Μπορεί η ΕΕ να υπερασπιστεί την Ουκρανία;
Μιλώντας μέσω σύνδεσης βίντεο στο ιταλικό κοινοβούλιο την Τρίτη, ο πρόεδρος της Ουκρανίας Volodymyr Zelensky περιέγραψε την ανάγκη «ανοικοδόμησης της Ουκρανίας μετά από αυτόν τον πόλεμο». Μαζί με εσάς, μαζί με την Ιταλία. Μαζί με την Ευρώπη. Μαζί – στην Ευρωπαϊκή Ένωση».
Η Ουκρανία θέλει την Ευρωπαϊκή Ένωση – και αν πιστέψουμε τις δηλώσεις των ηγετών της ΕΕ, και η ΕΕ θέλει την Ουκρανία. Εν τω μεταξύ, δεν υπάρχει αμφιβολία για τον ισχυρισμό του Ζελένσκι ότι η Ουκρανία έχει «κερδίσει» την ένταξη στην ΕΕ μετά τον εμπνευσμένο αγώνα της για εθνική κυριαρχία – αν όντως αυτό θέλει η χώρα. Αλλά όσοι εντός του μπλοκ ζητούν να ενταχθεί η Ουκρανία, είτε τώρα είτε σε κάποιο ασαφές σημείο στο μέλλον, θα πρέπει τελικά να αντιμετωπίσουν τον ασκό του αιόλου που ανοίγει η πρόταση.
Το σημαντικότερο από αυτά τα ζητήματα είναι το άρθρο 42.7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η ρήτρα αμοιβαίας άμυνας ορίζει ότι «εάν ένα κράτος μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα κράτη μέλη έχουν απέναντί του υποχρέωση αρωγής και συνδρομής με όλα τα μέσα που διαθέτουν». Αυτό ακούγεται παρόμοιο με το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ για τη συλλογική άμυνα – αλλά το κείμενο της ΕΕ συνεχίζει λέγοντας ότι οι αμοιβαίες αμυντικές υποχρεώσεις «δεν θίγουν τον ειδικό χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών μελών».
Η ασαφής διατύπωση του άρθρου επιτρέπει σε «ουδέτερα» κράτη να ενταχθούν στο μπλοκ. Ωστόσο, η έλλειψη αποφασιστικής διατύπωσης έχει επίσης προκαλέσει απογοήτευση: ο Φινλανδός πρόεδρος Sauli Niinistö παραπονέθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο ότι το Άρθρο 42.7 είναι «πιο ισχυρό από το Άρθρο 5 [του ΝΑΤΟ] στον τόνο του, αλλά πίσω από αυτό δεν βρίσκουμε πολλά». Μια νέα λευκή βίβλος στρατιωτικής στρατηγικής που δημοσιεύθηκε από την ΕΕ αυτή την εβδομάδα απλώς επιβεβαιώνει ότι «θα συνεχίσουμε να επενδύουμε στην αμοιβαία μας αρωγή βάσει του άρθρου 42.7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση». Αυτό ζητήθηκε από τη Γαλλία μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Νοεμβρίου 2015 στο Παρίσι, αλλά το πραγματικό του βάρος δεν δοκιμάστηκε ποτέ σε μια ολομέτωπη διεθνή σύγκρουση.
Το ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορούν να απορρίπτουν κατηγορηματικά τις εκκλήσεις της Ουκρανίας για επέμβαση του ΝΑΤΟ, αλλά να επευφημούν την ένταξη της χώρας στην ΕΕ, υποδηλώνει ότι δεν αποδίδουν μεγάλη σημασία στις αμοιβαίες αμυντικές υποχρεώσεις του μπλοκ. Ωστόσο, εάν η Ουκρανία πρόκειται πραγματικά να ενταχθεί στην ΕΕ, το μπλοκ θα πρέπει επειγόντως να υπολογίσει εάν η ένωση επεκτείνεται και στη συλλογική άμυνα ή όχι, ιδίως δεδομένης της εκπεφρασμένης πρόθεσης να γίνει μια «πλήρης ευρωπαϊκή αμυντική ένωση έως το 2025». Η έλλειψη σαφήνειας σχετικά με το τι ακριβώς θα ήταν υποχρεωμένη να κάνει η υπόλοιπη ΕΕ εάν η Ουκρανία δεχόταν επίθεση ως κράτος μέλος δημιουργεί μια προφανή πιθανότητα παρεξηγήσεων – τόσο από τους ίδιους τους Ουκρανούς, όσο, και ίσως ακόμη χειρότερα, από το Κρεμλίνο.
