Του Chris Snowdon*
Ο συνάδελφός μου Kristian Niemietz παρήγγειλε πρόσφατα μια έρευνα γνώμης για να μετρήσει τις στάσεις των Μιλένιαλ και των μελών της Γενιάς Ζ (Ζούμερ). Συμπέρανε ότι οι οικονομικές τους απόψεις είναι αδιόρθωτα αριστερές και ότι, σε αντίθεση με προηγούμενες γενιές, οι Μιλένιαλ δεν φαίνεται να εγκαταλείπουν τις λάθος απόψεις τους καθώς οδεύουν προς τη μέση ηλικία.
Ο Κρίστιαν έχει σε μεγάλο βαθμό δίκιο. Οι δημοφιλείς απόψεις για τον καπιταλισμό που του επιρρίπτουν την ευθύνη για τα πάντα, από την κλιματική αλλαγή και τον ρατσισμό μέχρι τις υψηλές τιμές στη νότια Αγγλία έλκουν αφύσικα πολύ τους Βρετανούς άνω των 40 ετών. Αλλά υπάρχει κι ένα άλλο εξίσου δυσάρεστο συμπέρασμα που μπορεί κανείς να εξάγει από τα πορίσματα της έρευνας: πολλοί άνθρωποι δεν νοιάζονται ιδιαίτερα για τα οικονομικά.
Η έρευνα έδωσε τον παρακάτω ξεκάθαρο ορισμό του καπιταλισμού: “Ένα οικονομικό σύστημα όπου η επιχειρηματικότητα, το εμπόριο και η παραγωγή ως επί το πλείστον διευθύνονται από ιδιώτες για το κέρδος και ανήκουν σε ιδιώτες. Οι τιμές και οι μισθοί προσδιορίζονται κυρίως από τον ανταγωνισμό στην ελεύθερη αγορά”. Όταν ρωτήθηκαν αν αυτός ο ορισμός περιγράφει τον καπιταλισμό ή τον σοσιαλισμό, σχεδόν οι μισοί Μιλένιαλ είτε δεν ήξεραν, είτε νόμιζαν ότι πρόκειται για τον σοσιαλισμό.
Στη συνέχεια τους δόθηκε μια εξίσου ξεκάθαρη περιγραφή του σοσιαλισμού: “Ένα οικονομικό σύστημα όπου η επιχειρηματικότητα, το εμπόριο και η παραγωγή ως επί το πλείστον διευθύνονται από το κράτος και ανήκουν σ’ αυτό. Οι τιμές και οι μισθοί προσδιορίζονται κυρίως από το κράτος”. Όταν ρωτήθηκαν αν αυτό περιγράφει τον καπιταλισμό ή τον σοσιαλισμό, η πλειονότητα των Μιλένιαλ είτε δεν ήξερε, είτε νόμιζε ότι πρόκειται για τον καπιταλισμό.
Όταν οι ίδιες ερωτήσεις τέθηκαν σε Ζούμερ, αυτοί τα πήγαν ακόμη χειρότερα. Σε ό,τι αφορά τη θεμελιώδη διάκριση στην πολιτική ιδεολογία των τελευταίων 150 ετών, οι γενιές που είχαν τη μεγαλύτερη πρόσβαση στην ανώτερη εκπαίδευση τα πήγαν περίπου εξίσου καλά όσο κι ένας χιμπατζής που πετά στην τύχη βελάκια.
Η έρευνα αποκάλυψε και άλλα σημάδια σύγχυσης. Οι περισσότεροι απαντώντες συμφώνησαν με τη δήλωση ότι “ο καπιταλισμός εντείνει τον ρατσισμό” αλλά επίσης συμφώνησαν ότι “ο ρατσισμός είναι ανεξάρτητος από το εκάστοτε οικονομικό σύστημα”. Ισχυρίστηκαν ταυτόχρονα ότι θέλουν να “πληρώνουν περισσότερους φόρους για δημόσιες υπηρεσίες”, καθώς και ότι θέλουν να πληρώνουν “λιγότερους φόρους, καθώς η κυβέρνηση δεν θα τους δαπανήσει σοφά”.
