δημόσιοι λειτουργοί που ανταποκρίνονται πιστά στις απαιτήσεις του εκλογικού σώματος. Αν μου επιτρέπεται να συνοψίσω τα όσα είπε ο Μπάιντεν: το αποτέλεσμα είναι η ελευθερία, το κράτος δικαίου και μια κυβέρνηση στην υπηρεσία του «λαού», η δημοκρατία είναι καλή καθώς ενώνουμε δυνάμεις και κάνουμε σπουδαία πράγματα με μεγάλες θυσίες.
Στην πραγματικότητα, για να συνοψίσουμε χονδρικά τη θεωρία της δημόσιας επιλογής, οι περισσότεροι πολίτες ψηφίζουν τυφλά επειδή η ψήφος του καθενός δεν έχει καμία επίδραση στο αποτέλεσμα των εκάστοτε εκλογών ή του εκάστοτε δημοψηφίσματος. Πολλοί μένουν απαθείς. Οι πολιτικοί και οι γραφειοκράτες είναι συνήθη ιδιοτελή άτομα που καταλαμβάνουν τον δημόσιο τομέα για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Όπου αυτό χρειαστεί, θα υποκύψουν σε ομάδες ειδικών συμφερόντων. Οι (κλασικοί) φιλελεύθεροι πιστεύουν ότι η δημοκρατία είναι ένα μέσο για την κατοχύρωση της ατομικής ελευθερίας και όχι σκοπός, και ότι το εύρος και η εξουσία του κράτους πρέπει να περιορίζονται αυστηρά σε ορισμένες βασικές λειτουργίες προκειμένου να περιοριστεί η ικανότητα του κράτους να εκμεταλλεύεται ένα μέρος του πληθυσμού.
Η αφελής θεώρηση συγχέει την ελευθερία με τη δημοκρατία και θεωρεί τις συλλογικές επιλογές ως ανώτερες των ατομικών. Η συλλογικότητα είναι σπουδαιότερη από το άτομο και το δεύτερο πρέπει να θυσιαστεί για την πρώτη. Η δημοκρατία είναι κολλεκτιβισμός με ανθρώπινο πρόσωπο. Ο Μπάιντεν δήλωσε (βλ. «Against D-Day Backdrop, Biden Puts Democracy at Center of Anti-Trump Pitch», Wall Street Journal, 7 Ιουνίου 2024 και το βίντεο της ομιλίας στο C-SPAN):
«Η αμερικανική δημοκρατία ζητά το πιο δύσκολο απ’ όλα: να πιστέψουμε ότι είμαστε μέρος ενός πράγματος που είναι μεγαλύτερο από εμάς. Η δημοκρατία λοιπόν ξεκινά με τον καθένα μας… όταν ένα άτομο αποφασίζει ότι υπάρχει κάτι πιο σημαντικό από τον εαυτό του… όταν αποφασίζουν ότι η χώρα τους έχει μεγαλύτερη σημασία από εκείνους».
Σημειώστε παρεμπιπτόντως πώς η ρητορική αυτή πηγαίνει από το «ένα άτομο» στο πολιτικά ορθό «αυτοί/they» - επιδεικτικά για να αποφύγετε να πείτε «αυτόν». Περιέργως, ο Μπάιντεν επαινεί αργότερα «τους γενναίους άνδρες που σκαρφάλωσαν σε αυτούς τους βράχους». Η πραγματική λειτουργία της αντικατάστασης των αντωνυμιών στον ενικό αριθμό από τον πληθυντικό τους είναι, πιστεύω, η διαγραφή του ατόμου.
Ο Μπάιντεν επιβεβαιώνει ότι οι Αμερικανοί στρατιώτες που κατέλαβαν την παραλία της Ομάχα, «μας ζητούν να νοιαζόμαστε για τους άλλους στη χώρα μας περισσότερο από τους εαυτούς μας… να είμαστε μέρος ενός πράγματος που είναι μεγαλύτερο από τους εαυτούς μας… να προστατεύσουμε την ελευθερία στην εποχή μας, να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία… να είμαστε μέρος ενός πράγματος που είναι μεγαλύτερο από τους εαυτούς μας».
