Της Sarah Skwire
Ένα από τα αγαπημένα μου αποφθέγματα προέρχεται από το παλιό διαδικτυακό κόμικ A Softer World: “Μια ωραία μέρα συνειδητοποίησα ότι το νόμιμο και το παράνομο δεν έχουν τίποτε να κάνουν με το σωστό και το λάθος”.
Το φέρνω αυτό στο μυαλό μου πολύ τελευταία. Μακάρι να μπορούσα να πω ότι αυτό συμβαίνει γιατί αντιμετώπισα κάποιο σπουδαίο ηθικό δίλημμα που με οδήγησε σε μια καλύτερη κατανόηση της κρίσιμης διάκρισης μεταξύ του πότε ένα πράγμα είναι νόμιμο και πότε είναι σωστό, ή μεταξύ του πότε κάτι είναι παράνομο και πότε είναι λάθος. Σίγουρα υπάρχουν πολλά ανοιχτά ζητήματα σήμερα στην κουλτούρα μας που φαίνεται να αφορούν αυτές τις διακρίσεις.
Η διαφορά μεταξύ του νόμιμου και του σωστού
Οι σκέψεις μου όμως το τελευταίο διάστημα για το σωστό και το λάθος, το νόμιμο και το παράνομο δεν είχαν μια τέτοια πηγή έμπνευσης. Αντίθετα, γεννήθηκαν από την τυχαία αναφορά ενός φίλου στο δημοφιλές podcast, My Favorite Murder. Βρίσκω τις πραγματικές ιστορίες εγκλήματος συναρπαστικές και, καθώς επρόκειτο να κάνω ένα ταξίδι τριών ωρών με το αυτοκίνητο και ήθελα κάτι να ακούω, κατέβασα κάποια επεισόδια και τα άκουσα στο αυτοκίνητο.
Αλλά άρχισα να αισθάνομαι όλο και πιο άβολα.
Όχι γιατί ξαφνικά άρχισα να ανησυχώ ότι πίσω από κάθε γωνία κρύβονται πιθανοί δολοφόνοι. Αισθάνθηκα άβολα γιατί δεν ήμουν σίγουρη ότι το να ακούω αυτό το podcast ήταν για μένα σωστό. Οδηγούσα ασφαλής και χαρούμενη, και άκουγα να περιγράφονται κάποια από τα χειρότερα πράγματα που έχει κάνει άνθρωπος σε άνθρωπο. Δεν το έκανα για να μάθω κάτι, ή ελπίζοντας να μειώσω αυτές τις τραγωδίες. Δεν το έκανα καν για να εξασκήσω την ικανότητά μου να συναισθάνομαι τις συμφορές των άλλων, όπως κήρυττε ο Adam Smith
Το έκανα για να διασκεδάσω. Ακούγοντας για πραγματικές δολοφονίες.
Κατά κάποιον τρόπο, η διάκριση ανάμεσα στους μυθιστορηματικούς φόνους στα κόμικ της Marvel που μου αρέσουν τόσο πολύ, ή στις ιστορίες μυστηρίου που διαβάζω τόσο συχνά, άρχισε να μου φαίνεται υπερβολικά σημαντικά ώστε να αντιμετωπίσω αυτό όπως αντιμετωπίζω και τα άλλα. Για μένα, το να ακούω αυτό το podcast κατά τον τρόπο που το άκουγα, ήταν λάθος. Δεν ήθελα να είμαι ένας από τους ανθρώπους που αντιμετωπίζει την τραγωδία ως διασκέδαση.
Έτσι, σταμάτησα.
Είναι απολύτως νόμιμο να ακούει κανείς το My Favorite Murder. Και έτσι πρέπει να είναι. Μπορώ να φανταστώ ανθρώπους κάθε είδους με κάθε είδους καλούς λόγους να το ακούν που θα με έκαναν να κουνήσω το κεφάλι μου συγκαταβατικά και να συμφωνήσω ότι γι' αυτούς τους ανθρώπους αυτό είναι το σωστό. Θα διαφωνούσα φωναχτά αν κάποιοι αυτόκλητοι λογοκριτές διάβαζαν αυτό εδώ το άρθρο ως ένα επιχείρημα για την καταδίκη του podcast και την απόσυρσή του από το διαδίκτυο.
