Της Γιάννας Σουλάκη
Θυμάστε πότε ήταν η τελευταία φορά που φάγατε τόσο πολύ, που αισθανθήκατε άσχημα γι''αυτό; Ήταν κάποια στιγμή που φάγατε τη μισή τούρτα στα γενέθλια ενός φίλου; Σε ένα πλούσιο δείπνο σε ταβέρνα ή ένα φιλικό σπίτι; ''Η ήταν κάποια στιγμή μόνος ή μόνη σπίτι το βράδυ, μετά από μια δύσκολη μέρα στη δουλειά;
Οπότε κι αν συνέβη κάτι τέτοιο, αυτό που μάλλον σας έμεινε στο τέλος ως ανάμνηση, δεν ήταν το αίσθημα ευχαρίστησης και πληρότητας, αλλά – κατά πάσα πιθανότητα – συναισθήματα ενοχής ή ντροπής κι ένας έντονος στομαχόπονος, που άργησε να σας περάσει.
Το να φάτε πάρα πολύ κάποια στιγμή, είναι φυσιολογικό. Αυτό, όμως, συμβαίνει όταν τρώτε για συναισθηματικούς λόγους, λένε οι ειδικοί: “Από τη στιγμή που γεννιόμαστε και ανατρεφόμαστε με την τροφή, αισθανόμαστε ανταμοιβή μέσω της τροφής, οπότε η συναισθηματική διασύνδεση που έχουμε με την θρέψη είναι φυσιολογική”, υποστηρίζει η καθηγήτρια και συγγραφέας Michelle Μay, MD.
Οι άνθρωποι που τρώνε καταναγκαστικά, όμως, περισσότερο από το μέσο όρο, μπορεί να χρησιμοποιούν το φαγητό, ως τον μόνο τρόπο αντιμετώπισης των αρνητικών τους συναισθημάτων. Ως αποτέλεσμα, συχνά νοιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο με τη διατροφή τους. Οι άνθρωποι αυτοί σκέφτονται συνεχώς το φαγητό και να αισθάνονται ενοχή, ντροπή, ή ακόμη και κατάθλιψη μετά το φαγητό.
“Αυτό είναι κάτι τελείως διαφορετικό από αυτό που αισθάνεται κάποιος, μετά από ένα γευστικό τραπέζι το βράδυ των Χριστουγέννων”, λέει η Michelle May. "Σ''αυτήν την περίπτωση μπορεί να αισθάνεστε χορτασμένος, και ίσως ακόμα και να μετανιώσατε που φάγατε κι εκείνο το παραπάνω κομμάτι πίτας, αλλά δεν αισθάνεστε ενοχή ή ντροπή γι''αυτό”.
Τι είναι η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας;
Κάποιοι άνθρωποι που τρώνε συστηματικά περισσότερο από όσο χρειάζονται, μπορεί να έχουν μια κλινική διαταραχή, που ονομάζεται επεισοδιακή υπερφαγία (BED: Binge Eating Disorder). Οι άνθρωποι με BED καταναλώνουν καταναγκαστικά μεγάλες ποσότητες τροφίμων σε μικρό χρονικό διάστημα και μετά αισθάνονται ενοχή ή ντροπή γι''αυτό. Και το κάνουν συχνά: τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα για ένα διάστημα τουλάχιστον 3 μηνών, υποστηρίζουν οι μελέτες.
Αυτό βέβαια, δεν σημαίνει ότι όποιος τρώει κάπως παραπάνω από το φυσιολογικό, έχει αυτή τη διαταραχή. Μπορεί, για παράδειγμα, να καταναλώνει κανείς αρκετό φαγητό όλη τη μέρα, αλλά όχι σε ένα γεύμα. ''Η μπορεί να μην το κάνει συχνά, αλλά μόνο όταν αισθάνεται άγχος ή μοναξιά.
Πώς εμφανίζεται;
Κάποιες φορές, οι άνθρωποι τρώνε παραπάνω από το φυσιολογικό, επειδή απλά έχουν αποκτήσει κάποιες κακές συνήθειες, όπως για παράδειγμα, όταν κάποιοι τα βράδια συνηθίζουν να μασουλάνε πατατάκια μπροστά στην τηλεόραση. Άλλες φορές, όμως, η υπερφαγία είναι το αποτέλεσμα υποκείμενων συναισθηματικών προβλημάτων. Η αρνητική εικόνα που μπορεί να έχει κάποιος για το σώμα του, για παράδειγμα, μπορεί να παίξει σημαντικό αρνητικό ρόλο, λένε οι ειδικοί.
