Του Charles Calomiris
Το κεντρικό μήνυμα της μελέτης με θέμα τα κόστη ευκαιρίας του σοσιαλισμού που δημοσίευσε πρόσφατα το Οικονομικό Συμβούλιο του Προέδρου (Council of Economic Advisers - CEA) είναι πως τα επιχειρήματα υπέρ του σοσιαλισμού δεν μπορούν να βασίζονται σε προτιμήσεις πολιτικής. Η ελκυστικότητά του σοσιαλισμού πάντα αφορούσε έναν συνδυασμό ευσεβών πόθων και άγνοιας. Για παράδειγμα, η νέα μελέτη του CEA καταδεικνύει ότι η σοσιαλιστική προσέγγιση “ενός πληρωτή” για την ασφάλιση υγείας την οποία υποστηρίζουν πολλοί στην αριστερά, θα κόστιζε πολύ περισσότερο και θα απέδιδε πολύ λιγότερα, παράγοντας ως αποτέλεσμα όχι μόνο ψηλότερους φόρους και λιγότερη οικονομική ανάπτυξη, αλλά και σημαντική επιδείνωση της θνησιμότητας και των παθήσεων.
Ένας διαπρεπής αρθρογράφος χαρακτήρισε σε συνομιλία μας τα συμπεράσματα της μελέτης του CEA ως τόσο προφανή που δεν χρειάζονται αναπαραγωγή. Αυτή η αντίδραση αντανακλά το πρόβλημα που επιδιώκει να αντιμετωπίσει η μελέτη. Τα προφανή δεδομένα για τον σοσιαλισμό δεν συζητιούνται επαρκώς. Λίγοι άνθρωποι έχουν τη διάθεση να διαβάσουν μελέτες 50 σελίδων όπως αυτή του CEA, και πολύ λίγα μέσα την κάλυψαν - πολλοί δημοσιογράφοι ή πολιτικοί που θα μπορούσαν να συνοψίσουν τα πορίσματα του CEA δεν βρήκαν επαρκείς λόγους να το κάνουν (ή μπορεί και οι ίδιοι να ανήκουν στους απληροφόρητους υποστηρικτές του σοσιαλισμού). Αυτό είναι ιδιαίτερα αρνητικό, καθώς η απληροφόρητη υποστήριξη του σοσιαλισμού συνιστά σήμερα μια σημαντική απειλή για τη δημοκρατία μας.
Η παρανόηση της οικονομικής ελευθερίας
Ο σοσιαλισμός εκδηλωθηκε με διάφορες μορφές σε ένα συνεχές φάσμα, από τον εφιάλτη του κεντρικό σχεδιασμού της ΕΣΣΔ μέχρι τα πειράματα του δημοκρατικού σοσιαλισμού στη Σκανδιναβία πριν από κάποιες δεκαετίες. Η ιδέα που ενώνει τις διάφορες ενσαρκώσεις του σοσιαλισμού σ' αυτό το φάσμα είναι πως η οικονομική ελευθερία δεν προάγει τους φιλόδοξους στόχους της ανθρωπότητας. Οι σοσιαλιστές υποστηρίζουν ότι θα ήταν πολύ καλύτερο και δικαιότερο το κράτος να διανέμει τους σπάνιους πόρους αντί να επιτρέπει στην αγορά να κατανέμει η ίδια τα αγαθά και τις υπηρεσίες. Ο σοσιαλισμός επιδιώκει τον έλεγχο των οικονομικών αποφάσεων, είτε μέσω του κεντρικού σχεδιασμού, είτε μέσω της υπερβολικής φορολογίας και ρύθμισης, προς όφελος του καθημερινού ανθρώπου.
Η διαφορά ανάμεσα στις οικονομίες που βασίζονται στην αγορά και στις αντίστοιχες σοσιαλιστικές δεν είναι η παρουσία αναδιανεμητικών πολιτικών καθαυτών. Για πάνω από έναν αιώνα σε ολόκληρο τον κόσμο, οι οικονομίες που βασίζονται στην αγορά φορολογούν και αναδιανέμουν τον πλούτο και παρέχουν μία σειρά από υπηρεσίες όπως η δημόσια εκπαίδευση και η φροντίδα για τους φτωχούς, τους αρρώστους και τους ηλικιωμένους. Η διαφορά είναι ότι στα συστήματα που βασίζονται στην αγορά, η φορολογία θεωρείται ένα ατυχές βάρος που χρησιμοποιείται από ανάγκη για να διασφαλίσει την επίτευξη άλλων προτεραιοτήτων. Αντίθετα, στα σοσιαλιστικά καθεστώτα η φορολογία δεν θεωρείται μία μη επιθυμητή συνέπεια, αλλά ένα μέσο για την αποτροπή των ατόμων από το να ελέγχουν αντιπαραγωγικά το συλλογικό οικονομικό πεπρωμένο.