Σε αντίθεση όμως με τους νόμους - οι οποίοι πρέπει να είναι όσο γίνεται πιο λεπτοί και ασαφείς ώστε (κατά το δυνατόν) να εφαρμόζονται για όλους μας και (ξανά κατά το δυνατόν) σε κάθε περίπτωση, η ηθική επιχειρηματολογία για το τι είναι σωστό και λάθος θα πρέπει να είναι πυκνή και συγκεκριμένη. Θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τη χρονική στιγμή και τις περιστάσεις μέσα στις οποίες δρουν τα άτομα - κατά τρόπο που δεν ταιριάζει στους νόμους.
Το πρόβλημα του τραμ
Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, όταν πρόσφατα βρέθηκα στην πραγματική ζωή σε μια κατάσταση αναπαράστασης του κλασικού φιλοσοφικού γρίφου του “προβλήματος του τραμ”, ήταν εύκολο να αποφασίσω τι να κάνω. Κατέβαινα άτσαλα και με μεγάλη ταχύτητα έναν λόφο με το ποδήλατό μου. Μια οικογένεια - η μαμά, δύο παιδιά του δημοτικού και ο μπαμπάς με ένα μωρό σε ένα καροτσάκι, κατέβαιναν κι αυτοί απρόσεκτα έναν άλλο λόφο. Αν δεν έκανα κάτι θα έπεφτα πάνω τους.
Φυσικά πάτησα τα φρένα, έπεσα από το ποδήλατο και χτύπησα στην άσφαλτο. Κι αυτό γιατί, για μένα, το να υποστώ εγώ αυτή τη ζημιά αντί να κινδυνεύσω να τραυματίσω την οικογένεια που ερχόταν κατά πάνω μου, ήταν το σωστό. Δεν υπολόγισα τα κόστη που θα επωμιζόταν η οικογένεια αν τους χτυπούσα για να τα συγκρίνω με το όφελος που θα είχα εγώ αν απέφευγα τα γρατζουνίσματα και τις μελανιές μου.
Δεν ήταν σωστό να τους χτυπήσω. Κι έτσι έκανα ότι μπορούσα για να το αποφύγω.
Δεν μπορεί κανείς να φτιάξει κάποιον νόμο για τέτοιες καταστάσεις. Θα ήταν ένας κακοφτιαγμένος νόμος. Και πιθανότατα, ακόμη κι έτσι, θα ήταν νόμιμο για μένα να τους χτυπήσω. Αλλά δεν θα ήταν το σωστό.
Απλώς νόμιμο
Μερικές φορές, ίσως τις περισσότερες φορές, το μόνο που μπορεί κανείς να κάνει είναι να βάλει τα δυνατά του, δεδομένων των συνθηκών, για να πάρει την απόφαση εκείνη που θα του επιτρέψει να είναι το άτομο που θέλει να είναι στη ζωή του. Γι' αυτό ποτέ δεν εντυπωσιάζομαι όταν ένα δημόσιο πρόσωπο, όταν συλλαμβάνεται να κάνει κάτι περίεργο, μας υπενθυμίζει ότι δεν έκανε τίποτε το παράνομο. Αυτό μπορεί να ισχύει, αλλά η απλή νομιμότητα δεν είναι ένας καλός γνώμονας στην προσπάθεια μας να είμαστε άνθρωποι.
Ένα μεγάλο, πιθανότατα το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ζωής, και σχεδόν σίγουρα το σημαντικότερο μέρος της, δεν μπορεί να εξεταστεί με όρους νομιμότητας και παρανομίας. Το ξέρουμε αυτό. Γι' αυτό γράφουμε βιβλία όπως Οι Άθλιοι και γυρίζουμε ταινίες όπως το Loving. Το σωστό και το λάθος δεν έχουν τίποτε να κάνουν με το νόμιμο και το παράνομο. Είναι ζητήματα περίπλοκα και προσωπικά. Το σωστό και το λάθος δεν είναι άκαμπτοι κανόνες - αφορούν τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε καθώς κινούμαστε στον κόσμο και συμβιώνουμε με τους άλλους ανθρώπους.
--
Η Sarah Skwire είναι Συντάκτης Λογοτεχνίας του FEE.org και senior fellow του Liberty Fund Inc. Είναι ποιήτρια και συγγραφέας του εγχειριδίου γραφής Writing with a Thesis. Είναι μέλος του Δικτύου Στελεχών του FEE
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα αγγλικά στις 18 Σεπτεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