Για πολλούς ανθρώπους, η ψυχαναγκαστική υπερφαγία είναι το αποτέλεσμα ενός φαύλου κύκλου, που μπορεί να ξεκινήσει με την απόφαση να ξεκινήσει κάποιος μια πολύ περιοριστική δίαιτα. Η καθηγήτρια Michelle Μay τον αποκαλεί κύκλο του: “τρώω, μετανιώνω και το επαναλαμβάνω”. Μπορεί κάποιος να αρχίσει μία δίαιτα επειδή νοιώθει άσχημα για το βάρος ή την εμφάνισή του, αλλά στη συνέχεια να διαπιστώσει, ότι του είναι πάρα πολύ δύσκολο να πειθαρχήσει. Το αποτέλεσμα είναι, το εγχείρημα να καταλήξει σε αποτυχία και το άτομο να πέφτει με τα μούτρα στις “απαγορευμένες” τροφές και στη συνέχεια να βουλιάζει σε συναισθήματα ενοχής, ντροπής και όλα αυτά τα αρνητικά συναισθήματα, που θα τον οδηγήσουν με μαθηματική ακρίβεια σε λίγες μέρες, να αρχίσει και πάλι μια νέα προσπάθεια για να περιορίσει το φαγητό.
Ο κύκλος αυτός σπάει δύσκολα. “Ακόμη και όσοι άνθρωποι δεν κάνουν δίαιτα, έχουν συχνά βαθιά ριζωμένες ιδέες για τα “καλά” και τα “κακά” τρόφιμα, λέει η Marsha Hudnall, πρόεδρος του Green Mountain at Fox Run στο Βερμόντ των ΗΠΑ, ένα κέντρο για τις γυναίκες που προσπαθούν να καταπολεμήσουν την υπερκατανάλωση τροφής. “Αλλά όταν υπάρχει μια τροφή, όπως η σοκολάτα, που μπορεί να είναι ελκυστική, καταπραϋντική, να σας παρηγορεί και να μπορείτε να την καταναλώσετε χωρίς όρια, τότε αυτή μπορεί να γίνει πραγματικά ακόμα περισσότερο ελκυστική” υποστηρίζει.
Γίνεται τελικά οι άνθρωποι να είναι "εθισμένοι" στο φαγητό;
Τα τελευταία χρόνια, ο “εθισμός στο φαγητό” έχει γίνει μια νέα μοντέρνα θεωρία σε κάποιους επιστημονικούς κύκλους. Οι ερευνητές που υποστηρίζουν αυτή τη θεωρία, λένε ότι ορισμένα τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, ζάχαρη και αλάτι είναι εθιστικά, προκαλώντας επιρροή στον εγκέφαλο, παρόμοια με εκείνη που ασκούν και τα ναρκωτικά. Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι οι αρουραίοι που υπερκατανάλωναν ζάχαρη, για παράδειγμα, μπορούσαν να αναπτύξουν συμπτώματα εξάρτησης.
Όμως, η ιδέα του “εθισμού στο φαγητό” είναι μάλλον μια αμφιλεγόμενη έννοια. Κι αυτό γιατί, η τυπική θεραπεία στους εθισμούς είναι η αποχή, και κάτι τέτοιο είναι αδύνατον να συστήσουν σε κάποιο άτομο οι επιστήμονες. Επίσης, σύμφωνα με την καθηγήτρια Michelle May, “η στέρηση του φαγητού είναι ένα πολύ ισχυρό κίνητρο, το οποίο οδηγεί στην έναρξη του κύκλου της κραιπάλης που προαναφέραμε. Οπότε από την άποψη αυτή, είναι ανώφελο να χαρακτηρίζουμε ορισμένα τρόφιμα, ως αρνητικά ή εθιστικά”.
Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η κατανάλωση ορισμένων ειδών τροφίμων μπορεί να τονώσει την κυκλοφορία των feel-good χημικών ουσιών στον εγκέφαλό μας, όπως λέει η Μ.Hudnall: “Ομως, κάτι τέτοιο δεν μπορεί να μας κάνει να κατατάξουμε αυτά τα τρόφιμα στις εθιστικές ουσίες. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι το μυστικό κρύβεται αλλού: Ο φαύλος κύκλος “αυτοπεριορισμός-υπερκατανάλωση” φαίνεται ότι είναι αυτό, που προκαλεί τα συμπτώματα της εξάρτησης και όχι οι τροφές αυτές καθ'' αυτές”, υποστηρίζει. Κάποιοι ερευνητές, λοιπόν, λένε τώρα ότι ο όρος: “εθισμός στην κατανάλωση φαγητού” είναι πιο ακριβής, από τον όρο: “εθισμός στο φαγητό”.
