Του Algirdas Brochard
Η ευρωπαϊκή κρίση δημοσίου χρέους που ακολούθησε την χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 έχει εξωθήσει την Ευρώπη να αναθεωρήσει ριζικά τους χρηματοπιστωτικούς της κανόνες. Ενώ κάποιες ευρείες μεταρρυθμίσεις έχουν τεθεί σε εφαρμογή εδώ και περισσότερα από τρία χρόνια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να ψηφίσει χωρίς περαιτέρω αναβολή μέτρα που προς το παρόν βρίσκονται στο επίπεδο της διαβούλευσης για να ολοκληρώσει το σχεδιαζόμενο πλαίσιο.
Οι χώρες της ΕΕ έχουν εμβαθύνει την οικονομική τους ενοποίηση από την εκκίνηση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) το 1992. Η διπλή κρίση του 2008-2011 έχει οδηγήσει στον κατακερματισμό των ευρωπαϊκών αγορών. Αυτή η πορεία απόκλισης είχε με τη σειρά της πολύ έντονες συνέπειες για χώρες όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Ισπανία, καθώς και για τις τράπεζές τους. Πράγματι, το μεγάλο και αυξανόμενο δημόσιο χρέος (που προκλήθηκε σε κάποιο βαθμό από τα προγράμματα διάσωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα και ανάκαμψης) γέννησε αμφιβολίες για τη δυνατότητα αυτών των κρατών να αποπληρώσουν αυτά τα χρέη. Το κεφάλαιο μετακινήθηκε από την περιφέρεια στον “πυρήνα” και ο διατραπεζικός δανεισμός μειώθηκε δραματικά. Καθώς οι εγχώριες τράπεζες είχαν μεγαλύτερη έκθεση στο χρέος των κρατών τους, η θέση τους επιδεινώθηκε, μειώνοντας έτσι και τη δυνατότητά τους να χρηματοδοτήσουν την πραγματική οικονομία. Με την Ευρώπη να βασίζεται εντόνως στις τράπεζες για τη χρηματοδότησή της, η παροχή πίστωσης στην πραγματική οικονομία σ' αυτές τις χώρες μειώθηκε, με τις τοπικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις να πλήττονται βαρύτερα.
Η Τραπεζική Ένωση μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης ξεκίνησε το 2012 για να οικοδομήσει εκ νέου εμπιστοσύνη στον χρηματοπιστωτικό τομέα, για να σπάσει τον παραπάνω φαύλο κύκλο (τη σύνδεση τραπεζών και δημόσιου δανεισμού), και να αναστρέψει τον κατακερματισμό των χρηματοπιστωτικών αγορών της ΕΕ. Με λίγα λόγια, αυτό το σχέδιο έχει οργανωθεί γύρω από τρεις πυλώνες: τον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (Single Supervisory Mechanism - SSM), τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης (Single Resolution Mechanism - SRM) και το Ευρωπαϊκό Σχήμα Ασφάλισης Καταθέσεων (European Deposit Insurance Scheme - EDIS). Οι πρώτοι δύο πυλώνες έχουν ήδη τεθεί σε εφαρμογή από τον Νοέμβριο του 2014 και τον Ιανουάριο του 2016 αντίστοιχα, ενώ ο τρίτος πυλώνας ακολουθεί σήμερα την νομοθετική διαδικασία της ΕΕ και περιμένει την απόφαση της Επιτροπής.
Ο SSM σημαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είναι πλέον ο μόνος επόπτης της Ευρωζώνης. Η ΕΚΤ εποπτεύει άμεσα 125 τράπεζες που θεωρούνται “σημαντικές” και ισοδυναμούν με το 82% των τραπεζικών στοιχείων ενεργητικού της Ευρωζώνης. Για τις υπόλοιπες 3.500 τράπεζες, η ΕΚΤ ορίζει και επιβλέπει τα εποπτικά κριτήρια και συνεργάζεται στενά με τους εθνικούς νομοθέτες.
Ο SRM είναι συμπληρωματικός της Οδηγίας για την Ανάκαμψη και Εξυγίανση των Τραπεζών (Bank Recovery and Resolution Directive - BRRD) (δύο μέτρα για την ολοκλήρωση της BRRD αναμένουν σήμερα την απόφαση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και δημιουργεί ένα ενιαίο θεσμικό πλαίσιο για την εφαρμογή του. Ο SRM και η BRRD παρέχουν εργαλεία για τη διασφάλιση ότι μια τράπεζα που βρίσκεται σε κίνδυνο μπορεί να εξυγιανθεί γρήγορα, με τον ίδιο τρόπο σε ολόκληρη την ΕΕ και με ελάχιστο ρίσκο για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Ένα αξιόπιστο χρηματοπιστωτικό πλαίσιο στο Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης για την αποφυγή κόστους για τους φορολογούμενους συμφωνήθηκε από τα Κράτη Μέλη το 2013 και ξανά το 2015, αλλά ακόμη χρειάζεται να ολοκληρωθεί.
