Μεταξύ των ειδών του ζωικού βασιλείου, οι άνθρωποι είμαστε ασυναγώνιστοι ως προς ικανότητά μας να προσαρμοζόμαστε σε νέες συνθήκες. Μας εμπνέουν οι ιστορίες εκείνων που παρά το γεγονός ότι βρέθηκαν σε συνθήκες πολέμου, φυσικής καταστροφής και εγκληματικότητας, έδειξαν πως διαθέτουν την αποφασιστικότητα και τη διανοητική ικανότητα να προσαρμοστούν και να συνεχίσουν. Ωστόσο, αυτή η εξελικτικά χρήσιμη ικανότητα είναι και η αιτία της εξίσου απαράμιλλης ικανότητάς μας να θεωρούμε αυτά τα πράγματα ως δεδομένα.
Το συνειδητοποίησα αυτό περισσότερο από ποτέ σε ένα πρόσφατο ταξίδι μου στην Αίγυπτο, όπου έμεινα με ντόπιους σε μικρές αγροτικές πόλεις και χωριά. Το Κάιρο δεν είναι Λονδίνο ή Νέα Υόρκη, αλλά με εντυπωσίασε αμέσως η αντιπαράθεση της σχετικά πλούσιας πόλης που άφησα πίσω μου για να βρω λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά πόλεις που δεν είχαν ούτε έναν ασφαλτοστρωμένο δρόμο, με τα παιδιά να σκάβουν ξυπόλητα μέσα σε σωρούς σκουπιδιών ύψους 2 μέτρων και όπου οι γάιδαροι και τα κάρα χρησιμοποιούνται εξίσου συχνά με τα μηχανοκίνητα μέσα μεταφοράς.
Οι τάσεις της αναζήτησης στο Google δείχνουν ότι σήμερα μας ενδιαφέρει η ανισότητα δύο φορές περισσότερο από ό,τι πριν από μια δεκαετία - και ίσως δικαίως. Αυτό όμως που λείπει από την τρέχουσα συζήτηση είναι η αναγκαία πλαισίωσή της. Αυτό που είδα στην Αίγυπτο ήταν μια εκπληκτική και ουσιώδη διαφορά στο βιοτικό επίπεδο μεταξύ των εχόντων και των μη εχόντων.
Προφανώς, υπάρχουν πιο σοβαρές εξαιρέσεις, αλλά κατά κανόνα η ανισότητα στο Ηνωμένο Βασίλειο μοιάζει να αφορά το μην μπορεί μια οικογένεια να αποκτήσει ένα σπίτι με αρκετό χώρο την ώρα που άλλοι έχουν άδεια εξοχικά σπίτια. Αφορά το να μην μπορεί μια οικογένεια να κάνει τις ίδιες διακοπές με εκείνους που είναι σε καλύτερη κατάσταση ή το ίδιο συχνά, ή το να μη μπορεί κανείς να αγοράσει τις ηλεκτρονικές συσκευές ή τα γεύματα που θα ήθελε.
Η ανισότητα στην Αίγυπτο ήταν αντιθέτως μια ανισότητα αναγκών και όχι μια ανισότητα ειδών πολυτέλειας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο μέσος άνθρωπος έχει πρόσβαση σε σχεδόν τα ίδια τρόφιμα και την ίδια τεχνολογία, καθώς και πρόσβαση στο ίδιο νερό, τις ίδιες εγκαταστάσεις υγιεινής και το ίδιο διαδικτυακό περιεχόμενο με τον πλουσιότερο άνθρωπο στη χώρα. Η ανισότητα στην Αίγυπτο έχει άλλο περιεχόμενο: οι κάτοικοι στο Κάιρο ζουν σχετικά καλά, ενώ εκείνοι που βρίσκονται λίγα μίλια νότια ζουν χωρίς αποχέτευση, παπούτσια ή ασφαλές νερό.
Ο συντελεστής gini είναι ένα μέτρο της ισότητας του εισοδήματος ή του πλούτου. Αν και είναι ένα χρήσιμο στατιστικό εργαλείο από ορισμένες απόψεις, θα πρέπει να ερμηνεύεται σε αυτό το πλαίσιο. Οποιοσδήποτε δείκτης που κατατάσσει την Αίγυπτο μια ντουζίνα θέσεις υψηλότερα διεθνώς από το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα πρέπει να γίνεται αντιληπτό ως καθοριστικός δείκτης ποιότητας ζωής ή οικονομικής προόδου. Η ισότητα, ακόμη και αν συμφωνήσουμε ότι αποτελεί σημαντικό στόχο πολιτικής, χάνει σχεδόν κάθε νόημα όταν περιορίζεται σε μία και μόνη αριθμητική τιμή. Η διάκριση μεταξύ της ανισότητας των αναγκών και της ανισότητας της πολυτέλειας είναι σημαντική.