Μπορώ να ελέγξω την ψυχαναγκαστική κατανάλωση φαγητού;
Αναζητήστε βοήθεια
“Μπορεί να είναι δύσκολο να σταματήσετε την υπερκατανάλωση τροφής, ιδιαίτερα αν εμπλέκονται στο πρόβλημα βαθιά ριζωμένα συναισθηματικά προβλήματα”, λέει ο Robin Β Kanarek, PhD, καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Tufts. Οι συνεδρίες με έναν ψυχοθεραπευτή μπορεί να σας βοηθήσουν να ανακαλύψετε τα ψυχολογικά κίνητρα (π.χ. αρνητική εικόνα για το σώμα σας) που σας ωθούν σ''αυτές τις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές.
Αποφύγετε τις ταμπέλες
“Πρέπει να συνειδητοποιήσετε ότι δεν είστε “κακός” άνθρωπος, αν κάνετε λάθος πράγματα”, λέει η καθηγήτρια Michelle May. “Η αυτομομφή, μπορεί να γίνει μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία για την διαιώνιση του φαύλου κύκλου “αυτοπεριορισμός-υπερκατανάλωση”.
Το ίδιο ισχύει και για τις ταμπέλες στα τρόφιμα. “Το φαγητό, είναι φαγητό - δεν είτε «καλό» είτε «κακό»”, λέει ο καθηγητής Ρ.Kanarek. “Μπορεί να είναι δύσκολο να αποβάλλετε αυτές τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις, αλλά η έρευνα δείχνει ότι, αν τρώτε τροφές που τις χαρακτηρίζετε από μόνοι σας “βλαβερές”, έχετε περισσότερες πιθανότητες να κολλήσετε μ''αυτές”.
Αναρωτηθείτε γιατί τρώτε
Εάν χρησιμοποιείτε το φαγητό, ως εργαλείο αντιμετώπισης του προβλήματος, κάνοντας συνεχώς δίαιτες, υπάρχει ο κίνδυνος να χάσετε την επαφή με τα αληθινά συναισθήματά σας, που πυροδοτούν την πείνα ή την πληρότητα, ενώ είναι περισσότερο σημαντικό να γυρίσετε με περισσότερη ευαισθησία προς τον εαυτό σας και με μεγαλύτερη επικέντρωση στο σώμα σας.
Όταν αισθάνεστε ότι έχετε φάει αρκετά, σταματήστε για μια στιγμή και ρωτήστε τον εαυτό σας: Είμαι στ'' αλήθεια πεινασμένος; “Κάποιες φορές οι άνθρωποι επικεντρώνονται περισσότερο σε αυτό που θέλουν να φάνε, ενώ είναι προτιμότερο να σταματήσουν για λίγο και να αναρωτηθούν, γιατί θέλουν να φάνε” υποστηρίζει η Michelle Μay.
Αλλάξτε τις συνήθειές σας
“Μια συνήθεια είναι πολύ συχνά – απλώς και μόνο – μια συμπεριφορά στον αυτόματο πιλότο”, λέει η Μ.Hudnall. Αλλάζοντας ελαφρώς τις συνήθειες σας και το περιβάλλον σας, μπορεί να επικεντρώσετε το ενδιαφέρον σας σε μια συμπεριφορά σας κι αυτό να σας δώσει την ευκαιρία να πάρετε μια πιο σοβαρή στάση απέναντι στο πρόβλημα. Για παράδειγμα, λέει η Μ.Hudnall: “Αν κάθεστε πάντα σε μια συγκεκριμένη καρέκλα για να φάτε, προσπαθήστε να την μεταφέρετε σε μια διαφορετική θέση στο δωμάτιο - ή να καθίσετε κάπου αλλού”.
Ενδώστε στους πειρασμούς, αλλά με μέτρο.
Η καθολική απαγόρευση ορισμένων τροφών, μπορεί να σας ωθήσει να πέσετε με τα μούτρα πάνω τους, στη συνέχεια. Εάν πραγματικά θέλετε πολύ να φάτε κάτι - ακόμα και αν δεν είστε πεινασμένοι - δώστε στον εαυτό σας την ευκαιρία να το κάνετε, αλλά σε μικρή ποσότητα.
Σταματήστε τις περιοριστικές δίαιτες.
“Υπερκατανάλωση τροφής και περιοριστική διατροφή είναι συχνά οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος”, λέει η Michelle Μay. “Η στέρηση μπορεί να είναι το έναυσμα για την υπερκατανάλωση τροφής, ακριβώς όπως λειτουργεί επάνω σας το στρες, ο θυμός, ή το άγχος.”
Με πληροφορίες από WebMD