Διαβάζοντας όλα τα αποτελέσματα, αποκομίζει κανείς την εντύπωση ότι ένας σημαντικός αριθμός συμμετεχόντων δεν είχε σκεφτεί ποτέ ιδιαίτερα βαθιά αυτά τα ζητήματα. Και γιατί να τα σκεφτούν; Το ένα τρίτο των ενηλίκων δεν μπαίνει στον κόπο να ψηφίσει στις εθνικές εκλογές, και ακόμη και αν το έκανε η ψήφος κάποιου μεμονωμένου ατόμου δεν θα είχε την παραμικρή πιθανότητα να επηρεάσει το αποτέλεσμα.
Κάποιοι μπορεί να πουν ότι είναι καθήκον τους ως πολίτες να ενημερώνονται γι’ αυτά τα θέματα, αλλά τι κίνητρο έχει κανείς να αποκτήσει μια κατανόηση των μακροοικονομικών ζητημάτων εκτός κι αν αυτή σχετίζεται άμεσα με την εργασία του; Οι ίδιοι οι οικονομολόγοι καταλαβαίνουν το γιατί μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος είναι ορθολογικώς άσχετοι με αυτά τα ζητήματα.
Οι ορθολογικώς άσχετοι ψηφοφόροι δεν μπορούν να αποφύγουν ερωτήσεις ως προς τις πολιτικές τους απόψεις από καιρό σε καιρό, ακόμη κι αν αυτό συμβαίνει στις παμπ. Μερικές φορές θα πουν απλά ότι δεν ξέρουν, όπως μια σημαντική μειονότητα των απαντησάντων έκανε σ’ αυτή την έρευνα. Άλλοτε, βασίζονται σε ευρετικούς μηχανισμούς που γλιτώνουν χρόνο. Ένας τέτοιος μηχανισμός είναι γνωστός ως “προκατάληψη των προθέσεων”, όπου οι πολιτικές κρίνονται βάση της καλής πρόθεσης όσων τις υπερασπίζονται αντί των αποτελεσμάτων που αυτές παράγουν. Αυτό λειτουργεί εναντίον του καπιταλισμού καθώς, όπως παρατήρησε ο οικονομολόγος Τζόζεφ Σουμπέτερ, οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν στην “ανεκρίζωτη προκατάληψη ότι κάθε πράξη που έχει το κίνητρο του κέρδους πρέπει εξ αυτού και μόνο του γεγονότος να είναι και αντικοινωνική”.
Έτσι, στην έρευνα του Κρίστιαν, οι Μιλένιαλ και οι Ζούμερ συσχέτισαν τον σοσιαλισμό με λέξεις όπως “ίσος”, “δίκαιος” και “λαός”, ενώ τον καπιταλισμό με λέξεις όπως “εκμετάλλευση”, “άδικος” και “μεγάλες εταιρίες”. Αυτό είναι το πρόβλημα με την προκατάληψη των προθέσεων - οδηγεί σε ψηφοφόρους που όχι μόνο είναι αδαείς, αλλά και συστηματικά προκατειλημμένοι υπερ κακών πολιτικών.
Η μόνη θεραπεία είναι οι ψηφοφόροι να αισθανθούν τις συνέπειες των πράξεών τους. Αυτό δεν συμβαίνει παρά μόνο αν ένα κόμμα που εκφράζει τις απόψεις τους κερδίσει την εξουσία, αλλά αν οι Μιλένιαλ και οι Ζούμερ φτάσουν στη μέση ηλικία χωρίς να εγκαταλείψουν την πίστη τους στο μεγάλο κράτος, αυτό είναι απλώς ζήτημα χρόνου.
--
Ο Christopher Snowdon είναι επικεφαλής των Οικονομικών ζωής του Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 5 Μαΐου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