Όταν εστιάζουμε σε αυτήν την ανισότητα της πολυτέλειας, συχνά ξεχνάμε τη σχέση μεταξύ της βραχυπρόθεσμης ισότητας και της μακροπρόθεσμης ευημερίας. Ξεχνάμε το πώς βγήκαμε από αυτόν τον κόσμο της ανισότητας των αναγκών. Το 1895, περισσότερο από το 25% των Βρετανών ζούσαν στο επίπεδο διαβίωσης ή κάτω από αυτό. Και σκεφτείτε πώς έμοιαζε η ζωή στο επίπεδο της απλής διαβίωσης το 1895. Τα επίπεδα ανισότητας ήταν πολύ μεγαλύτερα από ό,τι είναι σήμερα - αλλά δεν ήταν η αναδιανομή αυτή που μας έδωσε καλύτερες ζωές.
Οι βελτιώσεις του βιοτικού επιπέδου προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από την καινοτομία: από τη δημιουργία νέων τεχνολογιών που έγιναν στην πορεία αρκετά οικονομικά αποδοτικές ώστε να καταναλώνονται ευρέως. Μιλάμε για καινοτομίες όπως η τουαλέτα με καζανάκι, η πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια, η άνετη συγκοινωνία, η αυτοματοποιημένη παραγωγή ρούχων και η «πράσινη επανάσταση» (που έφερε άνευ προηγουμένου αυξήσεις στις αποδόσεις των καλλιεργειών) οι οποίες μας έκαναν πλούσιους. Εάν η Αίγυπτος επιλέξει να προωθήσει αυτού του είδους την καινοτομία, θα βιώσει και η ίδια αυτή την επανάσταση.
Όταν άσκοπα στιγματίζουμε, περιορίζουμε και ρυθμίζουμε καινοτόμους ανθρώπους και εταιρείες στο όνομα της μείωσης της ανισότητας και της χρηματοδότησης προγραμμάτων που μόνο βραχυπρόθεσμα ωφελούν τους λιγότερο εύπορους, επιδεινώνουμε το μελλοντικό βιοτικό τους επίπεδο.
Αυτή η έλλειψη πλαισίωσης επηρεάζει τον πολιτικό λόγο. Δεν μιλάμε πια για φτώχεια στο Ηνωμένο Βασίλειο με όρους πρόσβασης στην ηλεκτρική ενέργεια, το ασφαλές νερό, την επικοινωνία ή ακόμα και την ψυχαγωγία. Σήμερα το όριο της «φτώχειας» των νοικοκυριών ορίζεται στο 60% του μέσου εισοδήματος των νοικοκυριών. Η φτώχεια είναι μια σύγκριση με αυτούς που βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση. Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η φτώχεια μπορεί να επιδεινωθεί ακόμη και όταν το αντικειμενικό βιοτικό επίπεδο των φτωχότερων αυξάνεται.
Όταν αποδίδουμε υπερβολικά μεγάλη βαρύτητα σε αυτούς τους δείκτες ανισότητας και φτώχειας, και όταν διολισθαίνουμε στην εξέταση των ζητημάτων που μας αφορούν μέσα από μια μυωπική κοσμοθεωρία, με ελάχιστη γεωγραφική ή ιστορική πλαισίωση, μπορούμε να φτάσουμε να καταδικάσουμε τους εαυτούς μας στην τιμωρία του Ταντάλου: να περιτριγυριζόμαστε από νερό και παρ’ όλα αυτά να διψάμε. Φυσικά δεν πρέπει ποτέ να εφησυχάζουμε ικανοποιημένοι με την πρόοδο που έχουμε σημειώσει τα τελευταία τριακόσια χρόνια, αλλά ο δημόσιος μας λόγος θα είναι πιο φωτεινός και παραγωγικός εάν αυτή η πρόοδος συχυάζεται με μια υγιή δόση αισιοδοξίας και ευγνωμοσύνης.
Ο Jack Cryer είναι ερευνητής στο Mercatus Center του George Mason University με ειδίκευση σε θέματα πολιτικής οικονομίας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 18 Ιανουαρίου 2024 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 1828.org.uk και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
