Τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα τελευταία χρόνια, γίνονται προσπάθειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τη χρήση αντιβιοτικών. Όσον αφορά την ευρωπαϊκή και ελληνική πρωτοβουλία στον τομέα της δημόσιας υγείας, στόχο έχουν να ενισχύσουν την ευαισθητοποίηση σχετικά με την απειλή που συνιστάται για τη δημόσια υγεία η αντοχή στα αντιβιοτικά, καθώς και για την ενθάρρυνση της ορθολογικής χρήσης των αντιβιοτικών. Τα τελευταία στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση αυξάνεται ο αριθμός των ασθενών που προσβάλλονται από ανθεκτικά βακτήρια καθώς και ότι η αντοχή στα αντιβιοτικά αποτελεί μεγάλη απειλή για τη δημόσια υγεία.
Το μήνυμα που προσπαθούν να διαδώσουν οι αρχές αφορά στη λογική χρήση των αντιβιοτικών η οποία μπορεί να αναχαιτίσει την ανάπτυξη των ανθεκτικών βακτηρίων και να διατηρήσει την αποτελεσματική δράση των αντιβιοτικών για τις μελλοντικές γενεές.
Η ανάπτυξη της μικροβιακής αντοχής στα αντιβιοτικά προκαλεί ανυπολόγιστες συνέπειες τόσο στους ασθενείς και στο οικείο περιβάλλον τους όσο και στην λειτουργία του ίδιου του υγειονομικού συστήματος. Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση 25.000 άνθρωποι πεθαίνουν από λοιμώξεις που προκαλούνται από πολυανθεκτικά μικρόβια για τα οποία οι θεραπευτικές επιλογές που διαθέτουμε συνεχώς περιορίζονται.
Η χώρα μας, σύμφωνα και με τα πιο πρόσφατα δεδομένα του Ευρωπαϊκού Συστήματος Επιτήρησης της Κατανάλωσης των Αντιβιοτικών (ESAC), παραμένει πρώτη στην κατανάλωση των αντιβιοτικών στην κοινότητα μεταξύ των υπόλοιπων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κατανάλωση των αντιβιοτικών συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη της μικροβιακής αντοχής στα αντιβιοτικά. Αυτό άλλωστε αναδεικνύεται και από το γεγονός ότι η Ελλάδα κατέχει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα μικροβιακής αντοχής στον Ευρωπαϊκό χώρο σύμφωνα πάντα με τα δεδομένα του Ευρωπαϊκού Συστήματος Επιτήρησης της Μικροβιακής Αντοχής (EARSS).
Σκοπός, όπως αναφέρθηκε, είναι η ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας που συνταγογραφούν τα αντιβιοτικά (ιατροί πρωτοβάθμιας περίθαλψης και νοσοκομείων) και των πολιτών που αποτελούν τους άμεσους καταναλωτές τους.
Η διαχείριση των αντιβιοτικών όμως δεν είναι ο μόνος παράγοντας που επηρεάζει την ανάπτυξη της μικροβιακής αντοχής. Πολύς λόγος, γίνεται για την ανάγκη ελέγχου της διασποράς των πολυανθεκτικών μικροβίων στα ελληνικά νοσοκομεία και την καλύτερη δυνατή εφαρμογή των κανόνων υγιεινής.
Από το 2010 η χώρα μας εντάχθηκε στο διεθνές δίκτυο χωρών του ΠΟΥ, που προωθεί τις αρχές της Υγιεινής των Χεριών. Την ίδια περίοδο, το Νοέμβριο του 2010 ξεκίνησε η εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τον έλεγχο της διασποράς των πολυανθεκτικών μικροβίων σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας. Στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης εντάσσεται τόσο η επιτήρηση των λοιμώξεων από τα ανθεκτικά στις καρβαπενέμες Gram αρνητικά μικρόβια, που αποτελούν το μεγαλύτερο πρόβλημα στη χώρα μας, όσο και η επιτήρηση των μέτρων πρόληψης για τον έλεγχο της διασποράς τους.
Η χρήση αντιβιοτικών με στοιχεία:
- Η Ελλάδα είναι η 1η χώρα σε κατανάλωση αντιβιοτικών στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας.
- Τα αντιβιοτικά κεφαλοσπορίνες, Αμοξικιλλίνη, τετρακυκλίνες και κινολόνες είναι πρώτα στη λίστα κατανάλωσης.
