Του Jon Miltimore
Το Σάββατο στις 27 Οκτωβρίου, ο 46χρονος Robert Bowers φέρεται ότι εισέβαλε σε μια συναγωγή του Πίτσμπουργκ, σκότωσε 11 ανθρώπους και τραυμάτισε άλλους 6.
Αυτή η αποτρόπαια επίθεση, που πιστεύεται πώς είναι η πιο θανατηφόρα επίθεση εναντίον Εβραίων στην αμερικανική ιστορία ταιριάζει στο μορφή εκείνη της βίας που γίνεται ολοένα και πιο συχνή στην Αμερική: τις μαζικές δολοφονίες.
Η αύξηση των μαζικών δολοφονιών
Πριν από λίγα χρόνια, το FBI εξέδωσε μια έκθεση με θέμα την αύξηση των μαζικών δολοφονιών στην Αμερική. Ενώ η βία που σχετίζεται με όπλα και το βίαιο έγκλημα έχουν υποχωρήσει τις τελευταίες δεκαετίες, οι ΗΠΑ έχουν βιώσει μια αύξηση των μαζικών δολοφονιών.
Τα δεδομένα από την ιστοσελίδα Mother Jones που καταγράφει τις μαζικές δολοφονίες (επιθέσεις που έχουν τέσσερα ή περισσότερα άνευ διακρίσεως θύματα σε δημόσιο χώρο), αποκαλύπτουν ότι μέχρι σήμερα έχουν συμβεί 10 μαζικές δολοφονίες στις ΗΠΑ με 65 συνολικά θύματα - διπλάσιες σχεδόν από τον ετήσιο μέσο όρο κατά το διάστημα 2012-2016 (5,8).
Ακόμη, ο αριθμός αυτός είναι πέντε φορές μεγαλύτερος από τον ετήσιο μέσο όρο (2,0) για το διάστημα 2000-2011. Για να γίνει καλύτερα αντιληπτή αυτή η εξέλιξη, σε ολόκληρη τη δεκαετία του 1980 συνέβησαν έξι μαζικές δολοφονίες σύμφωνα με τη Mother Jones.
Όπως έχουν επισημάνει και άλλοι, οι μαζικές δολοφονίες παραμένουν σχετικά σπάνιες στις ΗΠΑ. Παρ' όλα αυτά, τα δεδομένα είναι σαφή: οι μαζικές δολοφονίες στις ΗΠΑ αυξάνονται ραγδαία. Γιατί αυτό;
Διαλέξτε αιτία
Υπάρχουν πολλές θεωρίες που επιχειρούν να εξηγήσουν την αύξηση της άνευ διακρίσεως μαζικής βίας: μεταξύ άλλων, η αύξηση του νιχιλισμού, τα βίαια βιντεοπαιχνίδια, ο αριθμός των όπλων στις ΗΠΑ, η “κατάρρευση” του αμερικανικού ονείρου, η τοξική αρρενωπότητα, η ανεπάρκεια πόρων ψυχικής υγείας, οι υπερβολικά παραστατικές ως προς την απεικόνιση της βίας ταινίες.
Μια θεωρία που πιθανότατα δεν έχετε ακούσει να συζητιέται, είναι η ιδέα που πηγάζει από το έργο της Χάννα Άρεντ (1906-1975), της Γερμανοαμερικανίδας φιλοσόφου που έγραψε εκτεταμένα για η βία και τον ολοκληρωτισμό αφού εγκατέλειψε τη Γερμανία κατά το Ολοκαύτωμα βρίσκοντας καταφύγιο στην Αμερική. (Στη συνέχεια έγινε η πρώτη γυναίκα λέκτορας του Πρίνστον).
Στο κλασικό της έργο Περί Βίας, η Άρεντ εξετάζει τη σχέση μεταξύ εξουσίας και βίας. Παραθέτει τον Βολταίρο υποστηρίζοντας ότι η φύση της εξουσίας ουσιαστικά “συνίσταται στο να κάνω τους άλλους να δρουν όπως εγώ επιλέγω”. Αν ισχύει αυτός ο ορισμός και “αν η ουσία της εξουσίας είναι η αποτελεσματικότητα των διαταγών, τότε δεν υπάρχει μεγαλύτερη εξουσία απ' αυτή που πηγάζει από την κάννη ενός όπλου”, γράφει η Άρεντ.
Βία, εξουσία και το κράτος
Η βία όμως δεν είναι εξουσία. Μάλιστα, σύμφωνα με την Άρεντ, εξουσία και βία είναι διαμετρικά αντίθετες: “...από πολιτικής άποψης, δεν επαρκεί να πούμε ότι η εξουσία και η βία δεν είναι το ίδιο. Η εξουσία και η βία είναι αντίθετα - εκεί όπου η μία κυριαρχεί απολύτως, η άλλη απουζιάζει. Η βία εμφανίζεται μόνο εκεί όπου η εξουσία κινδυνεύει, αλλά αν αφεθεί ανεξέλεγκτη καταλήγει στην εξαφάνιση της εξουσίας”.
Όπως έχω επισημάνει και αλλού, η Άρεντ υποστηρίζει ότι η πραγματική εξουσία δεν προϋποθέτει τη βία. Η βία είναι ένα εργαλείο, το οποίο τείνουν να χρησιμοποιούν όσοι δεν έχουν εξουσία, ή οι ομάδες που επιδιώκουν την εξουσία (ή δεν θέλουν να χάσουν την εξουσία τους). Αν ισχύει αυτή η θεωρία, τότε η βία πολύ συχνά θα είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν τα άτομα και οι ομάδες που δεν έχουν ή νιώθουν πως δεν έχουν εξουσία.
