Του Χάρη Καραμπέτσου*
Η ψυχοσωματική οπτική συνδέει το συναισθηματικό κόσμο με το σωματικό σύμπτωμα, θεωρώντας τον άνθρωπο ως ένα ενιαίο σύνολο, όπου αυτό που δεν μπορεί να εκφραστεί με το στόμα, εκφράζεται με το σώμα. Σε αυτό το πλαίσιο, το δέρμα, ως το φυσικό όριό μας με τον εξωτερικό κόσμο, είναι ένας τηλέγραφος προς αυτόν και ένας καθρέπτης του εσωτερικού μας κόσμου.
Οι δερματοπάθειες του παιδιού και του εφήβου είναι ένα σημαντικό πεδίο που χρειάζεται τη συνεργασία του παιδίατρου ή δερματολόγου με τον παιδοψυχίατρο, για να κατανοηθεί τι μας επικοινωνεί το δέρμα για τις βουβές εσωτερικές συγκρούσεις του ασθενή. Οι ψυχοσωματικοί αυτοί ασθενείς, που δεν έχουν επίγνωση του άγχους τους, δεν μπορούν να επεξεργασθούν την οργή τους και την εκφράζουν με συμπτώματα στο δέρμα τους, στη βάση πολλές φορές μίας ατομικής προδιάθεσης.
Για να μπορέσει να αναπτυχθεί ένα παιδί, ως ψυχοσυναισθηματική οντότητα μέσα σ' ένα δικό του σώμα, χρειάζεται μια «επαρκώς καλή» μητέρα, ικανή να δώσει λόγια και μορφή στις σκέψεις και τα συναισθηματικά του. Είναι αυτή που του επιτρέπει να εκφράζει την αγάπη αλλά και την οργή προς το περιβάλλον του. και στη συνέχεια, ταυτιζόμενο με τη λειτουργία της μητέρας να επεξεργάζεται τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, απαρτιωμένα σ' ένα σώμα που αισθάνεται δικό του. Αλλιώς οι δυσάρεστες αισθήσεις και σκέψεις, μη μπορώντας να επεξεργασθούν, εκφορτίζονται σε σωματικά συμπτώματα και ιδίως στο δέρμα ως εξωτερικό σύνορο του σώματος. Υπάρχει δηλαδή ένα έλλειμμα στην ικανότητα έκφρασης των συναισθημάτων, ιδίως των αρνητικών, τα οποία εγκλωβίζονται στο δέρμα ενός υπερπροστατευμένου και ακυρωμένου παιδιού, που εμποδίστηκε να αποκτήσει δεξιότητες ώστε να μπορεί να ανεξαρτητοποιηθεί και να ωριμάσει συναισθηματικά, εκφράζοντας την οργή και την επιθυμία του.
Θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε με αυτόν τον τρόπο και τα διάφορα άλλα συμπτώματα που παρουσιάζει το παιδί, όπως:
- Να είναι πολύ εξαρτητικό και πολύ υποχωρητικό στο σχολείο ενώ αντιθέτως να γίνεται πολύ πεισματικά αντιδραστικό στο σπίτι. Να φροντίζει να φαίνεται προς τα έξω «πάρα πολύ καλό παιδί», θυσιάζοντας τις ενστικτώδεις επιθυμίες του, για να μη χάσει τον ενδιαφέρον και την αγάπη των άλλων, ιδίως των σημαντικών για αυτό ανθρώπων του περιβάλλοντός του.
- Άλλες φορές να στρέφει την οργή ενάντια στον εαυτό του, με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως αυτοτραυματισμοί, τριχοτιλλομανία, ονυχοφαγία κ.τ.λ.
- Να παρουσιάζει μια αγχώδη και άκαμπτη ενασχόληση με τα μαθήματα και μια αψεγάδιαστη τελειότητα σ΄ αυτά, σε μια προσπάθεια να ελέγξει την κατά τα άλλα δύσκολη σχολική καθημερινότητα, όπου δυσκολεύεται στις διαπροσωπικές σχέσεις και στην έκφραση των αρνητικών κυρίως συναισθημάτων.
