* Γράφει ο Arnold Kling
Μαζί με τις άμεσες επιπτώσεις της τεχνολογίας, ο ατομικισμός και η πιο αργή τροχιά ζωής είναι οι βασικές τάσεις που καθορίζουν τις γενιές του 20ου και του 21ου αιώνα.
——Jean M. Twenge, Generations, [1] σ. 8
Η Jean Twenge έχει συγκεντρώσει μια πληθώρα πληροφοριών σχετικά με το πώς έχουν αλλάξει οι στάσεις, οι συμπεριφορές, η υγεία και οι οικονομικές συνθήκες των Αμερικανών τις τελευταίες δεκαετίες. Το τελευταίο της βιβλίο είναι γεμάτο με ενδιαφέροντα γραφήματα και πίνακες, και με έκανε να γεμίσω το σημειωματάριό μου με δεδομένα και παρατηρήσεις που θα επεξεργαστώ περαιτέρω.
Τα ερωτήματα που επιλέγει να εξετάσει η Twenge είναι ενδιαφέρουσες. Πότε άρχισαν οι Αμερικανοί να παντρεύονται σε μεγαλύτερη ηλικία και να κάνουν λιγότερα παιδιά; Θα συνεχιστεί αυτή η τάση; Πόσο μειονεκτούντες οικονομικά είναι οι Millennials (οι γεννηθέντες μεταξύ 1980 και 1994); Καθώς οι νέοι μεγαλώνουν, γίνονται άραγε τόσο συντηρητικοί όσο οι γονείς τους; Η συγγραφέας απαντάει σε αυτά καθώς και σε άλλα ερωτήματα με στοιχεία που φαίνεται να είναι καλά επιλεγμένα και αξιόπιστα.
Ωστόσο, δεν με ικανοποίησε σε όλα τα σημεία ο τρόπος παρουσίασης της Twenge. Συχνά βαραίνει ένα δεδομένο προσθέτοντας «προοπτική». Για παράδειγμα:
«Εάν τα ποσοστά γονιμότητας είχαν παραμείνει τα ίδια μεταξύ του 2008 και του 2019 αντί να μειώνονται, πόσα ακόμη μωρά στην Αμερική θα είχαν γεννηθεί; Η απάντηση: 5,8 εκατομμύρια μωρά… 5,8 εκατομμύρια είναι περισσότερα από το σύνολο του πληθυσμού της Νορβηγίας». (σελ. 476)
Η σύγκριση της Νορβηγίας μου φαίνεται άσκοπη. Λες και η Twenge δεν εμπιστεύεται τον αναγνώστη ότι θα μπορέσει να επεξεργαστεί τον αριθμό των 5,8 εκατομμυρίων. Στην καλύτερη περίπτωση αυτό είναι συγκαταβατικό. Στη χειρότερη, είναι μια προσπάθεια να ενισχυθεί η βαρύτητα του αριθμού στο μυαλό του αναγνώστη. Η «προοπτική» της σπρώχνει σχεδόν πάντα προς αυτή την κατεύθυνση.
Είμαι επίσης δύσπιστος ως προς το ότι το πλαίσιο της γενιάς λειτουργεί τόσο καλά όσο ισχυρίζεται. Η Twenge γράφει:
«Η εποχή που γεννηθήκατε έχει σημαντική επιρροή στις συμπεριφορές, τις στάσεις, τις αξίες και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς σας. Στην πραγματικότητα, το πότε γεννηθήκατε έχει μεγαλύτερη επίδραση στην προσωπικότητα και τις συμπεριφορές σας από ό,τι η οικογένεια που σας ανέθρεψε». (σελ. 2)
Η ανάλυσή της όμως αποκαλύπτει ότι υπάρχουν πολλές σημαντικές παράμετροι πέρα από τις γενιές. Η ίδια συχνά παρουσιάζει τάσεις που διαφέρουν ανάλογα με το φύλο, το επίπεδο εκπαίδευσης και άλλα δημογραφικά χαρακτηριστικά.
Το έτος γέννησης αυτό καθαυτό δεν είναι μια ιδιαίτερα πιθανή αιτιολογική μεταβλητή. Είναι αλήθεια ότι ορισμένα γεγονότα θα επηρεάσουν ορισμένες ηλικιακές κοόρτες περισσότερο από κάποιες άλλες. Τα σχετικά παραδείγματα περιλαμβάνουν τις τρομοκρατικές επιθέσεις του 2001 ή την οικονομική κρίση του 2008. Όμως η Twenge δεν θεωρεί αυτού του είδους τα γεγονότα ως τους πιο σημαντικούς καθοριστικούς παράγοντες της στάσης των γενεών.