- Στις κατηγορίες αυτές των αντιβιοτικών καταγράφεται διαχρονική αύξηση στη χρήση. Εξαίρεση έχουν οι κινολόνες οι τις οποίες έχει θεσμοθετηθεί εδώ και χρόνια ως απαραίτητο στοιχείο η αιτιολογημένη συνταγή γιατρού. Γι’ αυτό και οι κινολόνες έρχονται στην 3η θέση κατανάλωσης.
- Tο ECDC (Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων) καταγράφει σχεδόν διπλάσια χρήση αντιβιοτικών στη χώρα μας σε σύγκριση με τον μέσο όρο που ισχύει στην Ε.Ε.
- Οι κυριότερες λοιμώξεις για τις οποίες οι Έλληνες παίρνουν από το ράφι τα αντιβιοτικά είναι για το αναπνευστικό και για το ουροποιητικό σύστημα.
Τι πρέπει να γνωρίζουν πολίτες και ιατρονοσηλευτικό προσωπικό:
Οι λοιμώξεις είναι ιάσιμα νοσήματα εάν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και σωστά
Τα αντιβιοτικά αποτελούν τη θεραπεία των λοιμώξεων που προκαλούνται από βακτήρια και όχι από ιούς. Εάν δεν χορηγηθούν έγκαιρα τα κατάλληλα αντιβιοτικά ο ασθενής μπορεί να επιβαρυνθεί σοβαρά και να χρειαστεί νοσηλεία σε νοσοκομείο. Ο κίνδυνος αυτός για ηλικιωμένους ασθενείς ή για ασθενείς με σοβαρά υποκείμενα νοσήματα είναι ακόμη μεγαλύτερος.
Στη χώρα μας απαγορεύεται η προμήθεια των αντιβιοτικών χωρίς ιατρική συνταγή βάσει νόμου
Η προμήθεια των αντιβιοτικών πρέπει να γίνεται μετά από ιατρική εκτίμηση του ασθενή από τον αρμόδιο γιατρό και χορήγηση ιατρικής συνταγής για την αγορά του αντιβιοτικού από το φαρμακείο. Μόνο με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται η χορήγηση: του κατάλληλου αντιβιοτικού στη σωστή δοσολογία με τον ενδεικνυόμενο τρόπο χορήγησης για το αναγκαίο χρονικό διάστημα.
Η ιατρική συνταγή με την οποία χορηγούνται τα αντιβιοτικά συνδέεται με την ασφάλεια των ασθενών. Γι’ αυτό το λόγο δεν πρέπει να μπαίνουν στη διαδικασία λήψης αντιβίωσης χωρίς ιατρική συνταγή ρωτώντας φίλους και γνωστούς.
Αυτοθεραπεία λοιμώξεων
Σύμφωνα με μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί στη χώρα μας, το ποσοστό των κατοίκων που κρατούν αντιβιοτικά στα σπίτια τους για ώρα ανάγκης είναι πολύ υψηλότερο σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό σημαίνει ότι γίνεται χρήση των φαρμάκων από τους ίδιους τους ασθενείς, χωρίς να συμβουλευτούν τον ιατρό τους στον οποίο συνήθως απευθύνονται καθυστερημένα με όλες τις συνέπειες που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Δεν πρέπει, σε καμία περίπτωση να γίνεται χρήση χωρίς την συμβουλή του γιατρού. Κάθε επεισόδιο λοίμωξης δεν είναι το ίδιο με το προηγούμενο. Το αντιβιοτικό που σε κάποιον χορηγήθηκε για την θεραπεία ενός προηγούμενου επεισοδίου λοίμωξης δεν σημαίνει ότι θα είναι αποτελεσματικό και στο επόμενο επεισόδιο ακόμη και εάν πρόκειται για την ίδια λοίμωξη.
Δημόσια Υγεία και Αντιβιοτικά
Τα αντιβιοτικά δεν είναι όπως τα υπόλοιπα φάρμακα. Κάθε φορά που χρησιμοποιούνται μειώνεται η δραστικότητά τους. Η χρήση τους αλλοιώνει τις φυσιολογικές χλωρίδες του ανθρώπινου οργανισμού και επιτρέπει την ανάπτυξη και επικράτηση βακτηρίων ανθεκτικών στα αντιβιοτικά. Δηλαδή, βακτηρίων που δεν σκοτώνονται με τη χρήση των αντιβιοτικών. Από το 1928 που ανακαλύφθηκε το πρώτο αντιβιοτικό, η πενικιλίνη μέχρι και σήμερα, έχουν εμφανιστεί βακτήρια ανθεκτικά σχεδόν σε όλα τα αντιβιοτικά που διαθέτει η ιατρική κοινότητα για τη θεραπεία των λοιμώξεων. Τα ανθεκτικά στα αντιβιοτικά βακτήρια μεταδίδονται με την επαφή από άτομο σε άτομο κατά συνέπεια, η χρήση των αντιβιοτικών σε ένα άτομο μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις και σε άλλα άτομα που δεν έχουν λάβει αντιβιοτικά.
