Του Jeffrey A. Tucker
Το μεγάλο κλασικό έργο της νατουραλιστικής φιλοσοφίας, το Walden του Henry David Thoreau, είναι για πολλούς λόγους συναρπαστικό: είναι απίστευτα όμορφο, προσωπικό, γεμάτο βαθιές ιδέες, και συγκινητικό.
Ο Thoreau γεννήθηκε το 1817 και πέθανε το 1862. Υπήρξε συγγραφέας, ποιητής, αναρχικός και υπέρμαχος της κατάργησης της δουλείας, και έγραψε πάνω από 20 τόμους δοκιμίων. Εγκαταστάθηκε στη Μασαχουσέτη και σπούδασε στο Χάρβαρντ. Πήγε να ζήσει στο Walden αφού πρώτα είχε δουλέψει στο εργοστάσιο μολυβιών του πατέρα του, στο οποίο και επέστρεψε αφού έφυγε από το Walden. Με ευρεσιτεχνίες του έκανε διάφορες βελτιώσεις στα μολύβια.
Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί το Walden έγινε μέρος του σύγχρονου λογοτεχνικού κανόνα και γιατί τόσες πολλές γενιές ανθρώπων έχουν επωφεληθεί από την ανάγνωσή του. Για να γίνει όμως κατανοητό το νόημά του, είναι καλύτερο να το δούμε ως έργο αισθητικής και όχι πολιτικών προτάσεων, ως έναν προσωπικό στοχασμό και όχι ως πολιτικό πρόγραμμα - έναν στόχασμό που διδάσκει την αξία της εργασίας, της προσεκτικής παρατήρησης, και της ομορφιάς της τάξης που μας περιβάλλει την οποία ούτε σχεδιάσαμε, ούτε εντέλει ελέγχουμε.
Δυστυχώς, δεν είναι αυτός ο τρόπος με τον οποίο το έργο αυτό κατά κανόνα γίνεται αντιληπτό. Πολύ συχνά το επικαλείται ο σύγχρονος αριστερός περιβαλλοντισμός που βασίζεται σε κρατικά μέσα ελέγχου των ανθρώπων. Ας διορθώσουμε λοιπόν αμέσως αυτή την εντύπωση. Πουθενά ο Thoreau δεν επιτίθεται εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας. Αντιθέτως είναι ευγνώμων για το γεγονός ότι το Walden ανήκει στον φίλο και ευεργέτη του Ralph Waldo Emerson.
Πουθενά o Thoreau δεν ασκεί κριτική στις οικονομικές συναλλαγές. Αντιθέτως, τις εξυμνεί. Πουθενά δεν ζητά τον κρατικό έλεγχο των πόρων. Αντιθέτως, γράφει: Ποτέ δεν κακοποιήθηκα από κανέναν άλλον, παρά μόνο από εκπροσώπους του Κράτους”. Ακόμη πιο γνωστή είναι η παρακάτω αποστροφή του: “Αν ήξερα με βεβαιότητα ότι κάποιος έρχεται στο σπίτι μου με το συνειδητό σχέδιο να μου κάνει καλό, θα έτρεχα να γλιτώσω τη ζωή μου”.
Αναρχισμός
Υπάρχουν όντως πολλά αποσπάσματα στο Walden που αποκαλύπτουν ότι ο ουσιώδης του αναρχισμός παραμένει σήμερα ισχυρός όσο ποτέ. Πειραματίστηκε σε έναν νέο τρόπο ζωής, μακρυά από το κράτος, τις αναδυόμενες τεχνολογίες της εποχής του και την ολοένα και πιο περίπλοκη ζωή. Ήταν μια προσπάθεια να ανακαλύψει την πραγματική αξία έξω από την αξία της αγοράς και να διακρίνει πόσο πολύ μπορεί κανείς να απομακρυνθεί από τον καταμερισμό της εργασίας διατηρώντας την ευτυχία και την ευημερία του.