Ο τρίτος πυλώνας της Τραπεζικής Ένωσης είναι το Ευρωπαϊκό Σχήμα Ασφάλισης Καταθέσεων (EDIS), το οποίο περιμένει σήμερα την απόφαση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτή η πρόταση επιδιώκει μια καλύτερη και περισσότερο ομοιόμορφη προστασία των καταθέσεων σε αποταμιευτικούς λογαριασμούς σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Αυτό το ταμείο θα το διαχειρίζεται το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης και θα χρηματοδοτείται απευθείας από τις τράπεζες. Κατ' αυτόν τον τρόπο, αυτό το μέτρο θα προάγει τους στόχους της Τραπεζικής Ένωσης αποσυνδέοντας τις δραστηριότητες των υγειών τραπεζών από την οικονομική κατάσταση των χωρών στις οποίες λειτουργούν και κάνοντας τις καταθέσεις των πολιτών της ΕΕ λιγότερο εξαρτώμενες από τη γεωγραφική τους τοποθεσία.
Ακόμη όμως και αν υποστηριχθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την ΕΚΤ και το ΔΝΤ, αυτή η πρόταση είναι περισσότερο αμφιλεγόμενη. Σήμερα, η Γερμανία και άλλες βόρειες χώρες της ΕΕ όπως η Ολλανδία αντιτίθενται σ' αυτήν καθώς ανησυχούν ότι μπορεί να πληρώσουν δυσανάλογα ποσά για να διασώσουν καταθέτες σε άλλες χώρες.
Η Γερμανία μάλιστα έχει υποστηρίξει τόσο τον SSM όσο και τον SRM, αλλά αντιτίθεται στο EDIS όχι μόνο για οικονομικούς, αλλά και για πολιτικούς λόγους: αν αποδεχθεί το EDIS, αυτό θα σημαίνει την αποδοχή μεγαλύτερης συμμετοχής στο ρίσκο μεταξύ των μελών της Ευρωζώνης για μια χώρα που ήδη έχει ένα ισχυρό Σχήμα Ασφάλισης Καταθέσεων. Η Bundesbank ξεκαθάρισε την αντίθεσή της, φοβούμενη ότι αυτό το σχήμα θα καταστήσει την Γερμανία υπόλογη για το δημόσιο χρέος άλλων κρατών στην περίπτωση που αυτά τα μέλη της Ευρωζώνης χρεοκοπήσουν. Ακόμη κι έτσι, σε μια ανοικτή επιστολή όπου ασκεί κριτική στο σχήμα αυτό, ο Ludger Schuknecht, ο επικεφαλής οικονομολόγος του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, παραδέχθηκε ότι το EDIS θα σημαίνει ότι “οι κεντρικές τράπεζες δεν θα χρειάζεται να παρεμβαίνουν με βοήθεια έκτακτης ρευστότητας τόσο γρήγορα” όσο έπραξαν στο πρόσφατο παρελθόν, εξέλιξη που θα επιβάλλει μεγαλύτερη πειθαρχία στους πιστωτές των τραπεζών και τους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής.
Ολοκληρώνοντας τους δύο πρώτους πυλώνες της Τραπεζικής Ένωσης και πιέζοντας για την ολοκλήρωση της BBRD, η ΕΕ έχει ήδη πληρώσει πολλές από τις προϋποθέσεις που επέβαλε η Bundesbank πριν υιοθετήσει το EDIS. Πράγματι, αυτά τα μέτρα έχουν ενισχύσει τη θέση των τραπεζών και έχουν παράσχει εργαλεία για ταχύτερη εξυγίανση όταν ανακύπτουν προβλήματα, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα να χρειαστεί να χρησιμοποιηθεί το EDIS. Αν η Γερμανία θέλει να ενισχύει την Ευρωζώνη και ταυτόχρονα να διαφυλάξει την ακεραιότητά της, θα πρέπει να αποδεχθεί αυτό το σχήμα. Αντιθέτως, οι σημερινές πιθανές εναλλακτικές, όπως το “σχέδιο υποχρεωτικού δανεισμού”, που προτάθηκε από την ολλανδική κυβέρνηση τον Μάιο του 2016, μπορεί εντέλει να εκτροχιάσουν το όλο σχέδιο της Τραπεζικής Ένωσης.
--
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Αυγούστου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του European Policy Information Center και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
