Γράφει ο Nathan Goodman
Πρόσφατα έγραψα μια παρουσίαση του βιβλίου του Janek Wasserman The Marginal Revolutionaries: How Austrian Economists Fighted the War of Ideas για το EH.net, τον ιστότοπο της Ένωσης Οικονομικής Ιστορίας. Μου άρεσε το βιβλίο καθώς προσφέρει μια πολύ συναρπαστική ιστορία της αυστριακής οικονομικής σχολής.
Ένα πράγμα που εκτίμησα στο βιβλίο του Wasserman ήταν η περιγραφή του για τις έντονες διαμάχες στις οποίες συμμετείχαν οι Αυστριακοί οικονομολόγοι στη Βιέννη, ιδίως με τους μαρξιστές. Μου κίνησε ιδιαίτερα το ενδιαφέρον η εξέταση του Wasserman των συζητήσεων μεταξύ Αυστριακών και Μαρξιστών σχετικά με τα αίτια του ιμπεριαλισμού.
Όταν μιλάμε για τη μαρξιστική ανάλυση του ιμπεριαλισμού, σκεφτόμαστε συχνά το έργο του Βλαδίμηρου Λένιν Ιμπεριαλισμός, το Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού. Η ανάλυση όμως του Λένιν επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από έναν αυστριακής καταγωγής μαρξιστή ονόματι Rudolf Hilferding. Και όπως εξηγεί ο Wasserman, το σημαντικό βιβλίο του Hilferding, Finance Capital, διαμορφώθηκε από τις συζητήσεις του με οικονομολόγους της αυστριακής σχολής:
«Στο πλαίσιο του σεμιναρίου του Böhm, ο Χίλφερντινγκ επεξεργάστηκε τα βασικά επιχειρήματα του magnum opus του. Το βιβλίο φέρει το αποτύπωμα των επαναλαμβανόμενων συζητήσεών του με τον Σουμπέτερ και ιδιαίτερα τον Μίζες. Ο Hilferding εισήγαγε το Finance Capital ως έρευνα για το χρήμα και το κεφάλαιο. Μόνο με την εξέταση των «διαδικασιών συγκέντρωσης» που εξαλείφουν τον ελεύθερο ανταγωνισμό στη βιομηχανία και την ολοένα στενότερη σχέση τραπεζικού και βιομηχανικού κεφαλαίου —την οποία αποκαλεί «χρηματοδοτικό κεφάλαιο»—μπορεί κανείς να κατανοήσει το πλαίσιο της «σημερινής φάσης του καπιταλισμού», τους κύκλους άνθησης και κατάρρευσης.
Πρόσφερε επίσης μια διεισδυτική παρατήρηση σχετικά με τη σύνδεση χρηματιστικού κεφαλαίου και ιμπεριαλισμού. Λόγω της ανάγκης του καπιταλισμού για συνεχή επέκταση και της απεγνωσμένης αναζήτησης κερδών από τον βιομηχανικό και χρηματοπιστωτικό τομέα, οι καπιταλιστές αναζητούσαν συνεχώς νέες πηγές πρώτων υλών, νέες αγορές για αγαθά και νέες τοποθεσίες για επενδύσεις κεφαλαίου. Αυτή η τάση οδήγησε σε ολοένα και μεγαλύτερες αυτοκρατορίες, βασισμένες σε οικονομικές επιταγές, αλλά υποστηριζόμενες από πολιτική και στρατιωτική δύναμη. Σε αντίθεση με τους φιλελεύθερους απολογητές, ο Χίλφερντινγκ απέρριψε την ιδέα ότι ο καπιταλισμός ήταν εγγενώς ειρηνιστικός. Η καπιταλιστική επέκταση βασιζόταν στην αιχμή της ξιφολόγχης».
Σωστά διαβάσατε, μια από τις πιο σημαίνουσες μαρξιστικές αναλύσεις του ιμπεριαλισμού σχηματοποιήθηκε μέσα από επιχειρήματα στο σεμινάριο του εμβληματικού εκπροσώπου της αυστριακής σχολής Eugen von Böhm-Bawerk.