Τα οικονομικά ήταν μια ιδιαίτερη έγνοια του.
“Ο στόχος μου πηγαίνοντας στη Λίμνη Walden δεν ήταν να ζήσω εκεί φτηνά ή ακριβά, αλλά να αφιερωθώ σε ένα ιδιωτικό έργο με τα λιγότερα δυνατά εμπόδια - να μην ασχολούμαι με οτιδήποτε που με λίγη κοινή λογική, λίγη εργατικότητα και ταλέντο, εμφανίζεται όχι τόσο θλιβερό, όσο χαζό”.
Δεν επεδίωκε να βάλει τέλος στην επιχειρηματικότητα, αλλά να την αποκαθάρει και να παρατηρήσει την ουσία της: “Πάντα αγωνίστηκα για να αποκτήσω αυστηρά εργατικά ήθη, που είναι αναγκαία για τον κάθε άνθρωπο”. Σε μεγάλο βαθμό, προσπάθησε να κατακτήσει εκ νέου το αμερικανικό μυθιστορηματικό ιδανικό της αυτάρκειας.
Οι πιο δραματικές στιγμές συνέβησαν όταν έχτιζε το σπίτι του με υλικά που του παράσχεσαν φίλοι του. Καταγράφει με προσοχή όλα τα χρήματα που δαπανά και προσπαθεί να κρατήσει το σπίτι όσο γίνεται απλούστερο και χαμηλότερο σε ύψος. Εντέλει, ανακαλύπτει ότι μπορεί να το κάνει αυτό με ένα κλάσμα των χρημάτων που οι άνθρωποι πληρώνουν στην πόλη. Ανακαλύπτει ότι το ίδιο ισχύει και για την ένδυση και την τροφή. Βεβαίως, δεν συμπεριλαμβάνει στους υπολογισμούς του τον χρόνο. Είναι απολύτως και αξιέπαινα αφοσιωμένος στο έργο του. Βρίσκει την μουσική στο κελάηδισμα των πουλιών, στις μακρινές καμπάνες των εκκλησιών, στο ρυάκι που κυλά, ακόμη και στον ήχο του τρένου.
Υπάρχοντα
Μαθαίνει πόσο στ' αλήθεια άχρηστα είναι τα περισσότερα υπάρχοντα που φιλοδοξούμε να αποκτήσουμε, και πόσο λίγο εντέλει τα χρειαζόμαστε Συγκλονίζεται όταν ανακαλύπτει πόσο μεγάλο χρέος είναι διατεθειμένοι οι άνθρωποι να επωμιστούν προκειμένου να ακολουθήσουν τον υλιστικό τρόπο ζωής τους. Τα πολυτιμότερα αγαθά που μπορούμε να έχουμε είναι τα βιβλία και οι φιλίες. Το πιο πολύτιμο αγαθό απ' όλα είναι η αλήθεια.
Στο Walden εξυμνεί πολλές αρετές: την ανεξαρτησία, την απλότητα, την εσωτερική ειρήνη, την πνευματική αφύπνιση, την αίσθηση ενότητας με τη φύση και την ταπεινότητα μπροστά στην περιπλοκότητα του κόσμου που μας περιβάλλει. Δεν μπορεί κανείς παρά να θαυμάσει την πλήρη αφοσίωση του Thoreau στην ανακάλυψη των πραγμάτων που ανακάλυψε, και όντως βρίσκει αρετές που πολύ συχνά απουσιάζουν στον καιρό μας.
Τι μπορεί να αντλήσει ένας φίλος της βιομηχανικής προόδου και της αστικής ζωής από αυτή την αφήγηση; Ας δούμε τους εξίσου όμορφους στοχασμούς του Friedrich Hayek πάνω στην τάξη της κοινωνικής ζωής ή την ποιητική υπεράσπιση της πόλης και της παραγωγής από την Ayn Rand. Και οι δύο περιγράφουν διθυραμβικά διάφορες πτυχές του κόσμου που μας περιβάλλει. Η κοινωνική τάξη που διέπεται από την ανθρώπινη βούληση και επιλογή μπορεί να είναι εξίσου συγκλονιστική όσο και το φυσικό περιβάλλον που περιβάλλει μια καλύβα στο δάσος.