Αυτή η ιδέα οδήγησε την Άρεντ να διατυπώσει την κριτική της έναντι του σύγχρονου έθνους-κράτους. Το σύγχρονο κράτος, όπως υποστήριξε “βυθίζεται υπό το τερατώδες βάρος του μεγέθους του”.
Όσο μεγαλύτερο γίνεται ένα κράτος, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για έναν μεγάλο διοικητικό μηχανισμό για τη διαχείριση των πολλών λειτουργιών του. Για πολλούς σημερινούς αναγνώστες η απρόσωπη γραφειοκρατία είναι κάτι που ακούγεται περισσότερο τετριμμένο παρά επικίνδυνο, αλλά για την Άρεντ συνιστά μια πνιγηρή και δυνητικά τυραννική δύναμη:
“... η γραφειοκρατία ή η εξουσία ενός πολύπλοκου συστήματος φορέων όπου κανείς - ούτε ένας τυχαίος, ούτε ο καλύτερος, ούτε οι λιγοι, ούτε οι πολλοί - δεν θεωρείται υπόλογος, θα ήταν καλύτερο να αποκαλείται εξουσία του Κανενός. Πράγματι, αν ορίσουμε την τυραννία ως τη διακυβέρνηση που δεν είναι υπόλογη σε κανέναν, η εξουσία του Κανενός είναι ξεκάθαρα η πιο τυραννική απ' όλες, καθώς δεν απομένει κανείς που θα κληθεί καν να λογοδοτήσει για όσα συμβαίνουν. Αυτή η κατάσταση είναι μια από τις σημαντικότερες αιτίες για τη σημερινή παγκόσμια επαναστατική αναταραχή”.
Γραφειοκρατία και βία
Στοχαστές ήδη από την εποχή του Αριστοτέλη έχουν παρατηρήσει ότι ο άνθρωπος είναι “πολιτικό ζώο” και η Άρεντ κατανόησε ότι η γραφειοκρατικοποίηση της κοινωνίας στερεί τον άνθρωπο από μια θεμελιώδη ανθρώπινη λειτουργία: τη δυνατότητα της δράσης.
Όπως έγραψε στο δοκίμιο της με τίτλο “Σκέψεις πάνω στη βία” του 1969, “το χαρακτηριστικό που καθιστά τον άνθρωπο πολιτικό ον είναι η ικανότητά του να δρα [...] Και νομίζω ότι μπορεί να καταδειχθεί πως καμία άλλη ανθρώπινη ικανότητα δεν επλήγη περισσότερο εκτεταμένα από την Πρόοδο της σύγχρονης εποχής”.
Κι εδώ είναι που η Άρεντ υπογραμμίζει με τη μεγαλύτερη σαφήνεια τον συσχετισμό μεταξύ της γραφειοκρατίας και της βίας:
“Όσο μεγαλύτερη είναι η γραφειοκρατικοποίηση της δημόσιας ζωής, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η έλξη προς τη βία. Σε μια πλήρως ανεπτυγμένη γραφειοκρατία δεν απομένει κανείς με τον οποίο μπορεί κανείς να διαφωνήσει, στον οποίο μπορεί να παρουσιάσει τα παράπονά του, ή στον οποίο μπορούν να ασκηθούν οι πιέσεις της εξουσίας. Η γραφειοκρατία είναι η μορφή διακυβέρνησης στην οποία όλοι στερούνται πολιτική ελευθερία, την δύναμη να δράσουν - γιατί η εξουσία του Κανενός δεν ισοδυναμεί με απουσία της εξουσίας, και εκεί όπου όλοι είναι εξίσου αδύναμοι έχουμε μια τυραννία χωρίς τύραννο”.
Σχετίζεται λοιπόν η αύξηση των μαζικών δολοφονιών στη δραματική αύξηση της αμερικανικής γραφειοκρατίας; Είναι δύσκολο να καταδειχθεί αυτό. Όπως πρόσφατα επεσήμανε ο Aaron Pomerantz, οι άνθρωποι έχουμε την τάση να βλέπουμε απλές απαντήσεις σε περίπλοκα ερωτήματα, και λίγα πράγματα είναι περισσότερο περίπλοκα απ' ό,τι η ανθρώπινη συμπεριφορά. Η θεωρία αυτή όμως θα μπορούσε να εξηγήσει το γιατί τόσοι πολλοί δράστες μαζικής βίας επιλέγουν τα δημόσια σχολεία, ίσως τους πιο γραφειοκρατικούς θεσμούς της σημερινής Αμερικής, ως στόχους της παράλογης μανίας τους.
Σε κάθε περίπτωση, οι ιδέες της Άρεντ για τη βία και την εξουσία αξίζουν την προσοχή και τον αναστοχασμό μας. Αν η βία τείνει να ασκείται από όσους δεν διαθέτουν εξουσία, και αν το σύγχρονο εθνικό κράτος κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ολοένα και περισσότερο αδύναμη, τότε μάλλον αυτά τα ξεσπάσματα της βίας δεν πρόκειται να σταματήσουν στο εγγύς μέλλον.
--
Ο Jonathan Miltimore είναι ο εκτελεστικός υπεύθυνος έκδοσης του FEE.org.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Οκτωβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
Φωτογραφία: ΑΡ