- Μια χαρακτηριστική μη αντιστοιχία με τα τυπικά χαρακτηριστικά της ηλικίας του (όπως το να είναι «πολύ μπροστά» ή να παλινδρομεί σε συμπεριφορές πολύ πρωτύτερες) στον τρόπο που τρώει, κοιμάται, ντύνεται ή πλένεται: π.χ. άρνηση να φάει ή αναζήτηση αποκλειστικά μόνο λίγων φαγητών , φόβος ότι θα κάνει εμετό, φόβος να κοιμηθεί μόνο του.
- Η αίσθηση ότι είναι «υπό πίεση», σε μια διαρκή κατάσταση στρες. Το στρες μπορεί επίσης να προέρχεται και από την ανάγκη του να νικάει πάντα, θεωρώντας οποιαδήποτε αποτυχία ανεπανόρθωτο πλήγμα στην εικόνα και την πολύ ευάλωτη αυτοεκτίμησή του.
Πρέπει να ανατρέχουμε σε σημαντικά γεγονότα στρες για το παιδί έως και 6 μήνες πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων της δερματοπάθειας. Είναι εύλογο ότι είναι στρες ο ερχομός ενός αλλού παιδιού στην οικογένεια, ο χωρισμός των γονέων, αλλά και μια μετακόμιση, ή απώλεια των φίλων, ο αποχωρισμός από ένα αγαπητό πρόσωπο, η απώλεια της εργασίας ενός γονέα η πίεση για τις σχολικές επιδόσεις κλπ.
Πολλές φορές το παιδί φιλτράρει κάποιο γεγονός που δεν αντέχει η οικογένεια του να συζητήσει, που τους κάνει να «βγαίνουν από τα ρούχα τους» και το παιδί απαντά με ένα αντίστοιχο σύμπτωμα «βγαίνοντας» από το δέρμα του, Δηλαδή, η ανεπεξέργαστη οικογενειακή οργή το διαπερνά αμεταβόλιστη και «ξεχειλίζει στο δέρμα του».
Η θεραπευτική διαδικασία είναι μακροχρόνια και πολυπαραγοντική, δεδομένης της δυσκολίας του παιδιού, αλλά και των γονέων του, να δεχθούν μια σύνδεση του αντικειμενικού ευρήματος (π.χ ατοπική δερματίτιδα, γυροειδή αλωπεκία), με μη αντικειμενικούς και ορατούς παραμέτρους, όπως τα συναισθήματα και οι ψυχικές συγκρούσεις.
Παρά πολύ συχνά και οι ίδιοι οι γονείς παρουσιάζουν μια αντίστοιχη ψυχολογική δομή μ'' αυτή του μικρού ασθενή. Συνήθως ένας από τους γονείς, έχει μεγάλη ανάγκη να ελέγχει γενικά και αυτό δημιουργεί πολύ οργή στο παιδί τους τουλάχιστον.
Η διασύνδεση μεταξύ παιδιάτρου ή δερματολόγου και παιδοψυχίατρου επιτρέπει στο μικρό δερματολογικό ασθενή να φροντίζεται για την ασθένεια του, ενώ ταυτόχρονα του δίνει την δυνατότητα να κατανοεί και να επιλύει τις ψυχικές του συγκρούσεις που καθρεπτίζονται σε αυτή, με αποτέλεσμα τη θεαματική συνολική βελτίωση της υγείας του. Σε αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητη η θεραπευτική συμμαχία και των γονέων με τον ειδικό γιατρό, σύμβουλο για τις δυσκολίες στην επικοινωνία του ζευγαριού και της οικογένειας.
Οι γονείς που έχουν βοηθηθεί, βοηθούν καλύτερα και το παιδί τους να ωριμάζει συναισθηματικά και να αναλαμβάνει ενεργητικά την ευθύνη να λέει ναι και κυρίως όχι με το στόμα του, αντί να υποφέρει μέσα στο σώμα του.
* O κ. Χάρης Καραμπέτσος είναι Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων - Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου.