Η Twenge βάζει την τεχνολογία στο προσκήνιο ως αιτιατική μεταβλητή. Επικεντρώνεται σε διακριτές αλλαγές στην τεχνολογία, ιδίως στο διαδίκτυο, το έξυπνο τηλέφωνο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτές οι καινοτομίες προέκυψαν όταν διαφορετικές γενιές ήταν σε διαφορετικές ηλικίες.
«Οι υπολογιστές και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο διέκριναν την Gen X από τους Boomers, τα μηνύματα του κινητού τους Millennials από την Gen X και το TikTok την Gen Z από τους Millennials». (σελ. 156)
Άλλες αιτιώδεις μεταβλητές λειτουργούν πιο σταδιακά. Μια τάση είναι προς μια πιο αργή τροχιά ζωής, με την οποία εννοεί το να ξεκινήσει κανείς αργότερα να ενταχθεί στο εργατικό δυναμικό και να δημιουργήσει οικογένεια. Με μεγαλύτερη φοίτηση στο κολέγιο και λιγότερους πρόωρους γάμους, οι νέοι αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε κάτι που στις παλαιότερες γενιές φαίνεται σαν εφηβεία. Επιπλέον, φαίνεται σαν μια εφηβεία που είναι λιγότερο περιπετειώδης και πιο προστατευμένη.
Ο ατομικισμός είναι μια τάση που προηγείται του εικοστού αιώνα, αλλά η Twenge τον βλέπει να επιταχύνεται πρόσφατα. Για αυτήν, ο ατομικισμός είναι:
«… μια κοσμοθεωρία που δίνει μεγαλύτερη έμφαση στον ατομικό εαυτό… Οι ατομικιστικές κουλτούρες όπως οι ΗΠΑ εκτιμούν την ελευθερία, την ανεξαρτησία και την ισότητα, ενώ οι πιο κολεκτιβιστικές κουλτούρες όπως η Νότια Κορέα εκτιμούν αντιθέτως την ομαδική αρμονία και την τήρηση των κανόνων».
«… Στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, ο άκρως ατομικιστικός κόσμος που γνωρίζουμε σήμερα είχε αρχίσει να αναδύεται σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο: Η προσωπική επιλογή απέκτησε πρωταρχική σημασία, ο στρατός των ΗΠΑ έγινε πλήρως εθελοντικός, και το ‘κάντε αυτό που σας εκφράζει’ έγινε σύνθημα. Η θυσία για το μεγαλύτερο καλό έχασε την αίγλη της. Το να αντιμετωπίζουμε τους ανθρώπους ως άτομα σημαίνει ότι παραμερίσαμε την ιδέα ότι η συμμετοχή στην ομάδα είναι ένα πεπρωμένο, εξέλιξη που οδήγησε σε κινήματα για ατομικά δικαιώματα με βάση το φύλο, τη φυλή και την τάξη, κατοχυρώνοντας την ισότητα ως βασική αξία του πολιτισμού».
«… Κατά το διάστημα 1980 - 2019, οι ατομικιστικές φράσεις που προωθούν την αυτοέκφραση και τη θετικότητα έγιναν σταθερά πιο συχνές στα 25 εκατομμύρια βιβλία που σαρώθηκαν από την Google» (σελ. 9-10)
Βρίσκω λίγο αόριστους αυτούς τους χαρακτηρισμούς. Μακάρι η συγγραφέας να είχε καταβάλει περισσότερη προσπάθεια για να εξηγήσει τι εννοεί ως ατομικισμό.
Θεωρώ ότι είναι πιο εύκολο να σκεφτόμαστε με όρους της αντίθεσης μεταξύ ενός μικρού χωριού και μιας σύγχρονης αστικής ζωής. Σε μια δεμένη κοινότητα, όλοι σας γνωρίζουν. Τα άτομα με τα οποία συνεργάζεστε είναι τα ίδια άτομα με τα οποία συναναστρέφεστε στην αναψυχή ή βλέπετε στο δρόμο, στην εκκλησία ή σε ένα μπαρ. Η συμπεριφορά σας περιορίζεται από τους κανόνες της κοινότητας καθώς και από τις προσδοκίες της για εσάς βάσει της πρότερης συμπεριφοράς σας. Μέχρι και στη Βιομηχανική Επανάσταση, τα αγόρια αναλάμβαναν συχνά το επάγγελμα του πατέρα τους (συνήθως αγρότης) και τα κορίτσια τον ρόλο της μητέρας τους (σύζυγος αγρότη ή αστική νοικοκυρά).
Στη σύγχρονη κοινωνία, έχετε περισσότερους βαθμούς ελευθερίας να διαμορφώσετε τον εαυτό σας. Αντίστοιχα, οι άνθρωποι δίνουν περισσότερη συνειδητή προσοχή στην επιλογή των επαγγελμάτων τους, των συνεργατών τους, των αντικειμένων της αφοσίωσης τους, των συντρόφων της ζωής τους και των πεποιθήσεών τους. Αυτό σκέφτομαι εγώ όταν βλέπω τον όρο «ατομικισμός».