Ένας κόσμος αλλαγών
Ας θυμηθούμε ότι στο τέλος ο Thoreau έφυγε από το Walden. Γιατί το έκανε αυτό; “Έφυγα από το δάσος για έναν λόγο εξίσου καλό μ' αυτόν που με έκανε να πάω εκεί. Ίσως μου φάνηκε ότι είχα πολλές ακόμα ζωές να ζήσω και δεν μπορούσα να δαπανήσω άλλο χρόνια πια για εκείνη εκεί τη ζωή”.
Το ίδιο ισχύει για όλους μας. Θέλουμε έναν κόσμο αλλαγών, έναν κόσμο προόδου. Μπορούμε να μάθουμε πολλά από την ακινησία και την προβλεψιμότητα της φύσης, αλλά υπάρχει μια δύναμη μέσα μας που μας καλεί να αλλάξουμε τα πράγματα, να πλάσουμε τον κόσμο σύμφωνα με τις επιθυμίες μας. Τούτου δοθέντος, θα πρέπει να θυμόμαστε το βασικό θέμα τόσο του Hayek όσο και του Thoreau: την αδυναμία του ανθρώπινου νου να κυριαρχήσει εντέλει είτε στη φύση είτε στην κοινωνική τάξη που διέπεται από την ανθρώπινη δράση και επιλογή. Σε όποιο στάδιο κι αν βρεθούμε στη ζωή, οτιδήποτε κι αν ζήσουμε “χρειαζόμαστε να βλέπουμε τους εαυτούς μας να υπερβαίνουν τα ίδια μας τα όρια, και τη ζωή μας να πηγαίνει ελεύθερη εκεί όπου ποτέ δεν περιπλανηθήκαμε”.
Κάποια από τα αγαπημένα μου αποσπάσματα:
“- Είμαι σίγουρος ότι συνήθως οι άνθρωποι νιώθουν μεγαλύτερη αγωνία για το αν έχουν κομψά ή τουλάχιστον καθαρά και μη μπαλωμένα ρούχα, απ' ό,τι για το αν έχουν καθαρή συνείδηση.
- Χωρίς αμφιβολία μπορεί και κάποιος άλλος να σκέφτεται για λόγου μου. Αυτό όμως δεν καθιστά επιθυμητό το να το κάνει μέχρι του βαθμού εγώ να πάψω να σκέφτομαι για τον εαυτό μου.
- Πώς μπορούν οι νέοι άνθρωποι να μάθουν καλύτερα να ζουν αν όχι δοκιμάζοντας για μια φορά το πείραμα της ζωής;
- Ο άνθρωπος είναι ένα ον που περισσότερο από το οποιοδήποτε άλλο ζώο μπορεί να προσαρμοστεί σε κάθε κλίμα και συνθήκη.
- Αν ήξερα με βεβαιότητα ότι κάποιος ερχόταν στο σπίτι μου με το συνειδητό σχέδιο να μου κάνει καλό, θα έτρεχα για να γλιτώσω τη ζωή μου.
- Κάθε άνθρωπος έχει το καθήκον να κάνει τη ζωή του, ακόμη και στις λεπτομέρειές της, άξια του στοχασμού της πιο υψηλής και κρίσιμης στιγμής του.
- Σε ό,τι με αφορά, θα μπορούσε εύκολα να ζήσω και χωρίς το ταχυδρομεία. Πιστεύω ότι μικρό μέρος της επικοινωνίας που συμβαίνει διαμέσου των ταχυδρομείων έχει σημασία.
- Και είμαι σίγουρος ότι ποτέ δεν διάβασα κάποιο αξιομνημόνευτο νέο σε μια εφημερίδα.
