* Γράφει ο Samuel J. Abrams
Το φαγητό είναι ένα λιπαντικό των κοινωνικών σχέσεων. Ο σεφ και παρατηρητής του πολιτισμού Anthony Bourdain παρατήρησε σοφά ότι «Τα γεύματα κάνουν την κοινωνία. Αυτά συνέχουν τον κοινωνικό ιστό με πολλούς τρόπους που μου φάνηκαν γοητευτικοί, ενδιαφέροντες και μεθυστικοί. Το τέλειο γεύμα, ή τα καλύτερα γεύματα, συμβαίνουν σε ένα πλαίσιο που συχνά έχει πολύ μικρή σχέση με το ίδιο το φαγητό». Οι ανθρωπολόγοι και οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν επανειλημμένα διαπιστώσει εδώ και πολλά χρόνια ότι η οικειότητα που δημιουργείται κατά τη διάρκεια ενός γεύματος συχνά καταρρίπτει τα εμπόδια στη συζήτηση, προάγοντας βαθύτερη ενσυναίσθηση, κατανόηση και συμπόνια προς τις διαφορές των άλλων. Είναι μια αξιέπαινη ιδέα, λοιπόν, όταν εμβριθείς στοχαστές υποστηρίζουν πως οι αίθουσες εστίασης στα πανεπιστήμια μπορούν να συμβάλουν στην προώθηση της ανεκτικότητας και του διαλόγου σε πολιτικά φορτισμένες και ιδεολογικά διχασμένες πανεπιστημιουπόλεις.
Το πρόβλημα, ωστόσο, είναι ότι εκτός του ότι εξαναγκάζουν φοιτητές διαφορετικού υπόβαθρου να τρώνε μαζί τακτικά, είναι απίθανο οι κοινωνικοί χώροι της πανεπιστημιούπολης, όπως οι τραπεζαρίες, να επηρεάσουν από μόνοι τους τον λόγο και την ποικιλομορφία των απόψεων. Εάν κάποιος κοιτάξει βαθιά τις κοινωνικές σχέσεις των προπτυχιακών φοιτητών στα πανεπιστήμια σήμερα, σε συνδυασμό με τα δεδομένα για τα τρέχοντα πρότυπα κοινωνικοποίησης, η ιδέα της δημοκρατίας της τραπεζαρίας δεν φαίνεται ρεαλιστική.
Όταν ξεκίνησα τις προπτυχιακές μου σπουδές στο Στάνφορντ πριν από εικοσιπέντε χρόνια, ήμουν ενθουσιασμένος που γνώριζα και συναναστρεφόμουν με φοιτητές από όλο τον κόσμο και με διαφορετικά υπόβαθρα. Ήθελα να γνωρίσω ανθρώπους των οποίων η παιδική ηλικία διέφερε από τη δική μου, και σκέφτηκα ότι οι τραπεζαρίες της πανεπιστημιούπολης ήταν το μέρος για να κάνω ακριβώς αυτό. Αποδεικνύεται ότι έκανα εντελώς λάθος.
Όταν καθόμουν με διάφορες παρέες, ο τόνος και το περιεχόμενο του τραπεζιού άλλαζαν αμέσως. Οι κουβέντες έχαναν το ενδιαφέρον τους. Μπορεί να έφταιγα εγώ, αλλά παρατήρησα ότι με τα χρόνια οι δικές μου εμπειρίες στο Στάνφορντ αντανακλούσαν τις ιστορίες που μοιράστηκαν μαζί μου πολλοί προπτυχιακοί οικοδεσπότες σε πολλά άλλα πανεπιστήμια που επισκέφτηκα. Από το Μπέρκλεϊ μέχρι το Μπάκνελ, αμέτρητοι φοιτητές μού έχουν μιλήσει για τις εμπειρίες τους στην τραπεζαρία. Αποδεικνύεται ότι δεν ήμουν ο μόνος ή ιδιαίτερα μοναδικός. Ενώ μπορεί να υπήρχε άφθονη ποικιλομορφία στην ίδια την τραπεζαρία, οι μαθητές ταξινομούνταν με πολλά κριτήρια, από τη φυλή και τη θρησκεία μέχρι τις πολιτικές τους προτιμήσεις όταν έτρωγαν και συναναστράφηκαν. Δεν φαινόταν να υπάρχουν άφθονες οριζόντιες τομές και ανοιχτή συζήτηση ή σύγκρουση κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού και του δείπνου.
Η συζήτηση σπάνια κυλούσε ελεύθερα σε μικτές ομάδες, αν μάλιστα υπήρχαν και τραπέζια με ποικιλομορφία. Και αν τυχαίνει να γίνει πολιτική συζήτηση, συνήθως αυτή είναι κεντροαριστερή και χωρίς διαφωνίες. Δυστυχώς, από μόνες τους, οι φοιτητικές τραπεζαρίες δεν λειτουργούν ως εκκολαπτήρια συζητήσεων και διαφωνίας και ουσιαστικής ανάμειξης των φοιτητών.