Τούτων λεχθέντων, επιτρέψτε μου να παραθέσω μερικές από τις παρατηρήσεις που άντλησα από το Generations. Λάβετε υπόψη ότι υπάρχουν αποσπάσματα όπως τα παρακάτω κάθε λίγες σελίδες και πρόκειται για ένα βιβλίο 500+ σελίδων, επομένως αυτό είναι μόνο ένα μικρό δείγμα.
«Ενώ 7 στις 10 γυναίκες ηλικίας 20 και λίγο περισσότερο ήταν παντρεμένες το 1960, μόνο 1 στις 10 ήταν παντρεμένη το 2020. Σχεδόν οι μισοί άνδρες ηλικίας 20 και λίγο περισσότερο ήταν παντρεμένοι το 1960, έναντι μόλις 1 στους 14 σήμερα». (σελ. 376)
«Το 85% των ενηλίκων στις ΗΠΑ δήλωνε ότι το προγαμιαίο σεξ ήταν κάτι το λάθος το 1967, ποσοστό που μειώθηκε στο 37% το 1979». (σελ. 90)
«Μεταξύ των Αμερικανών που γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1990, 1 στους 7 ηλικίας 20 και λίγο περισσότερο δεν είχαν σεξουαλικό σύντροφο στην ενήλικη ζωή τους». (σελ. 289)
«Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξηγούν επίσης ένα μοναδικό χαρακτηριστικό των κοινωνικών κινημάτων των Millennial: Είναι αποκεντρωμένα, χωρίς ηγέτες και επικεντρώνονται σε λέξεις και ιδέες και όχι σε συγκεκριμένους στόχους».[2] (σελ. 256)
«Μέχρι το 2019, τα νοικοκυριά με επικεφαλής Millennials κέρδιζαν στην πραγματικότητα περισσότερα χρήματα από τους Silents, Boomers και Gen X'ers στην ίδια ηλικία». (σελ. 260)
«Κάθε δεκάρα αύξησης των εισοδημάτων των νεότερων ενηλίκων οφείλεται στα εισοδήματα των γυναικών». (σελ. 272)
«Στα τέλη του 2020 και στις αρχές του 2021, η Gen Z ήταν η μόνη γενιά όπου η πλειοψηφία πίστευε ότι υπάρχουν περισσότερα από δύο φύλα». (σελ. 350)
«Από πολλές απόψεις, οι 18χρονοι μοιάζουν τώρα με τους 14χρονους στις προηγούμενες γενιές…. μόνο οι μισοί περίπου από τους μαθητές της Γ’ Λυκείου βγαίνουν ραντεβού, περίπου το ίδιο με τους μαθητές της Β’ Γυμνασίου στις αρχές της δεκαετίας του 1990». [3] (σελ. 374)
«4 στους 10 Gen Z'ers πιστεύουν ότι οι ιδρυτές των Ηνωμένων Πολιτειών ‘είναι ευστοχότερο να περιγράφονται ως κακοί’ παρά ‘ως ήρωες’». (σελ. 420)
«Υπήρξε επίσης μια μεγάλη αύξηση στα έφηβα αγόρια που πιστεύουν ότι οι γυναίκες υφίστανται αρνητικές διακρίσεις ως προς την απόκτηση πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, από 18% το 2012 σε 30% το 2019. [4] (σελ. 427)
Σημειώσεις:
[1] Jean M. Twenge, Generations: The Real Differences Between Gen Z, Millennials, Gen X, Boomers, and Silents—and What They Mean for America’s Future. Atria Books, 2003.
[2] Ο Martin Gurri, συγγραφέας του The Revolt of the Public, υπογράμμισε τη σημασία αυτού του χαρακτηριστικού των πρόσφατων κοινωνικών κινημάτων.
[3] Στο newsletter που γράφω στο Substack άρχισα να γράφω ότι «τα 17 είναι τα νέα 15». Απ’ ό,τι φαίνεται υποεκτίμησα αυτή την αλλαγή.
[4] Στην πραγματικότητα, το ποσοστό των γυναικών φοιτητριών πανεπιστημίου πλησίασε το 60%. Τα έφηβα αγόρια όμως μπορεί παρ’ όλα αυτά να έχουν δίκιο, καθώς κάποιες σχολές, στην προσπάθειά τους να πετύχουν καλύτερη ισορροπία μεταξύ των φύλων, όντως ευνοούν στη διαδικασία επιλογής τους άρρενες.
* O Arnold Kling είναι διδάκτωρ οικονομικών από το ΜΙΤ, συγγραφέας και αρθρογράφος στο EconLog.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 3 Ιουλίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