- Αν σεβόμασταν μόνο ό,τι είναι αναπόφευκτο και έχει δικαίωμα ύπαρξης, η μουσική και η ποίηση θα αντηχούσαν στους δρόμους.
- Είναι ώρα να αποκτήσουμε ασυνήθιστα σχολεία, ώστε να μην εγκαταλείπουμε την εκπαίδευσή μας όταν αρχίζουμε να γινόμαστε άνδρες ή γυναίκες.
- Ποτέ δεν κακοποιήθηκα από κανέναν, παρά μόνο από εκπροσώπους του Κράτους. Δεν είχα ούτε κλειδαριά ούτε σύρτη παρά μόνο για το γραφείο που φύλαγα τα χαρτιά μου, ούτε ένα καρφί να βάλω πάνω από τα παράθυρά μου. Ποτέ δεν κλείδωσα την πόρτα μου, μέρα ή νύχτα, μολονότι μπορεί να έλειπα από το σπίτι για μέρες, ούτε όταν, το επόμενο φθινόπωρο, πέρασα ένα δεκαπενθήμερο στα δάση του Μέην. Κι όμως, το σπίτι μου ήταν περισσότερο σεβαστό απ' ό,τι αν το είχα περικυκλώσει με έναν λόχο στρατιωτών.
- Δεν μπορούμε ποτέ να χορτάσουμε τη φύση. Πρέπει να ανανεωνόμαστε από τη θέα του ανεξάντλητου σθένους, των απέραντων και τιτάνιων χαρακτηριστικών, της ακτής με τα ναυάγιά της, της ερημιάς με τα ζωντανά και αποσυντιθέμενα δέντρα της, το σύννεφο της καταιγίδας, και τη βροχή που κρατά τρεις εβδομάδες και φουσκώνει τα ποτάμια. Χρειαζόμαστε να βλέπουμε τους εαυτούς μας να υπερβαίνουν τα ίδια μας τα όρια, και τη ζωή μας να πηγαίνει ελεύθερη εκεί που ποτέ δεν περιπλανηθήκαμε
- Έμαθα τουλάχιστον αυτό από το πείραμά μου - ότι αν κάποιος προχωρήσει με πίστη προς την κατεύθυνση των ονείρων του, και επιχειρήσει να ζήσει τη ζωή που έχει φανταστεί, θα το πετύχει με τρόπο που κανείς στην εποχή μας δεν περιμένει. Θα αφήσει κάποια πράγματα πίσω, θα περάσει ένα αόρατο κατώφλι. Νέοι, καθολικοί και πιο ελεύθεροι νόμοι θα αρχίζουν να ριζώνουν γύρω και μέσα του, ή οι παλιοί νόμοι θα επεκταθούν και θα ερμηνευτούν προς χάρη του σε μια πιο ελεύθερη σκοπιά, και θα ζήσει με την ελευθερία μιας υψηλότερης τάξης πραγμάτων.
- Αντί για αγάπη, χρήμα και δόξα, δώσε μου την αλήθεια.
--
Ο Jeffrey Tucker είναι Διευθυντής Περιεχομένου στο Foundation for Economic Education (FEE). Ακόμη, είναι Επικεφαλής Βιβλιοθήκης και ιδρυτής του Liberty.me, Διακεκριμένο Επίτιμο Μέλος του Mises Brazil, ερευνητής στο Acton Institute, σύμβουλος πολιτικής στο Heartland Institute, ιδρυτής του CryptoCurrency Conference, μέλος του εκδοτικού συμβουλίου της Molinari Review, σύμβουλος στην κατασκευάστρια εταιρία εφαρμογών blockchain Factom, και συγγραφέας πέντε βιβλίων. Έχει γράψει 150 εισαγωγές σε βιβλία και πολλές χιλιάδες άρθρα που εμφανίστηκαν σε ακαδημαϊκές και μη εκδόσεις.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 16 Σεπτεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