Το ελκυστικό στοιχείο στον σοσιαλισμό υπήρξε πάντα η ψευδής υπόσχεση ότι μπορεί να δημιουργήσει πλούτο καλύτερα από ό,τι ο καπιταλισμός. Οι υποστηρικτές του σοσιαλισμού υπόσχονται μεγάλα οικονομικά επιτεύγματα τα οποία υποστηρίζουν ότι αξίζουν το τίμημα της λιγότερης ατομικής οικονομικής ελευθερίας. Αξίζει να θυμόμαστε ότι ο Καρλ Μαρξ θεωρούσε τον σοσιαλισμό ως μία οικονομική αναγκαιότητα που θα προέκυπτε μέσα από τις στάχτες του καπιταλισμού ακριβώς επειδή ο καπιταλισμός θα αποτύγχανε να δημιουργεί πλούτο με διατηρήσιμο τρόπο. Ο Μαρξ διατύπωσε πολλές συγκεκριμένες και εσφαλμένες προβλέψεις για τον καπιταλισμό μεταξύ των οποίων και την πρόβλεψη για τη μείωση των κερδών και την αύξηση της ανεργίας. Η ανάλυση του δεν θεωρούσε τη μόνιμη οικονομική ανάπτυξη σε ένα καπιταλιστικό σύστημα ως εφικτή πιθανότητα. Και η “ιστορικά υλιστική” θεώρηση της πολιτικής επιλογής υποστήριζε ότι οι πλούσιοι και ισχυροί ποτέ δεν θα μοιράζονταν εθελουσίως την εξουσία με τους οικονομικώς κατώτερους τους και ποτέ δεν θα δημιουργούσαν δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας. Ο Μαρξ, ο οποίος έγραφε στα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, απέτυχε θεμελιωδώς να κατανοήσει τις τεράστιες αλλαγές στην τεχνολογία, το δικαίωμα ψήφου και τις πολιτικές ενός κοινωνικού δικτύου προστασίας που συνέβαιναν γύρω του.
Ο σοσιαλισμός δημιουργεί πόνο και όχι οφέλη
Η σοσιαλιστική θεωρία όχι μόνο έκανε λάθος ως προς τους οικονομικούς και πολιτικούς καρπούς του καπιταλισμού αλλά και απέτυχε να δει τα προβλήματα που ανακύπτουν στα σοσιαλιστικά κράτη. Τα ιστορικά αποτελέσματα του σοσιαλισμού ήταν ο πόνος και όχι τα οφέλη, ιδίως για τους φτωχούς. Ο σοσιαλισμός παρήγαγε μαζική λιμοκτονία στην Ανατολική Ευρώπη και την Κίνα, καθώς υπονομεύσε τη δυνατότητα των αγροτών να καλλιεργήσουν και να πουλήσουν τη σοδειά του στις αγορές. Στις λιγότερο ακραίες ενσαρκώσεις του, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και πριν από τη Μάργκαρετ Θάτσερ, ο σοσιαλισμός οδήγησε την ανάπτυξη σε βάλτωση. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το μονοπώλιο του σοσιαλισμού επί του οικονομικού ελέγχου καλλιέργησε επίσης τη διαφθορά των κρατικών αξιωματούχων, κάτι ιδιαίτερα εμφανές στα σοσιαλιστικά καθεστώτα της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Οι αρνητικές οικονομικές συνέπειες του σοσιαλισμού οδήγησαν τις Σκανδιναβικές χώρες να υπαναχωρήσουν τις τελευταίες δεκαετίες από τις δικές τους εκδοχές του σοσιαλισμού. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν μιμηθεί τον σκανδιναβικού τύπου σοσιαλισμό, η μελέτη του CEA εκτιμά ότι το ΑΕΠ της χώρας θα ήταν σήμερα 19% λιγότερο.
Ο σοσιαλισμός έχει σήμερα εγκαταλειφθεί σε σχεδόν ολόκληρο τον αναπτυγμένο κόσμο. Οι χώρες σήμερα δεν επιδιώκουν να μιμηθούν τις καταστροφές της Βόρειας Κορέας, της Κούβας ή της Βενεζουέλας. Επίσης αποφεύγουν την υψηλή φορολόγηση των πλουσίων. Αυτό αντανακλά την αναγνώριση του γεγονότος ότι οι χώρες ανταγωνίζονται μεταξύ τους για κεφάλαιο. Η απαλλοτρίωση του πλούτου συνήθως οδηγεί τους πλούσιους να αποχωρήσουν - και όταν αποχωρούν φέρνουν και τον πλούτο τους μαζί τους.