Έτσι λοιπόν, η αντοχή των βακτηρίων στα αντιβιοτικά γνωστή και ως Μικροβιακή Αντοχή αφορά τόσο την ατομική όσο και τη Δημόσια Υγεία.
Λοιμώξεις από βακτήρια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά
Τα βακτήρια που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά είναι επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία. Η θεραπεία των λοιμώξεων από ανθεκτικά βακτήρια είναι πολύ δύσκολη γιατί οι θεραπευτικές επιλογές που βρίσκονται στη διάθεση των γιατρών είναι περιορισμένες και πολλές φορές αυτές που αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν μπορεί να μην είναι οι πλέον ενδεδειγμένες και αποτελεσματικές για την αντιμετώπιση των συγκεκριμένων λοιμώξεων.
Ανεπιθύμητες Ενέργειες Αντιβιοτικών
Η χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να έχει και ανεπιθύμητες ενέργειες. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι σημαντικές και μπορεί να εξελιχθούν σε πολύ σοβαρές. Εκτός από τις πιο απλές και συχνές, που αφορούν αλλεργικές αντιδράσεις ή διαταραχές του πεπτικού συστήματος, η χρήση των αντιβιοτικών μπορεί να οδηγήσει στην εντεροκολίτιδα από ένα επικίνδυνο σπορογόνο βακτήριο (C.difficile) το οποίο όχι μόνο μεταδίδεται πολύ εύκολα από άτομο σε άτομο αλλά μπορεί να αποβεί και μοιραίο για τη ζωή των ασθενών.
Αλληλεπιδράσεις αντιβιοτικών με άλλα φάρμακα
Ένα επίσης πολύ ουσιαστικό και σοβαρό γεγονός είναι ότι τα αντιβιοτικά εμφανίζουν πολλές αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα. Οι αλληλεπιδράσεις μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες, μειώνοντας ή αυξάνοντας την δράση κάποιων φαρμάκων. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για άτομα που λαμβάνουν θεραπεία για χρόνια νοσήματα και ιδιαίτερα για τους ηλικιωμένους ασθενείς.
Αντιβιοτικά και παιδιά
Οι πιο συχνοί χρήστες αντιβιοτικών είναι τα παιδιά που θα τα λάβουν κυρίως τους χειμερινούς μήνες για λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος. Η χρήση των αντιβιοτικών έχει ως αποτέλεσμα την επίδραση στις φυσιολογικές χλωρίδες του πεπτικού τους συστήματος αυξάνοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης ανθεκτικών στα αντιβιοτικά βακτηρίων, γαστρεντερικών διαταραχών και αλλεργικών αντιδράσεων. Γιˊ αυτό το λόγο, τόσο γιατροί όσο και γονείς θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στην χορήγησή τους. Όμως για τις λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος υπάρχουν άμεσα διαγνωστικά τεστ που μπορούν να βοηθήσουν στην απόφαση για χορήγηση ή όχι αντιβιοτικών ώστε όπου ενδείκνυνται να προτείνονται από το θεράποντα ιατρό.
Ιώσεις και χρήση αντιβιοτικών
¨Όπως αναφέρθηκε παραπάνω τα αντιβιοτικά δεν θεραπεύουν τις ιογενείς λοιμώξεις. Αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα μηνύματα της πανδημίας του SARS-CoV 2 και γι’ αυτό το λόγο κατά τη διάρκεια της πανδημίας μειώθηκε σημαντικά η κατανάλωση των αντιβιοτικών στο εξωνοσοκομειακό περιβάλλον τόσο στην χώρα μας όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Όταν λοιπόν εμφανίζονται συμπτώματα χαρακτηριστικά μίας ιογενούς λοίμωξης του αναπνευστικού συστήματος, όπως είναι η ρινική καταρροή, η φαρυγγαλγία και ο βήχας, ακόμη κι όταν συνοδεύονται από πυρετό, θα πρέπει να ο ιατρός να δώσει οδηγίες και όχι να αρχίζει κάποιος τη λήψη αντιβιοτικών πιστεύοντας ότι θα αναρρώσει συντομότερα.
Η αντοχή στα αντιβιοτικά είναι μια από τις μεγαλύτερες απειλές που αντιμετωπίζει η παγκόσμια κοινότητα σήμερα.