Τουλάχιστον, αναφέρεται στην ομιλία η ελευθερία, αλλά φαίνεται να χρησιμοποιείται ως ένα απλό συνώνυμο της δημοκρατίας, που είναι η κεντρική έννοια.
Μια ελεύθερη κοινωνία είναι πολύ διαφορετική. Η κυβέρνησή της αφήνει κάθε άτομο ελεύθερο να κάνει τις θυσίες που αυτό θέλει χωρίς να επιβάλλει θυσίες σε άλλους, όπως με τους στρατεύσιμους σε περιόδους πολέμου. στην αρχή του Καπιταλισμού και της Ελευθερίας ο Milton Friedman (1962) γράφει:
«Σε ένα ευρέως αναπαραγόμενο απόσπασμα της εναρκτήριας ομιλίας του, ο Πρόεδρος Κένεντι είπε: ‘Μη ρωτάτε τι μπορεί να κάνει η χώρα σας για εσάς - ρωτήστε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για τη χώρα σας». Κανένα από τα δύο μέρη αυτής της πρότασης δεν εκφράζει μια σχέση μεταξύ του πολίτη και της κυβέρνησής του που είναι αντάξια των ιδανικών των ελεύθερων ανθρώπων σε μια ελεύθερη κοινωνία. Το πατερναλιστικό «τι μπορεί να κάνει η χώρα σου για σένα» υπονοεί ότι η κυβέρνηση είναι ο προστάτης και ο πολίτης ο φύλακας. Το οργανισμικό [sic] «τι μπορείτε να κάνετε εσείς για τη χώρα σας» υποδηλώνει ότι η κυβέρνηση είναι ο κύριος ή η θεότητα και ο πολίτης είναι ο υπηρέτης ή ο ταμένος πιστός. Για τον ελεύθερο άνθρωπο, η χώρα είναι το σύνολο των ατόμων που τη συνθέτουν, όχι κάτι πέρα και πάνω από αυτά».
Ο James Buchanan αναγνώρισε ισχυρότερες σχέσεις μεταξύ του πολίτη και μιας κυβέρνησης που δημιουργήθηκε και περιορίστηκε από ένα εννοιολογικά ομόφωνο κοινωνικό συμβόλαιο. Τόνισε όμως (μαζί με τους συνεργάτες του Gordon Tullock και Geoffrey Brennan, για να αναφέρουμε μόνο αυτούς) το ότι το όλο σύστημα βασίζεται στην απόλυτη υπεροχή των ατομικών επιλογών. Ο πολίτης δεν αντιμετωπίζεται ως αμνός προς θυσία. Δεν υπάρχουν κοινωνικοί ή συλλογικοί σκοποί, μόνο ιδιωτικοί σκοποί. Αυτή η ελευθερία αξίζει φυσικά να την υπερασπιστούμε.
Η έννοια της δημοκρατίας του κ. Μπάιντεν είναι πιο κοντά στη σπαρτιατική δημοκρατία, η οποία έδινε έμφαση στην εξουσία των πολιτών ως συλλογικότητας, και όχι στην ατομική ελευθερία. Στην ομιλία του στο Pointe du Hoc, ο αντιτάχθηκε στο φυσικό ένστικτο «να είμαστε εγωιστές, να επιβάλουμε τον δικό κόσμο μας στους άλλους, να κατακτούμε την εξουσία και να μην την εγκαταλείπουμε ποτέ». Αλλά το να επιβάλλουμε τον κόσμο κάποιων σε κάποιους άλλους δεν είναι μήπως ακριβώς αυτό που επιδιώκει ο κάθε είδους κολλεκτιβισμός;
*Ο Pierre Lemieux είναι οικονομολόγος στο Τμήμα Διοικητικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Κεμπέκ στο Outaouais
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Ιουνίου 2024 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