Τα δεδομένα από την κατάταξη του 2023 για την Ελευθερία του Λόγου στα Πανεπιστήμια (College Free Speech Rankings) του FIRE με σχεδόν 45.000 εγγεγραμμένους φοιτητές σήμερα σε περισσότερα από 200 κολέγια και πανεπιστήμια παρέχουν εμπειρική υποστήριξη για την αξία της δεκαετούς μου αυτής παρατήρησης. Ως γενική τάση, η ελευθερία του λόγου και η ανοιχτή έκφραση δεν ευδοκιμούν στις πανεπιστημιουπόλεις σήμερα. Σχεδόν τα δύο τρίτα (το 63%) των φοιτητών αναφέρουν ότι ανησυχούν, για παράδειγμα, μήπως βλάψουν τη φήμη τους εξαιτίας μιας παρανόησης για κάτι που είπε ή έκανε κάποιος.
Έξω από τις τάξεις, οι φοιτητές ανησυχούν σχεδόν τόσο για τον τρόπο που μιλούν σε κοινωνικά περιβάλλοντα όσο και όταν είναι παρόντες καθηγητές. Λιγότεροι από το ένα πέμπτο των φοιτητών (το 17%) δηλώνουν ότι θα αισθάνονταν πολύ άνετα να μοιραστούν τις απόψεις τους για ένα αμφιλεγόμενο θέμα στην τάξη, ενώ οι μισοί (το 48%) αναφέρουν ότι θα ένιωθαν άβολα να εκφράσουν τις απόψεις τους στην τάξη για κάτι αμφιλεγόμενο. Αυτό είναι βαθιά ανησυχητικό. Οι φοιτητές αυτολογοκρίνονται σε σημαντικό ποσοστό σήμερα στα μέρη ακριβώς όπου οι ερωτήσεις και οι ιδέες πρέπει να ρέουν ελεύθερα.
Τα πορίσματα είναι σχεδόν πανομοιότυπα και στο ζήτημα της έκφρασης των απόψεων για ένα αμφιλεγόμενο πολιτικό θέμα σε άλλους φοιτητές κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης σε έναν κοινό χώρο της πανεπιστημιούπολης, όπως ένα αίθριο, μια τραπεζαρία ή ένα εντευκτήριο. Μόνο το 22% των φοιτητών στα πανεπιστήμια σήμερα αναφέρουν ότι αισθάνονται πολύ άνετα να μοιράζονται μια μη δημοφιλή άποψη στα κοινωνικά, μη ακαδημαϊκά περιβάλλοντά τους. Εν τω μεταξύ, 4 στους 10 φοιτητές (το 39%) αναφέρουν ότι δεν αισθάνονται άνετα να εκφραστούν σε αυτά τα κοινωνικά περιβάλλοντα. Κατανεμημένοι ανά κόμμα, οι Ρεπουμπλικάνοι (48%) διστάζουν να μοιραστούν τις απόψεις τους σε σχέση με τους Δημοκρατικούς ομολόγους τους (32%). Πάρα πολλοί φοιτητές μένουν σιωπηλοί και η κομματική πολιτική παίζει επίσης ρόλο σ’ αυτό.
Οι προπτυχιακοί φοιτητές της χώρας μας ταξινομούνται σε κοινωνικούς χώρους που τους μοιάζουν και τους ακούγονται οικείοι. Υπερβολικά πολλοί φοιτητές φοβούνται να μιλήσουν ανοιχτά για τις απόψεις τους. Ενώ οι τραπεζαρίες θα πρέπει να είναι κεντρικοί κοινόχρηστοι χώροι της πανεπιστημιούπολης που επωάζουν ιδέες και ενθαρρύνουν τη συζήτηση, τα δεδομένα δείχνουν ότι οι φοιτητές αυτολογοκρίνονται έντονα στους κοινωνικούς χώρους. Μπορεί να είναι δυνατό να ενθαρρυνθεί και να προωθηθεί η περισσότερη ανάμειξη και συνάντηση στις αίθουσες εστίασης, αλλά οι διαχειριστές δεν πρέπει να προσπαθούν να ελέγξουν την κοινωνική δυναμική στους κοινόχρηστους χώρους. Ενώ οι κοινόχρηστοι δημόσιοι χώροι θα πρέπει θεωρητικά να βοηθούν τους φοιτητές να εξελιχθούν και να συναντήσουν διαφορετικούς τρόπους σκέψης και ιδέες, ελάχιστα πιστεύω ότι οι τραπεζαρίες θα φέρουν πραγματικά περισσότερη ποικιλομορφία απόψεων στις πανεπιστημιουπόλεις μας.
*Ο Samuel J. Abrams είναι καθηγητής πολιτικής στο Sarah Lawrence College επισκέπτης ερευνητής στο American Entreprise Institute.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 23 Μαΐου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