Αυτή η έλλειψη σαφήνειας προκαλεί ανησυχία, διότι, ενώ συμβάλλει ελάχιστα για να αλλάξει η τρέχουσα κατάσταση, οι συναισθηματικού τύπου ισχυρισμοί ότι η Ουκρανία «ανήκει στην ΕΕ» ορίζουν μια σαφή πορεία για το μέλλον. Εάν η Ουκρανία επιβιώσει από τον πόλεμο ως κυρίαρχο έθνος, η ΕΕ θα πρέπει να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία χορήγησης του καθεστώτος μέλους. Υπό το πρίσμα των όσων ειπώθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες, δεν φαίνεται να υπάρχει καμία υπαναχώρηση ως προς αυτό.
Η ένταση όμως του πολέμου έχει συσκοτίσει και άλλα ζητήματα. Οι Βρυξέλλες θέλουν ήδη να αφιερώσουν πόρους για την «ανοικοδόμηση μιας δημοκρατικής Ουκρανίας» – αλλά πριν από την εισβολή της Ρωσίας, η Ουκρανία επικρίθηκε για επίπεδα διαφθοράς πολύ πιο σοβαρά από αυτά που παρατηρούνται σε οποιοδήποτε σημερινό κράτος μέλος της ΕΕ. Το 2021, η Διεθνής Διαφάνεια διαπίστωσε ότι η Ουκρανία ήταν οριακά μόνο λιγότερο διεφθαρμένη από την ίδια τη Ρωσία – και ο οργανισμός αποκάλυψε στοιχεία ότι τα πρότυπα της χώρας εναντίον της διαφθοράς χειροτέρευαν, αντί να βελτιώνονται.
Φυσικά, η διαφθορά είναι μια περιφερειακή ανησυχία εν μέσω των προσπαθειών της Ρωσίας να αρνηθεί εντελώς το δικαίωμα της Ουκρανίας στην αυτοδιάθεση. Ωστόσο, εάν οι προσπάθειες της χώρας να ενταχθεί στην ΕΕ γίνουν πραγματικότητα, το ζήτημα αργά ή γρήγορα θα έρθει στην επιφάνεια – και όταν αυτό συμβεί, θα περιπλέξει σημαντικά τις υπάρχουσες προτεραιότητες του μπλοκ. Πώς θα μπορούσαν, για παράδειγμα, οι Βρυξέλλες να δικαιολογήσουν την παρακράτηση κεφαλαίων από την Πολωνία και την Ουγγαρία για υποτιθέμενες παραβιάσεις του «κράτους δικαίου», ενώ ταυτόχρονα θα διοχέτευαν χρήματα στην Ουκρανία; Η διαφθορά και ο νεποτισμός αποτελούν σοβαρές ανησυχίες και στις δύο αυτές χώρες, αλλά λίγοι θα ισχυρίζονταν ότι πλησιάζουν τα προβλήματα που παρατηρήθηκαν στην Ουκρανία πριν από τον πόλεμο.
Πράγματι, η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ θα παρείχε το τέλειο οπλοστάσιο επιχειρημάτων σε κράτη όπως η Ουγγαρία για να αντεπιτεθούν στην τιμωρητική ατζέντα των Βρυξελλών. Ένας κυνικός θα μπορούσε ακόμη και να εικάσει ότι αυτού του είδους οι μακιαβελικές σκέψεις συνέβαλαν στην έγκριση από τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν της ένταξης της Ουκρανίας στο μπλοκ, κάτι που προκάλεσε έκπληξη λόγω των ψυχρών σχέσεων του κόμματός του Fidesz με το Κίεβο και της απόρριψης των οποιωνδήποτε βημάτων θα μπορούσαν να εμπλέξουν την Ουγγαρία στην παρούσα σύγκρουση.
Οι φεντεραλιστές της ΕΕ και οι σταυροφόροι του κράτους δικαίου έχουν συνηθίσει να χρησιμοποιούν μη πρακτικά ηθικά απόλυτα: όσοι δεν είναι υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και των «αξιών της ΕΕ» είναι εναντίον του μπλοκ στο σύνολό του. Αλλά το να καλωσορίσουμε την Ουκρανία ως πρότυπο δημοκρατίας, ενώ ταυτόχρονα επιβάλλουμε αντίποινα για τη διαφθορά αλλού, θα χρειαζόταν μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή πνευματική γυμναστική.
Η Ουκρανία αξίζει την ένταξη της στην ΕΕ – αλλά η ένταξή της αυτή θα άλλαζε τον ιστό του μπλοκ. Και ενώ οι εκκλήσεις για ένταξη της χώρας γίνονται με θέρμη, θα πρέπει να απαντηθούν κάποια δύσκολα ερωτήματα εάν πρόκειται αυτό να είναι κάτι περισσότερο από κενά λόγια.
--
O William Nattrass είναι δημοσιογράφος και ανταποκριτής των θεμάτων των χωρών του Βίσεγκραντ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Μαρτίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του CapX.co και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