Είχε δίκιο όμως ο Χίλφερντινγκ ότι ο καπιταλισμός οδηγεί στον ιμπεριαλισμό; Μεγάλοι οικονομολόγοι της αυστριακής σχολής αμφισβήτησαν τον ισχυρισμό του. Ο Joseph Schumpeter, για παράδειγμα, αμφισβήτησε την ανάλυση του Hilferding για τον ιμπεριαλισμό:
«Όπως και ο Χίλφερντινγκ, ο Σουμπέτερ αφιέρωσε μεγάλη προσοχή στη σχέση μεταξύ καπιταλισμού και ιμπεριαλισμού και αναγνώρισε τη διεισδυτικότητα της σκέψης του Χίλφερντινγκ. Συμφώνησε μαζί του ότι ο καπιταλισμός είχε μια τάση προς την καρτελοποίηση, τις μονοπωλιακές τιμές, την επιθετική οικονομική και εξωτερική πολιτική και τον πόλεμο. Τούτου δοθέντος, είναι η πολιτική δράση και όχι η λογική του ανταγωνισμού και του καπιταλισμού που παράγει αυτά τα φαινόμενα. Ως εκ τούτου, ο Σουμπέτερ απέρριψε το ιστορικό επιχείρημα του Χίλφερντινγκ σχετικά με τη σχέση του χρηματιστικού κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού: «Είναι θεμελιωδώς ψευδές ότι ο ιμπεριαλισμός είναι ένα απαραίτητο στάδιο του καπιταλισμού… Είδαμε ότι οι ιμπεριαλιστικές διαθέσεις στην πραγματικότητα δεν ευνοούν τη μορφή ζωής του καπιταλιστικού κόσμου». Ο Schumpeter υποστήριξε ότι ο καπιταλισμός έτεινε προς την ειρήνη».
Ενώ ο Schumpeter παρατήρησε πολλές από τις ίδιες τάσεις με τον Hilferding, υποστήριξε ότι το πρόβλημα δεν ήταν ο καπιταλισμός, αλλά η πολιτική δράση.
Ο Λούντβιχ φον Μίζες προχώρησε ακόμη περισσότερο στην κριτική προς τον Χίλφερντινγκ. Ο Wasserman εξηγεί ότι το βιβλίο του Mises Nation, State, and Economy «αντέστρεψε πλήρως το επιχείρημα του Hilferding». Ο Μίζες υποστήριξε ότι ο καπιταλισμός προάγει την ειρήνη ενώ ο σοσιαλισμός γεννά τον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο. Με τα λόγια του Wasserman:
«Μόνο μια φιλελεύθερη καπιταλιστική κοινωνία, υποστήριξε, θα μπορούσε να προστατεύσει τον πολιτισμό από τον σοσιαλισμό και τις αυταρχικές, ιμπεριαλιστικές του τάσεις. Εφόσον ο σοσιαλισμός απαιτεί μια βαριά κρατική παρέμβαση στην οικονομία, ενθαρρύνει και τον διακρατικό ανταγωνισμό και τη βία. Ο φιλελευθερισμός, από την άλλη πλευρά, δημιούργησε ειρηνικές σχέσεις μεταξύ των ατόμων που βασίζονται στη μη καταναγκαστική οικονομική ανταλλαγή».
Ο Mises είδε τον καπιταλισμό ως πηγή κοινωνικής συνεργασίας και τον σοσιαλισμό ως ένα σύστημα που οδηγεί τις κοινωνίες σε ένα βίαιο μονοπάτι.
Ο Χίλφερντινγκ, ο Λένιν, ο Σούμπετερ και ο Μίζες αντιμετώπισαν ένα σημαντικό ερώτημα: ποιες είναι οι αιτίες του πολέμου και του ιμπεριαλισμού; Δεδομένης της καταστροφής που προκλήθηκε από τον πόλεμο, οι πολιτικοί οικονομολόγοι όλων των πλευρών θα πρέπει να συνεχίσουν να διερευνούν με επιμονή αυτά τα ζητήματα.
--
Ο Nathan Goodman είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Οικονομικών του New York University, όπου συμμετέχει στο Program on the Foundations of the Market Economy.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 23 Ιουνίου 2022 και δημοσιεύεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