Ο καπιταλισμός νικά τη φτώχεια
Αυτή η φιλοσοφική μετατόπιση στον αναπτυγμένο κόσμο είναι μία μεγάλη αλλαγή που συνέβη με απαρχή τη δεκαετία του 1980, όταν ο σοσιαλισμός φαινόταν ακόμη ελκυστικός για πολλούς. Αυτή η απομάκρυνση από τη σοσιαλιστική σκέψη θεμελιώθηκε στο ολοένα και μεγαλύτερο σώμα εμπειρικών δεδομένων για τα είδη των πολιτικών που παράγουν πλούτο και ανακουφίζουν από τη φτώχεια - των πολιτικών δηλαδή που χρησιμοποιούν τις αγορές ως μοχλό οικονομικής ανάπτυξης. Σήμερα, αναπτυσσόμενες χώρες όπως το Μεξικό, η Βραζιλία, η Κολομβία, η Χιλή, η Ινδία, η Κίνα, η Νότια Αφρική, το Βιετνάμ, η Ταϊλάνδη και η Ινδονησία είναι γνωστές ως “αναδυόμενες οικονομίες” - ένας χαρακτηρισμός που αναγνωρίζει την ανάγκη να ξεφύγουν από τον κρατικό έλεγχο των οικονομιών τους χρησιμοποιώντας τις ιδιωτικοποιήσεις, το ελεύθερο εμπόριο και τη δημιουργία βιώσιμων χρηματοπιστωτικών μέσων για την προώθηση της ανάπτυξης και την ανακούφιση από τη φτώχεια. Παντού στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ο σοσιαλισμός θεωρείται μία κούφια υπόσχεση, ένα ιδεολογικό όπιο που χρησιμοποιούν καταπιεστικές ελίτ για να διατηρούν και να επεκτείνουν την εξουσία τους. Αντιθέτως, ο καπιταλισμός θεωρείται η δύναμη που έβγαλε περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους από τη φτώχεια παγκοσμίως από το 1990 μέχρι σήμερα.
Για τους ιστορικούς αυτό ήταν προφανές πολύ πριν τη δεκαετία του 1980. Ο σοσιαλισμός ποτέ δεν νίκησε τη φτώχεια. Ποτέ δεν ανταγωνίστηκε τον καπιταλισμό ως μέσο αποτελεσματικής κατανομής των πόρων και προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης. Κατά τη διάρκεια του προηγούμενου μισού αιώνα πάρα πολλοί ιστορικοί της οικονομίας επιχείρησαν να εξηγήσουν τους παράγοντες που παρήγαγαν την οικονομική ανάπτυξη που η Ευρώπη και πολλά από τα παρακλάδια της γνώρισαν κατά την περίοδο από τον 18ο μέχρι τον 20ο αιώνα. Αυτή η ομάδα των επιστημόνων που περιλαμβάνει τους Angus Maddison, Joel Mokyr, Eric Jones, David Landes, Deirdre McCloskey, και Douglass North χαρακτηρίζεται από μεγάλη διαφοροποίηση ως προς τις πολιτικές της προτιμήσεις, αλλά τα άτομα αυτά συμφωνούν καθολικά ως προς τα δεδομένα: Οι κρατικές πολιτικές που εγγυώνται έναν συνδυασμό προσωπικής οικονομικής ελευθερίας και διασφαλίζουν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα καθώς και τη δυνατότητα των ατόμων να αποκομίζουν προσωπικό κέρδος συμμετέχοντας στις αγορές έχουν προαγάγει την την προσπάθεια και την καινοτομία που νίκησε την φτώχεια και προήγαγε την ανάπτυξη σε κάθε ιστορική περίοδο.
Τα δεδομένα για τον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό μπορεί να σοκάρουν τους νέους ανθρώπους της Αμερικής, πολλοί από τους οποίους έχουν ανακηρύξει τον Μπέρνι Σάντερς - έναν αμετανόητο σοσιαλιστή που πέρασε το μήνα του μέλιτος του στη Σοβιετική Ένωση - ως τη νέα συνείδηση του έθνους μας, και πολλοί από τους οποίους, το 51% σύμφωνα με την Gallup, έχουν σήμερα θετική άποψη για τον σοσιαλισμό. Μόνο το 45% έχει θετική άποψη για τον καπιταλισμό. Αυτό ισοδυναμεί με μία μείωση 12 ποσοστιαίων μονάδων στις θετικές απόψεις των νέων ενηλίκων για τον καπιταλισμό μέσα σε μόλις δύο χρόνια. Πολλοί από αυτούς τους νέους ανθρώπους είναι ευφυείς και μορφωμένοι -όμως ταυτόχρονα είναι απληροφόρητοι για την ιστορία και τα οικονομικά των συστημάτων που υποστηρίζουν ή καταδικάζουν. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίο πρέπει να διαβάσουν αυτήν την σημαντική μελέτη.
--
O Charles W. Calomiris κατέχει την έδρα Χρηματοπιστωτικών Θεσμών Henry Kaufman στο Κολούμπια και είναι Distinguished Visiting Fellow στο Hoover Institution. ?
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 26 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
